Θέατρο Τέχνης: Από το Γεφύρι της Άρτας στον Κολωνό
Η Μαριάννα Κάλμπαρη ανεβάζει την πολυτραγουδισμένη παραλογή στη σκηνή του Ανοικτού Θεάτρου του Κολωνού την Πέμπτη 29/7. Μας μίλησε για το πώς και τα γιατί
Συνέντευξη: Η διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης, Μαριάννα Κάλμπαρη, για το «Γεφύρι της Άρτας» και την πατριαρχία, τον ρόλο της τέχνης και τη νέα θεατρική σεζόν
Αφιερωμένη στις «αδικοθανατισμένες» Λυγερές αυτού του κόσμου, οι οποίες έχασαν τη ζωή τους λόγω του φύλου τους, είναι η φετινή καλοκαιρινή παραγωγή του Θεάτρου Τέχνης, που έκανε την πρεμιέρα της στον… φυσικό της χώρο, στο εντυπωσιακό σκηνικό του Γεφυριού της Άρτας, και στις 29/7 έρχεται στο Ανοιχτό θέατρο Κολωνού. Δεν είναι, όμως, μόνο η αβάσταχτη επικαιρότητα των γυναικοκτονιών που τροφοδότησε αυτή την επιλογή.
Μαριάννα Κάλμπαρη
Η πολυτραγουδισμένη παραλογή κέντριζε από μικρή την σκηνοθέτιδα και καλλιτεχνική διευθύντρια του Θεάτρου Τέχνης, Μαριάννα Κάλμπαρη. «Αυτός ο άδικος, παράλογος, φρικιαστικός φόνος που αντιμετωπιζόταν ως μια απαραίτητη “θυσία” και που φέρει μια συμβολική αξία σε σχέση με τη θέση της γυναίκας ανά τους αιώνες», όπως αναφέρει. Μάλιστα, πριν μερικά χρόνια σχεδίαζε να σκηνοθετήσει το «Γεφύρι της Άρτας», το θεατρικό έργο που έγραψε ο Γιώργος Θεοτοκάς με αφορμή το θρύλο. Μια πρόταση που δεν προχώρησε γιατί η ίδια προτιμούσε να μιλήσει για το θρύλο από την πλευρά του θύματος, της Λυγερής, και όχι του «θύτη» Πρωτομάστορα… «Η φετινή διοργάνωση του Υπουργείου Πολιτισμού "Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός" μου έδωσε, λοιπόν, την αφορμή και την ευκαιρία να προτείνω μια νέα δραματουργία, ένα νέο κείμενο που, ξεκινώντας από την Λυγερή του Γεφυριού της Άρτας, αντλεί υλικό από τη δημοτική ποίηση που μιλά για όλες τις "Λυγερές του Κάτω Κόσμου", εκείνες που "αδικοθανατίστηκαν" για λόγους τιμής, προκατάληψης, προλήψεων κ.λπ.», διευκρινίζει.
Ως σκηνοθέτης ασχολείστε με την έμφυλη βία. Τι κάνουμε λάθος και τι πρέπει να κάνουμε ως κοινωνία για να ξεφύγουμε από αυτό το δρόμο;
Το «λάθος» είναι δυστυχώς ο ίδιος ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί αιώνες τώρα η κοινωνία: όλες αυτές οι ανισότητες, οι διακρίσεις λόγω φύλου, η εκμετάλλευση κάθε είδους του «αδύνατου» από τον «δυνατό», η απίστευτη -φανερή και κρυμμένη- βία που διέπει όλες τις σχέσεις, η ντροπή και η ενοχή με τις οποίες είναι συνδεδεμένη η σεξουαλικότητά μας… Ο κατάλογος είναι μακρύς. Πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος για να αλλάξουμε τα ήθη της πατριαρχίας που μας ταλαιπωρούν αιώνες τώρα, είναι να μιλάμε, να μιλάμε, να μιλάμε γι’ αυτά. Τουλάχιστον αυτό είναι το πρώτο βήμα. Και σήμερα μοιάζουμε διατεθειμένοι να το κάνουμε.
"Το γεφύρι της Άρτας" από το Θέατρο Τέχνης
Πώς αντιλαμβάνεστε το ρόλο σας ως άνθρωπος του πολιτισμού σε σχέση με τα κοινωνικά ζητήματα; Ποιος ο ρόλος της τέχνης;
Πιστεύω ότι «δουλειά» της τέχνης είναι να θέτει όλα τα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία, που απασχολούν τον άνθρωπο γενικότερα, απευθυνόμενη τόσο στην καρδιά όσο και στο μυαλό μας. Ο άνθρωπος του πολιτισμού δεν είναι πολιτικός. Δεν έχει τη δύναμη, τον τρόπο, ούτε βέβαια τη δικαιοδοσία να αλλάξει τον κόσμο. Είναι όμως αυτός/αυτή που θα βγει μέσα από τους πολλούς και θα φωνάξει σε όσους και όσες θέλουν φυσικά να τον ακούσουν: «Κοιτάξτε τον κόσμο. Κοιτάξτε μέσα σας. Ελάτε να νιώσουμε κάτι όλοι μαζί. Ελάτε να σκεφτούμε κάτι όλοι μαζί».
"Το γεφύρι της Άρτας" από το Θέατρο Τέχνης
Η παράσταση ξεκίνησε τη διαδρομή της από το ίδιο το Γεφύρι. Μιλήστε μας για αυτή την εμπειρία. Πώς επηρεάζει ο χώρος-σκηνικό την εξέλιξη της δράσης και πώς θα μεταφερθεί αυτή η αίσθηση στις επόμενες στάσεις της περιοδείας σας;
Ήταν πολύ συγκινητική η πρεμιέρα στο φυσικό χώρο, κάτω ακριβώς από το ιστορικό γεφύρι και κυρίως δίπλα στο ποτάμι, που δε σταματά ποτέ να βουΐζει και να κυλάει… Αυτή η αίσθηση δε μεταφέρεται σκηνικά. Τη φέρουμε, όμως, πλέον εμείς που τη ζήσαμε και θα προσπαθήσουμε να τη μεταφέρουμε σε όλα τα θέατρα όπου θα παρουσιάσουμε την παράσταση. Από πρακτικής άποψης πάντως, η παράσταση στήθηκε για να μπορεί να παρουσιαστεί παντού: στήνουμε το δικό μας σιδερένιο γεφύρι και πάνω σε αυτό, αλλά και γύρω από αυτό, αφηγούμαστε την ιστορία της Λυγερής του Γεφυριού της Άρτας αλλά και πολλών ακόμα Λυγερών που «κατέβηκαν στον Άδη πριν την ώρα τους» μόνο και μόνο επειδή έτυχε να γεννηθούν γυναίκες.
"Το γεφύρι της Άρτας" από το Θέατρο Τέχνης
Μιλήστε μας για τη φόρμα που ακολουθείτε στην παράσταση και τον «παντόμιμο». Τι τα χαρακτηρίζει και γιατί κάνατε αυτή τη σκηνοθετική επιλογή;
Εκτός από την παραλογή του Γεφυριού της Άρτας, το κείμενο της παράστασης συμπεριλαμβάνει δημοτικά τραγούδια του γάμου, του Χάρου και του Κάτω Κόσμου, λιανοτράγουδα, καταλόγια (βυζαντινά ερωτικά ποιήματα), ένα απόσπασμα από τον «Απόκοπο» του Μπεργαδή… Όλα τα παραπάνω συνδέονται μεταξύ τους με δικά μου κείμενα. Η φόρμα μέσα από την οποία παρουσιάζονται προκύπτει από τη σύμπραξη μουσικής-τραγουδιών που συνθέτει ο Θοδωρής Αμπαζής και ερμηνεύονται ζωντανά με σαξόφωνο (Στέλλα Αραμπατζόγλου), σαντούρι (Ιωάννα Ρήγα) και νταούλι (Μαριλένα Μόσχου), χορού-ακροβατικών από την Χριστίνα Σουγιουλτζή («Κι όμως κινείται») και, βέβαια, αφήγησης από τους ηθοποιούς Κατερίνα Λυπηρίδου, Βασίλη Μαυρογεωργίου, Θοδωρή Σκυφτούλη και Αμαλία Τσεκούρα. Πηγή έμπνευσης για τη μεικτή αυτή φόρμα που χρησιμοποιούμε ήταν ο λεγόμενος «παντόμιμος», θεατρικό είδος με αφήγηση-χορό-τραγούδι, που αναπτύχθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και παρουσίαζε αποσπάσματα αρχαίων τραγωδιών ή και πρωτότυπα κείμενα πάνω στους αρχαίους μύθους. Με ενδιαφέρει πολύ ο τρόπος με τον οποίο μπορούν να συμπράξουν διαφορετικά είδη τέχνης προκειμένου να αφηγηθούν μια ιστορία.
Η περιπέτεια της πανδημίας και του νέου κορωνοϊού έχει αφήσει έντονα το αποτύπωμά της στο χώρο του πολιτισμού και δη του θεάτρου. Πώς βλέπετε το χειμώνα που έρχεται; Πόσο «αντέχει» ο χώρος του θεάτρου γενικότερα αλλά και το Θέατρο Τέχνης συγκεκριμένα;
Ο χειμώνας θα είναι σίγουρα περίεργος. Δε γνωρίζει κανείς τι θα συμβεί. Προσπαθώ, όμως, να είμαι αισιόδοξη. Θα τα καταφέρουμε. Είμαστε στα όριά μας, αλλά θα βρούμε τον τρόπο. Πρέπει να επιβιώσουμε. Για να είμαι ειλικρινής, περισσότερο με φοβίζει η σεζόν 2022-23, όπου θα έχουμε σίγουρα ξεμπερδέψει με την πανδημία αλλά τότε θα κληθούμε ουσιαστικά να αντιμετωπίσουμε όλες τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειές της…
Πώς θα κινηθείτε όσον αφορά τον προγραμματισμό σας και τι παραγωγές ετοιμάζετε; Έχετε καταστρώσει εναλλακτικά σενάρια συνάντησης με το κοινό; Το Θέατρο Τέχνης δραστηριοποιήθηκε και στην ψηφιακή σφαίρα το περασμένο διάστημα.
Ο προγραμματισμός έχει καταρτιστεί. Πάμε και βλέπουμε… Δε γίνεται αλλιώς. Όσον αφορά στο ψηφιακό μας ρεπερτόριο, η πρόταση επιχορήγησής μας εγκρίθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού, οπότε σκοπεύουμε σε κάθε περίπτωση να παρουσιάσουμε παράλληλα web και audio έργα. Η προκήρυξη για τη δημιουργία web και audio έργων είχε μεγάλη συμμετοχή! Καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα παρουσιάσουμε όπως πάντα το πλήρες καλλιτεχνικό πρόγραμμά μας τον Σεπτέμβριο. Ένα πλούσιο ρεπερτόριο με κλασικά και σύγχρονα (μεταξύ των οποίων και πολλά ελληνικά) έργα, σημαντικές συμπαραγωγές, μουσικές παραστάσεις, μετακλήσεις από το εξωτερικό, έργα για παιδιά, ενώ θα ανακοινώσουμε και τους νικητές τα έργα των οποίων θα συμπεριληφθούν στο ψηφιακό μας ρεπερτόριο.
Τι βλέπετε να φέρνει στο θέατρο και στον πολιτισμό η μετά-covid εποχή; Πώς θα μιλήσει το θέατρο μετά;
Μακάρι να φέρει κάτι καινούριο. Μακάρι αυτό που μας συνέβη να μας βάλει σε μια νέα τροχιά, σε νέους τρόπους σκέψης και δημιουργίας. Πρέπει να λειτουργήσουμε όπως λειτουργεί κανείς όταν επιβιώνει από μια μεγάλη αρρώστια ή ένα σοβαρό ατύχημα: βλέπει τον κόσμο αλλιώς. Και τότε του δίνεται μια-στιγμιαία- ευκαιρία να αλλάξει προς το καλύτερο. Γιατί ναι, μια ασθένεια - η πανδημία εν προκειμένω - είναι κατάρα, αλλά μπορεί να εξελιχθεί και σε δώρο. Εξαρτάται από το πώς θα τη διαχειριστεί κανείς: πρώτα απ’ όλα πρέπει βέβαια να επιβιώσει. Και αφού επιβιώσει να αφυπνιστεί και να δει καθαρά για τι αξίζει να μιλήσει.
"Το γεφύρι της Άρτας" από το Θέατρο Τέχνης
Τι βλέπετε να αφήνει στην κοινωνία και στους ανθρώπους αυτή η περιπέτεια; Ποιες οι προσδοκίες αλλά ενδεχομένως και οι ανησυχίες σας;
Είναι ανυπολόγιστες ακόμα οι συνέπειες αυτής της περιπέτειας, που ακόμα δεν έχει φτάσει στο τέλος της. Πιστεύω πάντως ότι ο κόσμος μας θα αλλάξει. Εμείς θα αλλάξουμε. Έχουμε ήδη αλλάξει, απλώς είναι νωρίς για να το δούμε. Η πανδημία ήταν ένα χαστούκι για όλους και όλες μας. Αλλά αυτό σημαίνει ζωή. Το απροσδόκητο που σου θυμίζει πόσο ευάλωτος, πόσο μικρός είσαι, πόσο θνητός είσαι. Όλοι και όλες το νιώσαμε. Ας μην το ξεχάσουμε. Ας το κάνουμε κάτι. Αυτή είναι η μεγάλη προσδοκία μου: να γίνει αφορμή η πανδημία για να κάνουμε τον κόσμο, όσο περισσότερο γίνεται, καλύτερο για όλους και όλες. Και η μεγάλη ανησυχία μου: το ακριβώς αντίθετο. Να γίνει η πανδημία αφορμή και άλλοθι για έναν ακόμα πιο άδικο κόσμο, γεμάτο ανισότητες, φτώχεια, βία σε κάθε επίπεδο.
16°
