Η απονομή του «Βραβείου Ευρωπαϊκού Οροσήμου» στην ΑΒΕΑ αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα
* Του Χάρη Ξηρουχάκη
Οι ελληνικές βιομηχανίες που λειτούργησαν αδιάλειπτα από το 19ο αιώνα μέχρι σήμερα υπήρξαν λιγοστές. Από αυτές ελάχιστες διακρίθηκαν διεθνώς. Κατά συνέπεια η απονομή του «Βραβείου Ευρωπαϊκού Οροσήμου» στην εταιρεία ΑΒΕΑ, μία βιομηχανία πυρηνέλαιου και σάπωνος που λειτουργεί ανελλιπώς στα Χανιά εδώ και 130 χρόνια, αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα. Η βράβευσή της έγινε τον Αύγουστο 2018 από την Ευρωπαϊκή Χημική Εταιρεία (European Chemical Society - EuChemS) στο πλαίσιο του προγράμματος Historical Landmark Awards. Τα κριτήρια που έθεσε ηEuChemS ήταν πολλά και απαιτητικά: χημικά επιτεύγματα, τεχνικές μέθοδοι, απασχόληση ανθρώπινου δυναμικού, συνεισφορά στην τοπική κοινωνία, πολιτιστική κληρονομιά. Σε όλα αυτά η ΑΒΕΑ πρώτευσε. Είναι χαρακτηριστικό ότι από μία πληθώρα υποψηφιοτήτων που υποβλήθηκαν, βραβεύθηκαν μόνον η ΑΒΕΑ και η σουηδική εταιρεία Ytter by Mine.
Η ΑΒΕΑ αρχές 20ού αιώνα, σε υδατογραφία του Γήση Παπαγεωργίου (από το εξώφυλλο του βιβλίου)
Ποια είναι όμως η ΑΒΕΑ; Για τους κατοίκους των Χανίων η απάντηση είναι αυτονόητη. Η ‘Ανώνυμος Βιομηχανική Εταιρεία «Ανατολή», πιο γνωστή με τα αρχικά ΑΒΕΑ, είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη της ίδιας της πόλης. Ιδρύθηκε στη συνοικία της Νέας Χώρας το 1889 από τον Γάλλο βιομήχανο Jules Deiss, διακεκριμένο πολιτικό και επιχειρηματία με δικό του εργοστάσιο σαπωνοποιίας στο Salonde Provence, κοντά στη Μασσαλία της Γαλλίας. Ο Deiss πήρε την απόφαση να ιδρύσει στα Χανιά ένα νέο εργοστάσιο με γνώμονα την ποιότητα του κρητικού ελαιόλαδου, που τον είχε εντυπωσιάσει. Η εταιρεία που δημιούργησε αποτέλεσε το πρώτο πυρηνελαιουργείο της σύγχρονης Ελλάδος και ένα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια παραγωγήςσάπωνος«τύπου Μασσαλίας» στην Ελλάδα.
Η πορεία της ΑΒΕΑ υπήρξε πολυκύμαντη. Στη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, με μεσολάβηση του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, πέρασε σε χέρια Χανιωτών επιχειρηματιών. Ήταν μία καίρια επένδυση και τα χρόνια του μεσοπολέμου η ΑΒΕΑ αναδείχθηκε σε μία από τις πιο επικερδείς βιομηχανίες της Ελλάδος, με εξαγωγές από την Αργεντινή και το Χονγκ Κονγκ μέχρι τη Ρωσία και τη Νότια Αφρική, εκτός από τις παραδοσιακές ευρωπαϊκές αγορές. Όμως ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στάθηκε καταστροφικός για την ΑΒΕΑ. Κατά τη Μάχη της Κρήτης τον Μάιο 1941 οι εγκαταστάσεις της καταστράφηκαν και μόνο μετά το 1951, όταν η εταιρεία έγινε συνεταιριστική, κατάφερε να ανακτήσει μερικό από το χαμένο έδαφος.
Oι διευθυντές της ΑΒΕΑ όλο το 1ο μισό του 20ου αιώνα, Πέτρος Μαρκαντωνάκης & Κυριάκος Ναξάκης
Τότε όμως οι συνθήκες είχαν αλλάξει. Τα νέα απορρυπαντικά είχαν επηρεάσει μια για πάντα την αγορά σάπωνος «τύπου Μασσαλίας». Παράλληλα προέκυψε η ανάγκη μετεγκατάστασης της ΑΒΕΑ. Καθώς το πυρηνελαιουργείο ήταν ρυπογόνο, η έμφαση που δόθηκε στον τουρισμό επέβαλλε την απομάκρυνση του εργοστασίου εκτός κατοικημένου χώρου. Παρ’ όλες όμως τις αντιξοότητες η ΑΒΕΑ κατάφερε να προσαρμοσθεί και να συνεχίσει απρόσκοπτα τη λειτουργία της. Όσον αφορά τις πρώτες εγκαταστάσεις με πάνω από έναν αιώνα ζωής δεν κρίθηκαν αξιοποιήσιμες και έτσι κατεδαφίστηκαν, με εξαίρεση τα δύο εμβληματικά φουγάρα του εργοστασίου που αποτελούσαν ανέκαθεν σήμα κατατεθέν του δυτικού ορίζοντα της πόλης. Αυτά τουλάχιστον κρίθηκαν διατηρητέα.
H ΑΒΕΑ αρχές 21ου αιώνα με τα κτίρια κατεδαφισμένα, μόνο τα φουγάρα στέκουν
Την Τετάρτη 26 Ιουνίου θα λάβει χώρα η τελετή βράβευσης στα φουγάρα της ΑΒΕΑ, στα Χανιά. Η Πρόεδρος της EuChemS Καθηγήτρια Pilar Goya Laza, παρουσία του Προέδρου της Ένωσης Ελλήνων Χημικών, του Περιφερειακού Τμήματος Χημικών Κρήτης, καθώς και άλλων επισήμων, θα αναρτήσει μία αναμνηστική πλακέτα εκ μέρους της EuChemS Historical Landmark Awards εις «αναγνώριση του θεμελιώδους ρόλου της Εταιρείας στην προώθηση ισχυρών δεσμών μεταξύ του χημικού κλάδου και της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς». Θα είναι μία συμβολική χειρονομία για τις «ιστορικής σημασίας χημικές ανακαλύψεις και επιτεύγματα τα οποία συνδέθηκαν με την παρουσία του εργοστασίου».
Η βράβευση της ΑΒΕΑ συνοδεύεται από μία πρόσφατη επιμελημένη έκδοση που έχει τίτλο «Χανιά και ΑΒΕΑ: Μία κοινή πορεία» (*) Πρόκειται για μία μελέτη-λεύκωμα με ενδιαφέροντα οικονομικά, καθώς και ιστορικά στοιχεία. Ο Πρόεδρος της Συνεταιριστικής Τράπεζας Χανίων, Μιχάλης Μαρακάκης, που κατέχει την πλειοψηφία των μετοχών της ΑΒΕΑ, θέλησε με την έκδοση αυτή να προβάλει τη συμβολή της εταιρείας στην ιστορική πορεία της πόλης. Σε μία χώρα όπου οι επιχειρήσεις δεν είθισται να είναι μακρόβιες, η περίπτωση της εταιρείας ΑΒΕΑ συνιστά μία αξιόλογη εξαίρεση που αξίζει να μελετηθεί στο πλαίσιο της βιομηχανικής ιστορίας της σύγχρονης Ελλάδος.
Η αναμνηστική πλακέτα που θα αναρτηθεί στο φουγάρο της ΑΒΕΑ στις 26 Ιουνίου από την Πρόεδρο της EuChemS
_________________________
(*) «Χανιά και ΑΒΕΑ: Μία κοινή πορεία» (δίγλωσση έκδοση, το αγγλικό κείμενο έχει τίτλο «ChaniaandABEA: Acommontrajectory»), σελ. 140, έκδοση Συνεταιριστικής Τράπεζας Χανίων, Χανιά, 2019.
