Το μακρινό 2009 η Ελλάδα ήταν η 32η χώρα παγκοσμίως στο Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα ανά κάτοικο (σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης) με 29.690 ευρώ. Την ίδια χρονιά ο κάτοικος της Λιθουανίας είχε 18.480 ευρώ (62% της αγοραστικής δύναμης του μέσου Έλληνα), της Πολωνίας είχε 18.700 ευρώ (και αυτός στο 62% περίπου), της Εσθονίας είχε 19.870 ευρώ (στο 70% περίπου) και της Τσεχίας ήταν στα 25.600 ευρώ (στο 86% του μέσου Έλληνα).
Ας δούμε πως είναι τα πράγματα τώρα που βρήκαμε την «Ιθάκη» μας και βγήκαμε από τα μνημόνια αφού παλέψαμε σαν τα λιοντάρια με τους Κύκλωπες και τους Λαιστρυγόνες. Για το 2017 η Ελλάδα κατρακύλησε 12 θέσεις και βρέθηκε στην 44η θέση με 27.820 ευρώ. Αλλά αυτό ήταν εν πολλοίς αναμενόμενο, το πιο ενδιαφέρον είναι να δούμε κάποιες από τις χώρες που μας προσπέρασαν. Η Λιθουανία βρέθηκε στα 31.030 (παρουσιάζοντας αύξηση 68% σε σχέση με το 2009), η Πολωνία στα 28.170 (αύξηση κατά 50%), η Εσθονία στα 31.000 ευρώ (αύξηση κατά 56%) και η Σλοβακία στα 31.360 ευρώ με αύξηση κατά 37% από το 2009. Όλες ήταν χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, οι οποίες έτρεχαν όσο καιρό εμείς πηγαίναμε προς τα πίσω. Ας δούμε ποιο ήταν το «καύσιμο» που τις τροφοδότησε.
Αυτό το φθινόπωρο 640 ρομπότ μαζί με 2.800 εργαζόμενους θα τη αναλάβουν δράση στο νέο εργοστάσιο της Jaguar Land Rover (JLR) που θα ξεκινήσει να λειτουργεί στη Νίτρα της Σλοβακίας. Τα υπό κατασκευή αυτοκίνητα θα «ταξιδεύουν» σε ένα διάδρομο μήκους 3.900 μέτρων μόλις για 2 ημέρες μέχρι να ολοκληρωθεί η συναρμολόγηση τους. Η κατασκευή της μονάδας κόστισε 1,4 δισ. ευρώ και θα μπορεί να δίνει ένα Land Rover Discovery κάθε 2 λεπτά. Η JLR είναι ο τελευταίος κατασκευαστής αυτοκινήτων που μετακόμισε στη Σλοβακία, η Volkswagen είχε κάνει το βήμα 27 χρόνια πριν και την ακολούθησαν η KIA και η PSA. Όλοι μαζί παράγουν στις εγκαταστάσεις τους στη Σλοβενία περισσότερα από 1 εκατομμύριο αυτοκίνητα το χρόνο, τα περισσότερα ανά κάτοικο από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο. Η JLR εξέτασε 30 με 40 χώρες πριν επενδύσει στη Σλοβακία με το Μεξικό, για παράδειγμα, να έχει φθηνότερους εργαζόμενους και (μέχρι τώρα τουλάχιστον) καλύτερη πρόσβαση στην αμερικανική αγορά. Όμως η Νίτρα κέρδισε στο τέλος, είναι δίπλα σε ένα υπερσύγχρονο αυτοκινητόδρομο αλλά και η χώρα έχει μια εντυπωσιακή αλυσίδα εφοδιασμού, με περισσότερα από 300 εργοστάσια που κατασκευάζουν εξαρτήματα αυτοκινήτων.
Αυτό το εργοστάσιο δίνει μια πολύ καλή εξήγηση για το αναπτυξιακό μοντέλο της Σλοβακίας, αλλά και των άλλων χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ γενικότερα. Η ανάπτυξη βασίστηκε στις ξένες επενδύσεις και τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες. Η ένταξη στην ΕΕ διευκόλυνε τη ροή κεφαλαίων από τα δυτικά στα ανατολικά. Βέβαια, οι αγοραστές των προϊόντων που παράγονται φθηνά εκεί βρίσκονται στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Τέλος, υπάρχει μεγάλη κρατική υποστήριξη στους ξένους επενδυτές. Πέρσι, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε έλεγχο για το αν τα 125 εκατ. ευρώ που πήρε η JLR από τη σλοβακικό κράτος αποτελούν παραβίαση των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων. Τέτοιου είδους κίνητρα είναι πολύ συνηθισμένα στις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ και έτσι οι επενδυτές «τρέχουν» στις ειδικές οικονομικές ζώνες άκρως γοητευμένοι από τις φορολογικές ελαφρύνσεις. Αυτό το αναπτυξιακό μοντέλο είχε μεγάλη επιτυχία τα τελευταία 20 χρόνια, το ακαθάριστο εθνικό εισόδημα ανά άτομο στην Τσεχία είναι πλέον πολύ κοντά σε εκείνο της Ισπανίας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρακολουθεί στενά την εξέλιξη 5 χωρών της ΕΕ που βρίσκονται στην κεντρική Ευρώπη (Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβενία και Σλοβακία) σε σύγκριση με κάποια από τα πιο πλούσια κράτη-μέλη της (Αυστρία, Δανία, Ολλανδία και Σουηδία). Το 1995, το μέσο ΑΕΠ ανά άτομο ήταν περίπου 55% χαμηλότερο στις 5 «φτωχές» χώρες από τις «πλούσιες» χώρες. Το 2016 η διαφορά είχε μειωθεί στο 39%. Τα μέσα εισοδήματα στις 5 χώρες είναι πλέον σχεδόν ίσα με εκείνα της Πορτογαλίας και υψηλότερα από αυτά στην Ελλάδα. Το ΔΝΤ προβλέπει ότι η ανάπτυξη τους φέτος θα κινηθεί κατά μέσο όρο στο 4%, σχεδόν διπλάσια από τη δυτική Ευρώπη. Οι λαικίστικες και αυταρχικές κυβερνήσεις σε κάποιες από αυτές τις χώρες ρίχνουν βέβαια βαριά σκια στην οικονομική ανάπτυξη. Αλλά μέχρι τώρα τουλάχιστον οι ξένες εταιρείες φαίνεται να μην πτοούνται ιδιαίτερα. Ο Βίκτορ Ορμπάν, πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα αλλά η Mercedes Benz πριν 2 χρόνια ανακοίνωσε επενδύσεις 1 δισ. ευρώ στη χώρα προκειμένου να κατασκευάζει 330.000 αυτοκίνητα ετησίως μέχρι το 2020. Η κυβέρνηση της Πολωνίας καταλύει το κράτος δικαίου αλλά το ξένο κεφάλαιο συνεχίζει να έρχεται και η ετήσια αύξηση του ΑΕΠ αγγίζει το 5%. Οι διαδηλώσεις κατά της διαφθοράς οδήγησαν τον πρωθυπουργό της Σλοβακίας σε παραίτηση τον Μάρτιο αλλά η διαφθορά ή/και η πολιτική αστάθεια φαίνεται να μην αποθαρρύνει τους επενδυτές όταν οι άλλες συνθήκες είναι καλές.
Η μεγαλύτερη πρόκληση πλέον για αυτές τις χώρες είναι να συγκρατήσουν τις οικονομικές ανισότητες. Το επόμενο στάδιο ανάπτυξης θα είναι πιο δύσκολο, απαιτώντας πιο παραγωγικές και καινοτόμες εγχώριες επιχειρήσεις, περισσότερα ιδιωτικά κεφάλαια, αναστροφή της δημογραφικής γήρανσης αλλά και πιο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Επιπλέον, οι ενισχύσεις της ΕΕ προς την κεντρική και ανατολική Ευρώπη από το 2021 έως το 2027, θα είναι πολύ μικρότερες από την περίοδο 2014-2020. Η Πολωνία, για παράδειγμα, θα λάβει 64 δισ. ευρώ, 20 δισ. λιγότερα από ότι το 2014-2020. Αυτό θα συμβεί γιατί οι χώρες είναι πλέον αρκετά πλουσιότερες, το Brexit θα μειώσει τον προϋπολογισμό της ΕΕ αλλά και επειδή οι λαϊκιστές ηγέτες αρνούνται να συνδράμουν στην κατανομή του βάρους των προσφύγων. Οι πρώην ανατολικές χώρες επωφελήθηκαν πολύ από την ένταξη τους στην ΕΕ ωστόσο αυτή η εξάρτηση αποτελεί και το αδύνατο σημείο τους.
