Στο μεταίχμιο μεταξύ αλληλεγγύης και ξενοφοβίας βρίσκεται η ελληνική κοινωνία και οι αρχές της σύμφωνα με τα στοιχεία του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας. Το Δίκτυο έδωσε την Τρίτη συνέντευξη Τύπου στην ΕΣΗΕΑ με αφορμή την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της ετήσιας έκθεσης για το 2016, που περιλαμβάνει τα περιστατικά ρατσιστικής βίας κατά μεταναστών και προσφύγων αλλά και κατά LGBTQ ατόμων.
Το Δίκτυο κατέγραψε μείωση στα περιστατικά ρατσιστικής βίας και αυτό εξηγείται εκτενώς στην ετήσια έκθεση. Πρωτίστως, ειδικά προγράμματα καταγραφής ρατσιστικών εγκλημάτων που υλοποιούνταν από το ίδιο το Δίκτυο σταμάτησαν στις αρχές του 2016. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αποδυναμωθούν οι υπηρεσίες υποστήριξης και οι εκστρατείες ενημέρωσης εντός των στοχοποιούμενων ομάδων.
Ακόμη τα περισσότερα μέλη του Δικτύου βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του προσφυγικού, με αποτέλεσμα να δίνουν έμφαση στις κατεπείγουσες ανάγκες των προσφύγων. Τέλος, τα μέλη του που δέχονταν παλαιότερα τα θύματα κρίνουν ότι η πλαισίωση και η στέγαση μέρους του προσφυγικού πληθυσμού σε αξιοπρεπείς συνθήκες λειτουργεί προληπτικά και προστατευτικά για τα θύματα, ενώ παλαιότερα τα θύματα ήταν κυρίως άτομα χωρίς στέγη και εκτός κοινωνικού πλαισίου.
«Οι πράξεις αλληλεγγύης είναι εξουσιαστικές και δεν δείχνουν αποδοχή»
Στην πλειοψηφία των περιστατικών βίας που καταγράφηκαν κατά προσφύγων και μεταναστών, τα θύματα υπέστησαν σωματικές βλάβες σε συνδυασμό με εξύβριση, απειλές και φθορά ξένης ιδιοκτησίας. Μειώθηκε ωστόσο και το ποσοστό καταγραφής περιπτώσεων εξύβρισης, όχι επειδή αυτό είναι κάτι που έχει εκλείψει, αλλά επειδή έχει ενσωματωθεί ως μέρος της καθημερινότητας των αλλοδαπών στην Ελλάδα, επομένως έχει γίνει ανάξιο λόγου. Στη μείωση αυτή έχει συμβάλλει και το γεγονός ότι πλέον δεν διενεργούνται σχετικά προγράμματα όπως παλαιότερα το 2015. Ακόμη στα θετικά πρέπει να συμπεριληφθεί ότι καταγράφηκαν λιγότερα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας κατά LGBTQ ατόμων.
Πιο αναλυτικά, το 2016 καταγράφηκαν 95 περιστατικά ρατσιστικής βίας, με περισσότερα από 130 θύματα. Τα 31 περιστατικά στόχο είχαν μετανάστες και πρόσφυγες λόγω εθνικής προέλευσης, θρησκευτικών πεποιθήσεων και χρώματος , ενώ 1 περιστατικό είχε στόχο προσωπικό οργάνωσης και το κτίριο, στο οποίο επρόκειτο να φιλοξενηθούν πρόσφυγες.
Επίσης, καταγράφηκε ένα περιστατικό βίας κατά δημοσιογράφου κατά την κάλυψη του προσφυγικού στην Χίο, ο οποίος ήταν και ομιλητής σε σχετική εκδήλωση. Ακόμη σε 57 περιστατικά στοχοποιήθηκαν LGBTQ άτομα ή πρόσωπα που σχετίζονται με LGBTQ άτομα. Σε 5 περιστατικά βεβηλώθηκαν ιεροί χώροι για την εβραϊκή κοινότητα, αριθμός σταθερός σε κάθε ετήσια έκθεση του Δικτύου.
Τα 31 από τα 95 περιστατικά αφορούσαν περισσότερα του ενός άτομα, ενώ σε 54 περιστατικά η επίθεση έγινε από ομάδα ατόμων, γεγονός που οδηγεί στη δημιουργία μοτίβων δράσεις.
Όσον αφορά στη γεωγραφική τοποθέτηση των συμβάντων: 52 περιστατικά έλαβαν χώρα στην Αττική (κέντρο Αθήνας, Πειραιάς, Ασπρόπυργος, κ.α.), 9 καταγράφηκαν στην Θεσσαλονίκη, 6 στη Λέρο, 3 στη Χίο, 3 στα Ιωάννινα, 2 στη Σάμο, 2 στο Κιλκίς, 2 στην Εύβοια, 1 στην Αλεξανδρούπολη, στον Έβρο, στην Κοζάνη, στην Ιτέα, στο Ρέθυμνο, στη Λάρισα, στην Ξάνθη, στην Πάτρα, στη Σπάρτη, στα Φιλιατρά και στα Χανιά. Τα περισσότερα συνέβησαν σε δημόσιους χώρους, 14 έγιναν στο σπίτι του θύματος ή του δράστη, 3 μέσω διαδικτύου και 1 τηλεφωνικά.
Σχετικά με τα θύματα: 62 περιστατικά είχαν άνδρες θύματα, 22 είχαν θύματα γυναίκες, 8 εκ των οποίων τρανς. Σε 2 περιστατικά τα θύματα αυτοπροσδιορίζονται ως κουίρ. Σε τέσσερα περιστατικά η ομάδα θυμάτων είναι μεικτή. Οι χώρες προέλευσης των θυμάτων ποικίλλουν: Αίγυπτος, Αλβανία, Αλγερία, Αφγανιστάν, Γουινέα, Ιράν, Μπαγκλαντές, Νιγηρία, Ουγκάντα, Πακιστάν και Συρία.
Οι δράστες σύμφωνα με τις μαρτυρίες ήταν στα 65 περιστατικά άνδρες, στα 12 ήταν γυναίκες και σε 11 ήταν μεικτές ομάδες. Οι δράστες ήταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία Έλληνες. Οι 54 επιθέσεις έγιναν από ομάδες 2-10 ατόμων, ενώ οι 38 συνέβησαν από έναν μόνο θύτη.
Η φύση των επιθέσεων
Οι επιθέσεις παρότι είναι λιγότερες από πέρυσι, καταδεικνύουν την εδραίωση ξενοφοβικών και ομοφοβικών αντιλήψεων. Επίσης, πρέπει να αναφερθεί ότι κάθε χρόνο επαναλαμβάνεται το μοτίβο λεκτικών επιθέσεων από ιδιοκτήτες σπιτιών του τύπου: «Έχω γνωστούς στη Χρυσή Αυγή».
Η οργανωμένη βία είναι αυτό που ανησυχεί πολύ περισσότερο το Δίκτυο. Τα μοτίβα για αυτές τις επιθέσεις είναι δύο με κοινό χαρακτηριστικό την τυφλή επιλογή θυμάτων και η προαποφασισμένη από τους δράστες επίθεση: ομάδες «περιφρούρησης» και «υπεράσπισης» της γειτονιάς από αλλοδαπούς και οι γνωστές ομάδες κρούσης.
Οι πρώτες απαρτίζονται συνήθως από νεαρούς άνδρες που θέλουν να επιβάλλουν τους κανόνες τους στη γειτονιά, εκδιώκοντας τους «ξένους». Σε περίπτωση καταγγελίας τους στην αστυνομία προβαίνουν σε αντίποινα. Οι δεύτερες έχουν οργανωμένο και συστηματικό τρόπο δράσης. Δεν κυκλοφορούν με μηχανές αλλά στήνονται έξω από σταθμούς μετρό συνήθως και περιμένουν τα θύματα τους. Ρωτούν το θύμα για την καταγωγή του και αμέσως του επιτίθενται με σιδερογροθιές.
«Έχω γνωστούς στη Χρυσή Αυγή»
Αξιοσημείωτο είναι το περιστατικό βίας κατά του δημοσιογράφου Γιάννη Στεβή, στη Χίο όπου και εργάζεται. Έπεσε θύμα ξυλοδαρμού κατά την κάλυψη συγκέντρωσης διαμαρτυρίας πολιτών για το προσφυγικό έξω από κέντρο φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών στο οποίο πρωτοστάτησαν μέλη της Χρυσής Αυγής. Ο λόγος που του επιτέθηκαν βίαια τραυματίζοντας τον ήταν «για να μην γράφει αυτά που γράφει» όπως του είπαν, δηλαδή για τις απόψεις που εκφράζει αρθρογραφώντας για το προσφυγικό.
Ο δημοσιογράφος μιλώντας στην συνέντευξη Τύπου δήλωσε ότι τον πρώτο καιρό οι Χιώτες παρόλο που είναι μια εσωστρεφής κοινωνία, δημιούργησαν ένα ισχυρό κίνημα αλληλεγγύης προς τους ανθρώπους που έφταναν στο νησί προκειμένου να γλυτώσουν από τον πόλεμο και την δυστυχία. Αναγνωρίζει ότι όταν απομονώθηκαν στα κέντρα φιλοξενίας ξεκίνησαν τα προβλήματα, με σημείο καμπής τα γεγονότα του Απρίλη του 2016 στο λιμάνι της Χίου. Ακόμη οι τοπικοί άρχοντες προσπαθώντας να αποσπάσουν ψηφοφόρους ολισθαίνουν προς την ακροδεξιά ιδεολογία, χωρίς να την πρεσβεύουν στην πραγματικότητα. Απλά είναι αυτό που θέλει να ακούσει ο κόσμος που έχει αγανακτήσει με την κατάσταση στο νησί.
Τα στατιστικά για την LGBTQ κοινότητα
Αναφορικά με τις επιθέσεις βίας κατά LGBTQ ατόμων το 2016 καταγράφηκαν 57 περιστατικά. Στα 46 από αυτά στοχοποιήθηκαν άτομα λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Οι δράστες ήταν κυρίως νεαροί άνδρες. Σε 9 περιστατικά οι δράστες ήταν γυναίκες και 7 επιθέσεις έγιναν από μεικτές ομάδες.
Σχετικά με τα θύματα, τα 33 περιστατικά είχαν θύμα άνδρες, 8 γυναίκες, 4 μεικτές ομάδες και 1 άτομο που αυτοπροσδιορίζεται ως κουίρ.
Τα περισσότερα περιστατικά έγιναν σε δημόσιο χώρο καταδεικνύοντας τον κίνδυνο που διατρέχουν τα άτομα αυτά στο δρόμο, στα ΜΜΜ και οπουδήποτε αλλού. 7 επιθέσεις μάλιστα είχαν ως συνέπεια σωματικές βλάβες.
Αναφορικά με τις αντισημιτικές επιθέσεις, 2 αφορούν περιστατικά βεβήλωσης της συναγωγής των Ιωαννίνων, 2 του μνημείου του Ολοκαυτώματος και καταγράφηκε επίσης γκράφιτι συνθήματος αντισημιτικού περιεχομένου. Οι δράστες αυτών σχεδίασαν ναζιστικά σύμβολα ή λέξεις που παραπέμπουν στο Ολοκαύτωμα και εξαιτίας αυτού ενέχουν απειλές για την εβραϊκή κοινότητα στο σύνολο της.
Αστυνομική Βία
Σχετικά με τα περιστατικά ρατσιστικής βίας από την αστυνομία καταγράφηκαν 6 για το 2016. Στα 4 τα θύματα ήταν ασυνόδευτοι ανήλικοι και 2 θύματα αιτούντες άσυλο. Εκτός από τις πρακτικές κακομεταχείρισης ασυνόδευτων ανηλίκων κατά την κράτηση τους, πάγιο χαρακτηριστικό των επιθέσεων αυτών είναι η ταπεινωτική μεταχείριση κατά τον έλεγχο νομιμοποιητικών εγγράφων προσφύγων και μεταναστών. Το πιο ευχάριστο, ωστόσο, είναι ότι τη χρονιά που πέρασε δεν καταγράφηκαν περιστατικά βίας κατά LGBTQ ατόμων από ένστολους δράστες.
Ενδιαφέρον έχει να επισημανθεί ότι από τα 95 περιστατικά που καταγράφηκαν από το Δίκτυο, τα 21 είχαν καταγγελθεί στην Αστυνομία. Σε 8 περιστατικά το θύμα δήλωσε ότι θα κατήγγειλε μετά το περιστατικό στις αρχές. Όμως στα 50 περιστατικά, δηλαδή παραπάνω από τις μισές περιπτώσεις το θύμα εξέφρασε ότι φοβάται να πάει στην αστυνομία ή δεν την εμπιστεύεται ή γιατί ήθελε να το αφήσει πίσω του χωρίς να το τραβήξει στα άκρα. Όσον αφορά τα άτομα LGBTQ, κάποια δεν ήθελαν να προβούν σε καταγγελία διότι φοβόντουσαν μήπως οι γονείς τους μάθουν για τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό ή γιατί δεν θεωρούσαν την επίθεση αρκετά σημαντική ώστε να εμπλακούν σε ποινική διαδικασία. Αυτό καταδεικνύει μια καχυποψία προς τις αρχές. Είναι καίριας σημασίας το περιστατικό να καταγραφεί ως ρατσιστικής βίας κάτι το οποίο προϋποθέτει από την πλευρά του αστυνομικού την απουσία στερεοτύπων, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο δύσκολη την διαδικασία.
Το Δίκτυο από την άλλη κατανοεί ότι η αστυνομία σε ορισμένες περιοχές ακολουθεί πολιτικές κατευνασμού ώστε να μην κλιμακώνεται η ένταση. Ο κατευνασμός όμως δεν είναι πάντα η καλύτερη λύση, καθώς οδηγεί σε ατιμωρησία και η ατιμωρησία είναι από μόνη την αιτία κλιμάκωσης συναφών φαινομένων.
Για να δοθεί μία συνολική εικόνα κατά το 2016 καταγράφηκαν στην αστυνομία σε ολόκληρη την Ελλάδα 84 περιστατικά με πιθανολογούμενο ρατσιστικό κίνητρο. Από την μελέτη των περιπτώσεων αυτών προέκυψαν τα εξής συμπεράσματα: Η καταγωγή- χρώμα αποτέλεσε κίνητρο στα 48 περιστατικά, στα 24 η θρησκεία, στα 14 ο σεξουαλικός προσανατολισμός, σε 1 η ταυτότητα φύλου και σε 5 η αναπηρία.
Το 2016 καταγράφηκαν 95 περιστατικά ρατσιστικής βίας, με περισσότερα από 130 θύματα
Κλείνοντας, το Δίκτυο προτείνει στην πολιτεία ορισμένες λύσεις για την αντιμετώπιση του ρατσιστικού εγκλήματος αλλά και της αστυνομικής βίας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα των προτάσεων του Δικτύου είναι: Η διεξαγωγή εκπαιδευτικού προγράμματος σχετικά με τα ρατσιστικά εγκλήματα σε όσους υπηρετούν στο Σώμα και συνεργασία της αστυνομίας με άλλες ΜΚΟ ώστε να παρέχεται στα θύματα ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, νομική συνδρομή και πολλές φορές διερμηνεία για όσους δεν μιλούν ελληνικά, με σκοπό την διευκόλυνση της πρόσβασης του θύματος στις αρχές. Ακόμη εκπαίδευση των εν ενεργεία εισαγγελικών και δικαστικών αρχών προς την διαχείριση του εγκλήματος μίσους και νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου ώστε να επιλυθούν πρακτικά ζητήματα και τα άτομα να λαμβάνουν σωστή και ισάξια μεταχείριση. Τέλος ,προς το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής συγκεκριμένα, προτρέπει να ληφθούν μέτρα ώστε οι χώροι φιλοξενίας των προσφύγων να γίνουν πραγματικά ασφαλείς, ενώ ταυτόχρονα να ελαχιστοποιηθούν και όπου είναι δυνατόν να προληφθούν με κατάλληλες ενέργειες οι κοινωνικές εντάσεις εξαιτίας του μεταναστευτικού ζητήματος.
37 οργανώσεις ένα Δίκτυο
Το Δίκτυο δημιουργήθηκε το 2011 και μέχρι σήμερα συμμετέχουν σε αυτό 37 οργανώσεις που μάχονται κατά της ξενοφοβίας, της ομοφοβίας και γενικότερα υπέρ της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Παρότι η ετήσια έκθεση παρέχει και ποσοτικά στοιχεία, το σημαντικότερο για το ίδιο το Δίκτυο είναι η ποιοτική καταγραφή των περιστατικών, δηλαδή περισσότερο το τι συνέβη, για ποιo λόγο, πού, πως αντέδρασε το θύμα, κ.ά. Γι' αυτό η μέθοδος καταγραφής που ακολουθείται είναι αποκλειστικά η συνέντευξη με το θύμα. Επομένως η επιτυχία της καταγραφής εξαρτάται από την προθυμία του ατόμου να μιλήσει για τη βία που υπέστη.
Τη συνέντευξη Τύπου άνοιξαν με χαιρετισμό η Μαρία Γιαννακάκη, Γενική Γραμματέας Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και ο Γεώργιος Σταυρόπουλος, Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Επίτιμος Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, ο οποίος επαίνεσε το Δίκτυο λέγοντας: «Το Δίκτυο δικαιώνει την ύπαρξή του. Η ελληνική κοινωνία ταλαντεύεται ανάμεσα στην αλληλεγγύη και την μισαλλοδοξία». Ευχαρίστησε ακόμη τους εθελοντές οι οποίοι λόγω ευσυνειδησίας, όπως είπε ο ίδιος, καλύπτουν το κενό που αφήνει ο κρατικός μηχανισμός.
Τα αποτελέσματα της ετήσιας έκθεσης για το 2016 παρουσίασε η Τίνα Σταυρινάκη, βοηθός συντονίστρια του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας. Ακόμη ως ομιλητές συμμετείχαν: η Βασιλική Γεωργιάδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ο Γιάννης Στεβής, δημοσιογράφος του «astraparis.gr» και «Chios News Online», η Ελένη Καραγιάννη, εικαστικός και εκπαιδευτικός εικαστικής αγωγής, συντονίστρια εκπαίδευσης προσφύγων στο Κέντρο Φιλοξενίας του Σχιστού και τέλος η Εύη Σπίνου, ψυχολόγος του έργου «Πες το σ’ εμάς» της «Colour Youth», κοινότητα LGBTQ νέων ανθρώπων. Την εκδήλωση συντόνισε ο εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για του Πρόσφυγες, Γιώργος Τσαρμπόπουλος.
Το Ιστορικό της βίας
Το πρόβλημα της ρατσιστικής βίας στην ελληνική κοινωνία είχε παρουσιάσει έξαρση την τριετία 2011-2013. Το 2016 παρόλο που παρατηρείται μείωση των περιστατικών βίας κατά των αλλοδαπών και των LGBTQ ατόμων, η φύση των περιστατικών αυτών τα καθιστά ιδιαιτέρως σοβαρά εφόσον αντικατοπτρίζουν ένα σοβαρό θέμα κοινωνικής παθογένειας.
Αναφορικά με το προσφυγικό ζήτημα, η συζήτηση για την δημιουργία δομών «προσωρινής» φιλοξενίας έδωσε το έναυσμα των πρώτων αντιδράσεων από τους Έλληνες πολίτες. Ενώ όπως τόνισαν και οι ομιλητές αρχικά στα νησιά εισόδου οι άνθρωποι προσπαθούσαν να βοηθήσουν τους πρόσφυγες, έδειχναν αλληλεγγύη και συμπόνια, όταν κατάλαβαν ότι επρόκειτο για ένα διάστημα αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι να παραμείνουν στο νησί δίπλα τους, άρα θα έπρεπε να συμβιώσουν μαζί τους, άρχισαν τα παρατράγουδα. Διότι είναι πιο εύκολο να βοηθήσεις κάποιον που δεν θα ξαναδείς αλλά είναι δύσκολο να είσαι ανεκτικός και να συμπαραστέκεσαι σε έναν άνθρωπο που πρόκειται να περάσει αρκετό χρονικό διάστημα στη γειτονιά ή το νησί σου. Μάλιστα η κυρία Καραγιάννη δήλωσε σχετικά ότι: «οι πράξεις αλληλεγγύης είναι εξουσιαστικές και δεν δείχνουν αποδοχή».
