Εσύ τι προτιμάς, να ταφείς ή να καείς;

Δεν ξέρω τι θέλω να γίνει όταν πεθάνω. Ξέρω όμως ότι όσο μεγαλώνεις, τόσο πιο πολύ μαθαίνεις για ανθρώπους που έφυγαν. Οι παρουσίες σε κηδείες γίνονται πιο συχνές, όπως και οι επισκέψεις σε κοιμητήρια. Μια φορά σε μια κηδεία, ύστερα από κάμποσα τριάρια κονιάκ, ο φίλος μου ο Σπύρος αποφάνθηκε ότι θα ήθελε να τον αποτεφρώσουν και να βάλουν τη στάχτη του πάνω στο τζάκι για να μπορεί να παρακολουθεί τη γυναίκα του. Ο Σπύρος είναι τύπος με χιούμορ, αλλά εγώ δεν έχω σκεφτεί τι προτιμώ, να ταφώ ή να αποτεφρωθώ. Να με συγχωρείτε αν σας φαίνονται μακάβρια όλα αυτά, οι σκέψεις γίνονται με αφορμή το πρώτο αποτεφρωτήριο που θα δημιουργηθεί στην Ελλάδα. Ύστερα από πολλά χρόνια που άνθρωποι το ζητούν, είμαστε κοντά: Στις αρχές Μαρτίου υπογράφηκε η υπουργική απόφαση που εγκρίνει τη σχετική μελέτη του Δήμου Αθηναίων και το αποτεφρωτήριο θα γίνει στον Ελαιώνα. Όμως μη ρωτήσετε πόσο κοντά ακριβώς, ούτε οι αρμόδιοι δεν το ξέρουν.

Το ταξίδι στη Βουλγαρία
Μέχρι τώρα, οι Έλληνες που επιθυμούν να αποτεφρωθούν μετά θάνατον «πηγαίνουν» στη Βουλγαρία σε ποσοστό 99%, επειδή είναι πιο φθηνά τα μεταφορικά, άρα και τα έξοδα, και είναι περίπου 1.500 άνθρωποι ετησίως, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Αντώνη Αλακιώτη, συνιδρυτή της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης. Ο Αλέκος Παπαγεωργίου έζησε αυτή την εμπειρία, όταν έχασε τη σύντροφό του σε ηλικία 68 ετών στις 6 του περασμένου Οκτωβρίου. «Ήταν μια υγιής και δραστήρια γυναίκα, η οποία αρρώστησε από καρκίνο κι έφυγε μέσα σε 3-4 μήνες. Το είχαμε συζητήσει, ήταν επιθυμία της να αποτεφρωθεί, παρόλο που ήταν χριστιανή. Απευθύνθηκα σε ένα γραφείο τελετών, το οποίο ανέλαβε όλη τη γραφειοκρατική διαδικασία. Εμείς δεν μπορέσαμε να ταξιδέψουμε και τελικά, ύστερα από περίπου 12 ημέρες, μας έφεραν μια τεφροδόχο ερμητικά κλειστή με την τέφρα της μέσα. Την τεφροδόχο την κράτησε ο γιος της και την έχει στο σπίτι του. Είχαμε ακούσει για ιστορίες ότι τα γραφεία πάνε 4-5 ανθρώπους μαζί και ίσως η τέφρα που θα σου φέρουν να μην είναι του δικού σου ανθρώπου. Ανησυχούσαμε. Τελικώς, όλο αυτό κόστισε 3.500 ευρώ και τώρα που το σκέφτομαι ήταν πολύ ακριβά, αρχίζω να υποψιάζομαι ότι το γραφείο το έδωσε σε άλλο γραφείο, εξειδικευμένο, παίρνοντας τον “αέρα” του. Κι εγώ θέλω να αποτεφρωθώ όταν πεθάνω, το έχω πει στα παιδιά μου κι ελπίζω μέχρι τότε να έχει φτιαχτεί ένα αποτεφρωτήριο στην Ελλάδα για να γλιτώσουν αυτή την ταλαιπωρία του πηγαινέλα στο εξωτερικό», λέει.

Το κόστος και η γραφειοκρατία
Ο Αντώνης Αλακιώτης αναφέρει ότι το κόστος συνήθως είναι 2.500 με 3.000 ευρώ, συν την επιβάρυνση που θα έχει κανείς αν ταξιδέψει κι αυτός στη Βουλγαρία. Εκτός της ληξιαρχικής πράξης θανάτου, χρειάζονται ένα πιστοποιητικό που να λέει ότι η αποτέφρωση ήταν επιθυμία του θανόντος ή της οικογένειάς του, καθώς και ένα πιστοποιητικό ιατροδικαστή που θα επιβεβαιώνει την αιτία θανάτου, αλλά και ότι δεν υπάρχει βηματοδότης (κι αν υπάρχει αφαιρείται, γιατί μπορεί να εκραγεί κατά την αποτέφρωση). Επίσης, σε κάθε περίπτωση που η σορός πρέπει να περάσει τα σύνορα (ή να ταξιδέψει με πλοίο ή αεροπλάνο εντός της επικράτειας) θα γίνει η λεγόμενη μικρή ταρίχευση, με ενέσεις φορμόλης, λόγω των κινδύνων που μπορεί να συνεπάγεται η σήψη. Η αποτέφρωση διαρκεί περίπου μιάμιση ώρα. Κάποια οστά, στη λεκάνη και ψηλά στους μηρούς, δεν καίγονται τελείως. Έτσι, ό,τι έχει απομείνει, τοποθετείται σε μηχάνημα κονιορτοποίησης. Το αποτέλεσμα τοποθετείται σε τεφροδόχο και παραδίδεται στην οικογένεια.

Προσοχή: Ανατριχιαστικές πληροφορίες
Αυτή η διαδικασία έχει αποτελέσει αντικείμενο έντονης κριτικής από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος, η οποία αναφέρει ότι «η Εκκλησία θεωρεί το ανθρώπινο σώμα ως ναό του Αγίου Πνεύματος, στοιχείο της υποστάσεως του ανθρώπου, που έχει πλασθεί κατ’ εικόνα και ομοίωση του Θεού» και για τον λόγο αυτό η ορθόδοξη χριστιανική παράδοση αντιμετωπίζει το νεκρό σώμα «όχι ως “στερεό απόβλητο”, όπως οι απολογητές της αποτέφρωσης, αλλά το περιβάλλει με σεβασμό και τιμή ως έκφραση αγάπης προς το κεκοιμημένο μέλος της». Λέει ακόμη: «Κατά τη σύγχρονη διαδικασία της κατ’ ευφημισμόν “αποτεφρώσεως”, μετά την καύση της σορού σε κλίβανο, ο ανθρώπινος σκελετός ρίχνεται σε ηλεκτρικό σπαστήρα (μίξερ, cremulator), θρυμματίζεται και μετατρέπεται σε σκόνη. Η Ιερά Σύνοδος αρνείται ότι είναι αξιοπρεπές για τον νεκρό να καεί σε κλίβανο και να θρυμματισθεί σε μίξερ και δεν διακρίνει ιδιαίτερες διαφορές της σύγχρονης “αποτέφρωσης νεκρών” και της διαδικασίας ανακύκλωσης απορριμμάτων». Σε κάθε περίπτωση η Ιερά Σύνοδος αρνείται τη διαδικασία, όπως και να τελέσει την εξόδιο ακολουθία για κάποιον που έχει επιλέξει να αποτεφρωθεί.

«Η εκκλησία είναι αρκετά σκληρή, στην ουσία τιμωρεί τις οικογένειες. Σε όλες τις ορθόδοξες χώρες υπάρχουν αποτεφρωτήρια, με τη σύμφωνη γνώμη των εκεί εκκλησιών, εκτός από την Ελλάδα. Στη Ρωσία, στη Βουλγαρία, στη Σερβία και αλλού. Επίσης, σε όλα τα ελληνόφωνα πατριαρχεία του εξωτερικού, στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, παντού. Έχω τη γνώμη ότι η Ιερά Σύνοδος εκτίθεται. Ούτε η εκταφή ήταν στις παραδόσεις της εκκλησίας, όμως, κατ’ οικονομία, η εκκλησία αποφάσισε να επιτρέψει να γίνονται. Το ίδιο θα πρέπει να κάνει και για την αποτέφρωση», λέει ο Αντώνης Αλακιώτης, προσθέτοντας ότι η καύση των νεκρών ανήκει στις ελληνικές παραδόσεις, ήδη από την Αρχαία Ελλάδα. Λέει ακόμη ότι η αποτέφρωση αποτελεί μια πολύ περισσότερο πολιτισμένη πρακτική σε σχέση με την ταφή και την εκταφή. Λόγω του πολύ περιορισμένου χώρου στα κοιμητήρια η σορός υπόκειται σε εκταφή στα τρία χρόνια. Αν δεν έχει λιώσει, δίδεται παράταση ενός έτους. Στη συνέχεια τοποθετείται σε μεταλλικά κουτά ή σε μαρμάρινα οστεοφυλάκια, για τα οποία πληρώνεται κάθε χρόνο ένα τέλος στον κατά τόπους δήμο. «Ύστερα από 40-50 χρόνια σιγά μη θυμούνται τα δισέγγονα και τα τρισέγγονα να πληρώσουν, στο τέλος όλοι στα χωνευτήρια καταλήγουν», επισημαίνει ο κ. Αλακιώτης. Για την ιστορία, τα χωνευτήρια είναι χώροι όπου ρίχνονται σωρηδόν τα οστά ανακατεμένα μέχρι που γίνονται χώμα. 

Δεν είναι θέμα της Εκκλησίας
Η Νέλλη Παπαχελά, αντιδήμαρχος Εμπορίου, Ανάπτυξης και Διαχείρισης Κοινόχρηστων Χώρων του Δήμου Αθηναίων, σημειώνει ότι το αποτεφρωτήριο πρέπει να κατασκευαστεί για πολλούς λόγους: «Γιατί το επιθυμεί μια μεγάλη ομάδα συμπολιτών μας και είμαστε υποχρεωμένοι, ανεξάρτητα με τις πεποιθήσεις του καθενός, να παράσχουμε αυτή την υπηρεσία. Επίσης, η χωρητικότητα των κοιμητηρίων, πλέον, έχει φτάσει στα όριά της. Υπάρχουν περίοδοι που για να γίνει μια ταφή μπορεί να περάσει και μια εβδομάδα – καταλαβαίνετε πόσο ψυχοφθόρο είναι αυτό για την οικογένεια. Να πω ακόμη ότι το έξοδο που επωμίζονται όσοι πάνε έξω είναι πολύ μεγάλο, εκτός του ότι τα χρήματα αυτά μένουν στο εξωτερικό ενώ θα μπορούσαν να παραμείνουν στη χώρα μας. Όσο για το θέμα της εκκλησίας, αυτό αφορά την εκκλησία και τους πιστούς της και όχι τον Δήμο Αθηναίων και τη συντεταγμένη πολιτεία».

Το επόμενο διάστημα θα συνεδριάσει το δημοτικό συμβούλιο της Αθήνας για να εγκρίνει τον τρόπο κατασκευής του αποτεφρωτηρίου και της σύμβασης παραχώρησης και στη συνέχεια θα διενεργηθεί ο διαγωνισμός. Το κόστος υπολογίζεται γύρω στο ενάμισι εκατ. ευρώ και είτε θα το πληρώσει απευθείας ο Δήμος Αθηναίων είτε ο ιδιώτης που θα το κατασκευάσει θα πληρώνεται από τα έσοδα. Για το πότε θα είναι έτοιμο, κανείς δεν ξέρει. «Ό,τι προλάβουμε στη δική μας θητεία θα το κάνουμε. Εκτιμώ, πάντως, ότι αν όλα πάνε καλά, θα είναι έτοιμο στη διάρκεια της θητείας της επόμενης δημοτικής αρχής», λέει η Ν. Παπαχελά.

Τι κάνει εντύπωση; Θα περίμενε, ίσως, κανείς ότι η Εκκλησία θα αντιδρούσε. Όπως και οι κάτοικοι τριγύρω. Αλλά υπάρχουν δύο προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας από μεγάλες εταιρίες. Οι προσφυγές αυτές έχουν εκδικαστεί και αναμένεται η απόφαση. «Εκτιμώ ότι κατά 99,9% οι προσφυγές αυτές δεν θα γίνουν αποδεκτές. Δυστυχώς πρόκειται για μεγάλες εταιρίες, που ίσως δεν θα το περίμενε κανείς να λειτουργήσουν με αυτό τον τρόπο. Υποστηρίζουν ότι οι εκπομπές θα είναι βλαπτικές για την υγεία των υπαλλήλων τους, κάτι που δεν ισχύει, άλλωστε θα υπάρξει περιβαλλοντική μελέτη, ενώ και η νομοθεσία της Ε.Ε. είναι πολύ αυστηρή. Ξέρω, επίσης, ότι ο δήμαρχος προτίθεται να καλέσει εκπροσώπους των εταιρειών που έχουν προσφύγει, προκειμένου να υπάρξει μια συνεννόηση, ίσως στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης τους. Μπορεί, βέβαια, να ακολουθήσουν προσφυγές και από άλλους». Σε κάθε περίπτωση, με ιδιωτική πρωτοβουλία ήδη ετοιμάζεται αποτεφρωτήριο εντός της Αττικής, στη Ριτσώνα, το οποίο αναμένεται να λειτουργήσει στις αρχές φθινοπώρου.

Γιατί στον Ελαιώνα
Όπως λέει ο δήμος, η επιλογή του χώρου έγινε ύστερα από πρόσκληση σε ιδιώτες που θα ήθελαν να προσφέρουν τα οικόπεδά τους είτε για ενοικίαση είτε για πώληση. Στη συνέχεια, τόσο αυτά όσο και κάποια ιδιόκτητα του δήμου, δόθηκαν σε μεγάλη τεχνική εταιρεία ώστε, λαμβάνοντας υπόψη και τη νομοθεσία, να ελεγχθούν τα χαρακτηριστικά τους. Και προκρίθηκε ο Ελαιώνας, ο οποίος είναι στην ιδιοκτησία του δήμου. Η κ. Παπαχελά λέει ότι «η περιοχή του Ελαιώνα εντάσσεται στο προεδρικό διάταγμα Λαλιώτη που καθορίζει τις χρήσεις. Αυτός ο χώρος έχει χαρακτηριστεί ως χώρος πρασίνου και, σύμφωνα με το ΠΔ, μέσα στο χώρο πρασίνου μπορούμε να δομήσουμε 5% για κοινωνική χρήση». Σε ό,τι αφορά τις αντιδράσεις των κατοίκων, αναφέρει ότι δεν είπαν όχι στο αποτεφρωτήριο αλλά όχι σε αυτό το σημείο, γιατί «κανείς στην Ελλάδα δεν θέλει τις δύσκολες χρήσεις κοντά στο σπίτι του. Παρότι η απόσταση του αποτεφρωτηρίου από το κοντινότερο σπίτι είναι περισσότερο από ένα χιλιόμετρο και παρότι σε όλες τις πολιτισμένες χώρες τα αποτεφρωτήρια βρίσκονται εντός του οικιστικού ιστού».

Την απόφαση του Δήμου Αθηναίων χαιρέτισε η Ελληνική Κοινωνία Αποτέφρωσης, αν και, όπως εκτιμά ο Αντώνης Αλακιώτης, με τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις δεν θα είναι έτοιμο πριν από τέσσερα χρόνια. Ο κ. Αλακιώτης εκφράζει επιφυλάξεις και για την επιλογή του Ελαιώνα. Λέει ότι ο δήμος δεν κατάφερε να κερδίσει την αποδοχή ή έστω την ανοχή των κατοίκων, αλλά και ότι η περιοχή είναι τέτοια που ακόμα κι αν ξεκινήσουν τα έργα μπορεί να σταματήσουν για διάφορους λόγους, επειδή, για παράδειγμα, μπορεί να βρεθούν αρχαία.

Θα σε δω στ’ αστέρια
Οι ηθοποιοί Γιάννης Βόγλης, Μηνάς Χατζησάββας και Γιώργος Μοσχίδης επέλεξαν να αποτεφρωθούν. Όπως και ο αδελφός του Γιώργου Μοσχίδη, ο ζωγράφος Παύλος Μοσχίδης. Το ίδιο ο τραγουδοποιός Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο ποιητής Μάνος Ελευθερίου και ο ποινικολόγος Αλέξανδρος Κατσαντώνης. Η τέφρα της Μαρίας Κάλλας σκορπίστηκε στο Αιγαίο και του σκηνοθέτη Ανδρέα Βουτσινά στο θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου. Του Δημήτρη Μητρόπουλου βρίσκεται θαμμένη στο Α΄ Νεκροταφείο, ενώ ο Ηλίας Πετρόπουλος προτίμησε να διασκορπιστεί στον Σηκουάνα, στο Παρίσι. Η Αρλέτα αποτεφρώθηκε μαζί με την κιθάρα της. Εγώ, που μετά από μερικά φθηνά ουίσκι έγινα λίγο μεθυσμένος και ονειροπόλος, θέλω να φαντάζομαι ότι μετά το τέλος θα βρεθούμε ξανά σε κάποιο μακρινό αστέρι, ίσως να έχουμε και μερικά ποιοτικά κονιάκ και να γελάμε με τις αγωνίες των κοινών θνητών. Αλλά ίσως και να μη γίνει τίποτα απ’ όλα αυτά.

---

• Το αποτεφρωτήριο θα κατασκευαστεί στα οικοδομικά τετράγωνα 17 (μεταξύ των οδών Μαρκόνι. Λ. Αθηνών, Μητροδώρου, Ιεράς Οδού) και 19 του Ελαιώνα (κοντά στην Ιερά Οδό και το μετρό). Η συνολική έκταση είναι 37 στρέμματα και το αποτεφρωτήριο θα καταλαμβάνει το 5% αυτών. Το υπόλοιπο θα είναι χώρος πρασίνου με αναψυκτήριο, αθλοπαιδιές κ.λπ. 
• Η πρώτη προσπάθεια να υπάρξει νόμος για τη δημιουργία αποτεφρωτηρίου στην Ελλάδα έγινε, με διακομματικής υποστήριξης τροπολογία που προώθησε η Ελληνική Κοινωνία Αποτέφρωσης, το 1998. Απορρίφθηκε, όπως και εκείνη του 2004. Τελικώς, ο πρώτος νόμος που επιτρέπει την αποτέφρωση νεκρών ψηφίστηκε το 2006. Το 2010 με Κοινή Υπουργική Απόφαση τακτοποιήθηκαν τα τεχνικά θέματα (περιβαλλοντικά, κτιριακά κ.λπ.). Από το 2014 με νόμο επιτρέπεται η κατασκευή αποτεφρωτηρίου και εκτός νεκροταφείων (ύστερα από πρόταση του Δήμου Αθηναίων, επειδή η Εκκλησία αντιδρούσε στη χωροθέτηση αποτεφρωτηρίων εντός κοιμητηρίων). Από το 2017 με νόμο αποτεφρωτήριο μπορούν να ιδρύσουν και ιδιωτικές επιχειρήσεις.
• Οι εταιρείες που προσέφυγαν στο ΣτΕ είναι οι: Alpha Bank, Αφοί Σαρακάκης ΑΕΒΜΕ, Εικονοτεχνική ΑΕ, Εθνική Πανγαία, Ελληνικά Χρηματιστήρια, Κ. Πάστρας Α.Ε., Π. Πετρόπουλος ΑΕΒΕ, ΤΕΝΟΡΑ Τεχνική. 
• Με απόφαση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, τα ασφαλιστικά ταμεία καταβάλλουν τα χρήματα του επιδόματος κηδείας και στην περίπτωση της αποτέφρωσης νεκρού. 
• Κάποιοι επώνυμοι που έχουν αποτεφρωθεί είναι: Οι ηθοποιοί Λουκ Πέρι, Πολ Νιούμαν, Ίνγκριντ Μπέργκμαν, Μάρλον Μπράντον, Βίβιαν Λι, Κρίστοφερ Ριβ, Πάτρικ Σουέιζι. Οι μουσικοί Ντέιβιντ Μπόουι, Πρινς, Τζάνις Τζόπλιν, Τζορτζ Χάρισον, Έιμι Γουάινχαουζ. Επίσης, ο σεφ Άντονι Μπουρντέν, ο σχεδιαστής Καρλ Λάγκερφελντ, η πρωθυπουργός της Βρετανίας Μάργκαρετ Θάτσερ, ο «πατέρας» της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ, ο φυσικός Άλμπερτ Άινσταϊν.