Για μια Δίκαιη Μετάβαση

Τα επόμενα 30 χρόνια θα είναι τα πιο κρίσιμα χρόνια ολόκληρης της ανθρώπινης ιστορίας. Η αύξηση της θερμοκρασίας, οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, το λιώσιμο των πάγων και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα αναγκάσουν εκατομμύρια ανθρώπους να εγκαταλείψουν τις εστίες τους. Η Ελλάδα, λόγω της τεράστιας ακτογραμμής και των πολλών νησιών, συγκαταλέγεται στις πιο ευάλωτες ευρωπαϊκές χώρες από την κλιματική αλλαγή. Οι επιλογές μας λοιπόν είναι εκείνες που θα καθορίσουν αν θα θωρακίσουμε τη χώρα μας ώστε να προλάβουμε να προσαρμοστούμε στην κλιματική αλλαγή ή αν θα συνεχίσουμε με στον ίδιο δρόμο και θα οδηγηθούμε αναπόφευκτα στην κατάρρευση. Ως εκ τούτου η επιλογή του Πρωθυπουργού να προχωρήσει στην απολιγνιτοποίηση της χώρας μας μέχρι το 2028 κρίνεται θετική, ωστόσο το μεγάλο ζητούμενο είναι «η ενεργειακή μετάβαση να πραγματοποιηθεί με δίκαιο τρόπο για τις κοινωνίες εκείνες που για δεκαετίες θυσίαζαν την ίδια την ποιότητα της ζωής τους, προκειμένου να στηρίξουν την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας» θα πει ο Αναλυτής Πολιτικής του «The Green Tank», Νίκος Μάντζαρης, κατά την παρουσίαση της έκθεσης «Δίκαιη Μετάβαση: Ιστορικό, εξελίξεις και προκλήσεις σε Ελλάδα και Ευρώπη».

Τι μας διδάσκει το παρελθόν
Σήμερα το μέλλον των λιγνιτικών περιφερειών βρίσκεται στο επίκεντρο των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με πολύ σημαντικούς οικονομικούς πόρους να κατευθύνονται προς τις τοπικές οικονομίες ώστε να πετύχουν αυτό που ονομάζουμε βιώσιμη ανάπτυξη. «Η Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών αποτελεί την μεγαλύτερη πρόκληση για τη βιώσιμη ανάπτυξη στη χώρα μας και θα αποτελέσει πυξίδα για την επιτυχία ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, και ένα αληθινό τεστ για την προσήλωση της Ευρώπης στις αξίες της αλληλεγγύης και της κοινωνικής δικαιοσύνης» αναφέρει η Ιωάννα Θεοδοσίου, Συνεργάτης Πολιτικής του «The Green Tank».

Πρόκειται για μια μοναδική ευκαιρία πραγματικής βιώσιμης ανάπτυξης που η Ελλάδα δεν πρέπει να χάσει. Για να μη χάσουμε λοιπόν το τρένο της βιώσιμης ανάπτυξης πρέπει να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος ώστε να μην τα επαναλάβουμε. «Ένα από τα βασικότερα σφάλματα της τελευταίας δεκαετίας στην ενεργειακή πολιτική της χώρας ήταν η άρνηση της αποδοχής ή η έλλειψη κατανόησης των ευρωπαϊκών εξελίξεων» θα πει ο Νίκος Μάντζαρης για το γεγονός ότι, ενώ ολόκληρη η Ευρώπη μετά την Συμφωνία του Παρισιού το 2015 σχεδίαζε τη μετάβαση στη νέα πραγματικότητα, δηλαδή στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, στην Ελλάδα επενδύαμε στη διαιώνιση του λιγνιτικού μοντέλου ηλεκτροπαραγωγής. Το αποτέλεσμα είναι να έχουμε κατασπαταλήσει χρήματα στην κατασκευή λιγνιτικών μονάδων που τώρα θα πρέπει να κλείσουν. «Η προδιαγεγραμμένη αποτυχία αυτής της στρατηγικής, όχι μόνο κόστισε στη χώρα και τη ΔΕΗ πολιτικά και οικονομικά, αλλά στέρησε και πολύτιμο χρόνο από το σωστό σχεδιασμό μιας σταδιακής μετάβασης των τοπικών οικονομιών στη μεταλιγνική εποχή» καταλήγει ο κ. Μάντζαρης.

 Ένα δεύτερο μάθημα που έπρεπε να έχουμε πάρει από το παρελθόν σύμφωνα με την έκθεση είναι ο ρόλος που πρέπει να έχει η τοπική αυτοδιοίκηση στο δρόμο για τη δίκαιη μετάβαση αφού στο παρελθόν οι Δήμοι και οι Περιφέρειες έχουν αποδείξει ότι μπορούν να επηρεάσουν θετικά τις εξελίξεις. «Η παρακαταθήκη συνεργασίας, κοινών δράσεων και διεκδικήσεων σε Ελλάδα και Ευρώπη της προηγούμενης αυτοδιοικητικής περιόδου πρέπει να αξιοποιηθεί και να εμπλουτιστεί από τους νυν δημάρχους και περιφερειάρχες» λέει ο κ. Μάντζαρης αφού η Ίδρυση του Εθνικού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, η Ευρωπαϊκή Πλατφόρμα Λιγνιτικών Περιφερειών, το Φόρουμ Δίκαιης Μετάβασης αλλά και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης έχουν επιτευχθεί χάρη στις διεκδικήσεις των αυτοδιοικητικών.

Μια άλλη παθογένεια που η χώρα μας πρέπει να αφήσει πίσω είναι η έλλειψη διαβούλευσης με την κοινωνία που έχει ως αποτέλεσμα τις τεράστιες κοινωνικές αντιδράσεις. «Ειδικά αυτή τη περίοδο, κάτω από τις επείγουσες συνθήκες της εμπροσθοβαρούς απολιγνιτοποίησης, ο διάλογος και η ευρεία διαβούλευση με συμμετοχή κοινωνικών και περιβαλλοντικών εταίρων δεν είναι πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα. Η κοινωνία των πολιτών έχει αποδείξει ότι μπορεί να συνεισφέρει σε πολλά επίπεδα στη Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών» θα πει η Ιωάννα Θεοδοσίου, ενώ επισημαίνει ότι η διαβούλευση και η συμμετοχή των πολιτών απαιτείται και από την ευρωπαϊκή νομοθεσία αλλά επιβάλλεται και με βάση τα ως τώρα πολύ θετικά αποτελέσματα αυτής της συμμετοχής.

Οι προκλήσεις
Ο περιορισμένος χρόνος για τη μετάβαση στη μεταλιγνιτική εποχή των περιοχών που ζουν από το λιγνίτη είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που έχουμε να αντιμετωπίσουμε. «Είναι βέβαιο ότι η στροφή των τοπικών οικονομιών τόσο βαθιά εξαρτημένων από τη λιγνιτική δραστηριότητα δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί ως το 2023, έτος κατά το οποίο θα ολοκληρωθεί η απόσυρση όλων των υφιστάμενων λιγνιτικών μονάδων με βάση το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα αλλά και το νέο επιχειρησιακό σχέδιο της ΔΕΗ» αναφέρει η έκθεση και υποστηρίζει ότι ο «επαναπροσανατολισμός της οικονομίας και η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής θα απαιτήσει συστηματική προσπάθεια, με σχέδιο και σε βάθος 15-20 ετών». Όμως τώρα είναι οι κατάλληλος χρόνος να τεθούν οι βάσεις ώστε να εξασφαλιστούν οι απαραίτητοι πόροι που θα στρέψουν τις τοπικές οικονομίες προς μια βιώσιμη κατεύθυνση.

Για να ανταποκριθούμε στην ασφυκτική πίεση του χρόνου θα πρέπει να υπάρξει ένα άψογος σχεδιασμός που να εστιάζει στην επίτευξη του στόχου της κλιματικής ουδετερότητας χωρίς ωστόσο να αφήνει κανέναν πίσω. «Τα βασικά κριτήρια επιλογής επενδυτικών έργων θα πρέπει να είναι η μακροπρόθεσμη περιβαλλοντική βιωσιμότητα, όπως προσδιορίστηκε από την ΕΕ» ενώ δεν θα πρέπει να αποφευχθεί «η δεσπόζουζα θέση μιας μόνο οικονομικής δραστηριότητας που θα αντικαταστήσει τη λιγνιτική» καθώς η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι αποτελεί το κλειδί για μια επιτυχημένη μετάβαση. Επιπλέον το The Green Tank προτείνει τη δημιουργία Ενεργειακών Κοινοτήτων «καθώς εξασφαλίζει την αποκέντρωση της παραγωγής ενέργειας και συμβάλει στον εκδημοκρατισμό του ενεργειακού μοντέλου».

Η χρηματοδότηση
Και επειδή χωρίς οικονομικούς πόρους το δύσκολο εγχείρημα είναι καταδικασμένο σε αποτυχία η έκθεση καυτηριάζει κατ’ αρχήν τη μείωση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης στην πρόσφατη Σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου από 40 δισ. ευρώ στα 17,5 δισ. ευρώ, καθώς και την ανάγκη για την αλλαγή κριτηρίων για δικαιότερη κατανομή. «Τα κριτήρια δεν λαμβάνουν υπόψη ούτε την ταχύτητα με την οποία δεσμεύονται τα κράτη μέλη να απεξαρτηθούν από τον λιθάνθρακα και τον λιγνίτη, ούτε τον βαθμό εξάρτησης των τοπικών οικονομιών». Κάτι που είναι όχι μόνο άδικο αλλά θέτει επ’ αμφιβόλω και την επιτυχία του εγχειρήματος. 

Συνεπώς η ελληνική κυβέρνηση και οι έλληνες ευρωβουλευτές πρέπει να διεκδικήσουν την αλλαγή των κριτηρίων και για να το πετύχουν αυτό καθώς και το δύσκολο έργο της Δίκαιης Μετάβασης θα πρέπει να συμφωνήσουν και να συνεργαστούν μεταξύ τους για να πάμε στην επόμενη μέρα.