«Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» στο Εθνικό: Ο Σολωμός δεν ήταν εκεί
Μια μεταμοντέρνα παράσταση, συνεπή στη φόρμα και στην αποστασιοποίηση που ακολουθεί ο Θάνος Παπακωνσταντίνου στις δουλειές του, ξένη όμως με την ποίηση του Σολωμού
Κριτική για την online παράσταση «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Διονυσίου Σολωμού σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου στο Εθνικό Θέατρο.
Είχα πολλούς και διαφορετικούς λόγους να θέλω να δω αυτή την παράσταση. Ο ένας ήταν το κείμενο στο οποίο βασίστηκε ο σκηνοθέτης της παράστασης -το ανολοκλήρωτο ποιητικό αριστούργημα του Διονυσίου Σολωμού «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»· ο δεύτερος ήταν γιατί ήθελα να δω πώς ο σκηνοθέτης Θάνος Παπακωνσταντίνου, που έχει δείξει συγκεκριμένα δείγματα σκηνοθετικής γραφής, αποστασιοποιούμενος, συνήθως, από τα κείμενα και προτιμώντας τις εικαστικές απεικονίσεις τους, θα απέδιδε τον Σολωμό.
Έτσι, το Σάββατο 6 Μαρτίου πήρα μαζί μου στο γραφείο μου «Τα Ευρισκόμενα» του Διονυσίου Σολωμού, σε ανατύπωση εκείνης της πρώτης έκδοσης του 1859 όπως μας την παρέδωσε ο Ιάκωβος Πολυλάς, αλλά και την κοπιώδη δουλειά του Δημήτρη Δημηρούλη«Διονύσιος Σολωμός – Έργα ποιήματα και πεζά» (εκδόσεις Μεταίχμιο) και έκανα τις απαραίτητες κινήσεις για να συνδεθώ με τη Σκηνή «Ελένη Παπαδάκη» του Εθνικού Θεάτρου στο REX, απ' όπου θα προβαλλόταν, για πρώτη φορά, η παράσταση, σε live streaming φυσικά.
Η παράσταση ξεκινάει μ' έναν άντρα, που ασφαλώς είναι ο ποιητής (Αντώνης Μυριαγκός) να περιφέρεται σαστισμένος σ' έναν τόπο όπου υπάρχουν κάτι σαν χαλάσματα, σαν απομεινάρια ή μήπως μεγάλα άσπρα χαρτιά που θα γεμίσουν αργότερα; Ο άντρας περιφέρεται στο χώρο σαστισμένος και σιγά σιγά αρχίζει να σκέφτεται φωναχτά. Και από τα λευκά χαλάσματα-άσπρα χαρτιά αρχίζουν ν' αναδύονται φιγούρες και να υψώνονται εικόνες που παραπέμπουν σε έργα τέχνης για την Επανάσταση του 1821. Και το μόνο που παραπέμπει στο συγκεκριμένο έργο του Σολωμού είναι η αναφορά του περιφερόμενου ποιητή: «Ελεύθεροι Πολιορκη(σ)μένοι», που ακούστηκε πολλές φορές στη διάρκεια της παράστασης (κλείνοντας το μάτι, προφανώς, στο λογοπαίχνιο με τη λέξη «Ορκισμένοι»)!
Σ' αυτό το πρώτο μέρος οι ηθοποιοί, πλην του ποιητή, φορούν ρούχα εποχής, ρούχα που παραπέμπουν στον 19ο αιώνα, στον τόπο και στη στιγμή. Στίχοι από το ποίημα δεν ακούγονται, παρά μόνον ο μονόλογος του ποιητή που είχε κάποια αποσπάσματα από τις σκέψεις του που συνοδεύουν την έκδοση των «Ελεύθερων Πολιορκημένων», αλλά και σκόρπιες φράσεις (του Σολωμού;). Και το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται με μια σκηνή εντυπωσιακή στη θέαση και με κύριο πρωταγωνιστή τους φωτισμούς: είναι η σκηνή που το φως (της μάχης και της φωτιάς) εναλλάσσεται με ταχύτητα με το σκοτάδι (του θανάτου και της πολιορκίας) και ήταν η μόνη σκηνή που πλησιάσαμε μ' έναν τρόπο, τεχνητό κι όχι θεατρικό, την ένταση και την αγωνία της πολιορκίας και της μάχης. Και ίσως κάπου εκεί να υπήρχε λίγο ο στίχος του Σολωμού «Κι απ' όπου χαράζει/ ως όπου βυθά».
Και μετά στη σκηνή, τη δεύτερη σκηνή της παράστασης, εισβάλλουν άλλοι άνθρωποι, ντυμένοι με σύγχρονα ρούχα και φορώντας αντιασφυξιογόνες μάσκες, παραπέμποντας σε άλλες μάχες και άλλες πολιορκίες άλλων εποχών, μεταγενέστερων. Ούτε και στη δεύτερη σκηνή ακούγονται στίχοι. Εδώ επικρατεί κυρίως ο θρήνος, η οιμωγή και ο οδυρμός του πλήθους των ανθρώπων επί σκηνής. «Ετούτ' είν' ύστερη νυχτιά· όλα τ' αστέρια βγάνει·/ ολονυχτίς ανέβαινε η δέηση, το λιβάνι» θα το έλεγε ο Διονύσιος Σολωμός. Μόνο που δεν υπήρχε στη σκηνή καθόλου Σολωμός.
Και ερχόμαστε στην τρίτη σκηνή της παράστασης, που οι ηθοποιοί φορούν ρούχα χαρούμενα, ανοιξιάτικα (χρονολογικά κάπου στη δεκαετία του ’60) και τραγουδούν. Κι εδώ ακούγονται πλέον αρκετοί από τους στίχους του Σολωμού, όπως τους μελοποίησε (ικανοποιητικά) ο Δημήτρης Σκύλλας, κι όπως τους τραγουδούν οι ηθοποιοί. Ο θεατής, που γνωρίζει και το ποίημα, αντιλαμβάνεται (;) ότι σ' αυτή τη σκηνή παίζεται το παιχνίδι του Έρωτα και της άνοιξης, που πάει να ξελογιάσει τους πολιορκημένους. Αυτοί οι άνθρωποι θέλουν να πουν «Κι άνθιζε μέσα μου η ζωή μ' όλα τα πλούτια πόχει», κι αυτό έγινε με λικνίσματα και αγγίγματα ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, που ήταν εντός άλλης εποχής και άλλης συναισθηματικής κατάστασης (πανηγυριού) και εκτός του ποιήματος του Σολωμού.
Τρία σχεδιάσματα, τρεις σκηνές. Αυτό ήταν το βασικό εύρημα του Θάνου Παπακωνσταντίνου για τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του Διονυσίου Σολωμού, με τον ποιητή να στέκεται απέναντι από την ιστορία, να στοχάζεται, να φαντάζεται, να προβλέπει (προφανές εύρημα αυτό). Θα μπορούσε να είναι ένα ενδιαφέρον εύρημα αν δεν λειτουργούσε, και πάλι, κι εδώ, κυρίως με την εικόνα. Ο λόγος ήταν συμπληρωματικός. Εξου και συχνότατα η φωνή του ποιητή ακουγόταν σαν αντίλαλος. Αλλά δεν ήταν ακριβώς αυτό το πρόβλημα στην παράσταση. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν ότι δεν άγγιξε καθόλου τον κόσμο του Σολωμού. Διάβασε τον ποιητή, ερήμην του ποιητή. Προσπάθησε ο Θάνος Παπακωνσταντίνου, να φέρει στο σήμερα, την ποίηση του Διονυσίου Σολωμού!
Είδα μια μεταμοντέρνα παράσταση, συνεπή στη φόρμα και στην αποστασιοποίηση που ακολουθεί ο σκηνοθέτης στις δουλειές του, απολύτως ξένη όμως με την ποίηση του Σολωμού. Γιατί πώς να πεις αποστασιοποιημένα, πώς να απομακρύνεις τον λυρισμό, πώς να δείξεις χωρίς συναίσθημα τον στίχο «Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει»;
Η δεύτερη παράσταση του Εθνικού Θεάτρου για την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, ήταν, σε αντίθεση με την πρώτη («Ο Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου»), μια αποτυχημένη επιλογή. Στον Θάνο Παπακωνσταντίνου πιστώνω ότι έμεινε απολύτως συνεπής με τη θεατρική του γλώσσα και του χρεώνω ότι έμεινε απολύτως συνεπής με τη θεατρική του γλώσσα, έχοντας μπροστά του τον Διονύσιο Σολωμό.
Ταυτότητα παράστασης «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου
15°
