Μια Νόρμα έξω από τους «κανόνες»

Μπορεί ένα αριστούργημα του ρομαντικού μπελκάντο να «επιβιώσει» σε ένα δυστοπικό περιβάλλον; Μπορεί η μυθική Casta Diva να ακούγεται με φόντο βουνά σκουπιδιών και να συγκινεί; Εμείς, είδαμε την πολυσυζητημένη παράσταση της Νόρμα και λέμε ναι.  

Ποτέ άλλοτε η σκηνική εκδοχή μιας όπερας δεν ξεσήκωσε τέτοιο κύμα «ιερής αγανάκτησης» χωρίς κανείς να την έχει δει. Μέρες πριν την πρεμιέρα της φιλόδοξης παραγωγής της ΕΛΣ στο Ηρώδειο, ένα δημοσίευμα, ένα βίντεο και μερικές φωτογραφίες από τις πρόβες που αναρτήθηκαν στην επίσημη σελίδα της Λυρικής στο Facebook, ήταν αρκετά  για να πάρουν φωτιά τα social media. «Αυτό δεν λέγεται Νόρμα. Πήρατε τον ρομαντισμό του συνθέτη και τον πετάξατε στα σκουπίδια για λίγο εντυπωσιασμό», «…το teaser της Λυρικής θα σας πείσει πως δεν χρειάζεται τίποτα παραπάνω για να καταλάβει κανείς για τι μιλάμε»… «Ευτυχώς που δεν ζει η ανυπέρβλητη Μαρία Κάλλας να δει την αγαπημένη της όπερα να διασύρεται. Όνειδος…»…

Ποιο ήταν το «όνειδος»; Η ιδέα του Ισπανού σκηνοθέτη Κάρλους Παντρίσσα  και της πρωτοποριακής κολεκτίβας Λα Φούρα ντελς Μπάους (σκηνικά, κοστούμια, φωτισμοί, βιντεοπροβολές) να μεταφέρουν τη δράση της Νόρμα από τη Γαλατία του 50 π.Χ. στη Μεσόγειο του 2050 μ.Χ., σε ένα δυστοπικό τοπίο «μετά την καταστροφή». Να επιτρέψουν στο παρελθόν να συνομιλήσει με το μέλλον. Μια εικαστική σύλληψη ενδεχομένως εκκεντρική, καθόλου όμως αδιάφορη.

Το χωριό των δρυϊδών τοποθετείται σε ένα απομακρυσμένο νησί από πλαστικό απομεινάρι μιας οικολογικής καταστροφής. Έχει επιβιώσει από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όχι όμως χωρίς συνέπειες. Από το ιερό δάσος τους έχει μείνει μόνο ένα τσακισμένο δέντρο. Στις ρίζες του συλλέγουν νερό με την ελπίδα ότι με αυτό και με τους σπόρους που έχουν διαφυλάξει, θα γεννηθεί και πάλι ζωή, έστω και τεχνητή, μια και η γονιμότητά τους έχει χαθεί. Μοναδική εξαίρεση, η ιέρειά τους, η Νόρμα, που έχει γεννήσει δύο γιους, από τη μυστική σχέση της με τον εχθρό, εκπρόσωπο μιας ευρωπαϊκής εταιρίας που σχεδιάζει να κατακτήσει το νησί για να το εκμεταλλευτεί.  Σε αυτό το εφιαλτικό περιβάλλον, η τραγική ιστορία της Νόρμα, του Πολλιόνε και της Ανταλτζίζα αρχίζει να ξεδιπλώνεται.

Στη σκηνή του Ηρωδείου ανάμεσα στα σκουπίδια, δεσπόζει ένα πελώριο «μηχανικό» δέντρο από φλούο πλαστικό, με δύο αιωρούμενες δεξαμενές νερού- εκεί , όταν η Νόρμα επικαλείται την «αγνή θεά», θα δούμε να κολυμπούν ακροβάτισσες… Με τις πρώτες νότες της εισαγωγής ανδρόγυνα πλάσματα με «ξυρισμένα» κεφάλια και φουτουριστικές φόρμες εργασίας, φορτωμένα με μπόγους γεμάτους πλαστικά μπουκάλια και ανακυκλώσιμα υλικά κατεβαίνουν από τις κερκίδες προς την ορχήστρα, δίνοντας μια πρώτη γεύση από την εμπειρία 360ο που έχει υποσχεθεί ο σκηνοθέτης. Φωτάκια led φεγγίζουν μέσα από τις λευκές υπερμεγέθεις εσθήτες των Δρυϊδών και του αρχηγού τους Οροβέζο. Ο Πολλιόνε και ο έμπιστός του Φλάβιο με στολές ειδικών δυνάμεων. Όχημά τους ένας κινούμενος γερανός, σαν κλαδί κομμένο από την ιερή δρυ, που ενώνεται και χωρίζει από αυτή σηματοδοτώντας τη σύγκρουση δύο κόσμων. Η Νόρμα, μεγαλόπρεπη, ντυμένη κι αυτή στα λευκά μοιάζει απόκοσμη καθώς το σώμα της φωτίζεται εσωτερικά με ένα ψυχρό γαλάζιο φως -σε αντίθεση με το ζεστό κόκκινο της αντιζήλου της, Ανταλτζίζα. Οι καμάρες του ρωμαϊκού θεάτρου μεταμορφώνονται σε ζοφερό καμβά της τραγωδίας με ονειρικά ολογράμματα και εξαιρετικής αισθητικής βιντεοπροβολές -ό,τι καλύτερο έχουμε δει μέχρι σήμερα.

Ένα εντυπωσιακό υπερθέαμα, ώρες-ώρες φορτωμένο και με ακατανόητη σημειολογία αν δεν φρόντιζες να διαβάσεις προηγουμένως το σημείωμα του σκηνοθέτη. Όμως ο έρωτας, η προδοσία, η σύγκρουση, τα διλήμματα, η μητρική αγάπη, το καθήκον, η θυσία, όλα εκείνα τα συναισθήματα που αποτυπώθηκαν στο ποιητικό κείμενο του Φελίτσε Ρομάνι και εκφράστηκαν μοναδικά στην παρτιτούρα του Βιντσέντζο Μπελλίνι ήταν εκεί.

Η αιρετική προσέγγιση του Παντρίσσα και των Λα Φούρα ντελς Μπάους μπορεί να μην ήταν «πιστή στο πρωτότυπο» σεβάστηκε όμως απόλυτα τη μουσική και τους ερμηνευτές της.  Δεν είχε στόχο να αποδομήσει τη Νόρμα που ξέρουμε και μας συγκινεί αλλά να την φέρει πιο κοντά μας. Γι’ αυτό και κατά τη γνώμη μας ήταν άδικη η λυσσαλέα επίθεση που δέχτηκε. Η Νόρμα του Μπελίνι είναι αριστούργημα ακόμα και χωρίς αρχαιοπρεπείς χιτώνες και στεφάνια από φύλλα βελανιδιάς στο κεφάλι της ιέρειας. Η Casta Diva παραμένει η ωραιότερη άρια του λυρικού ρεπερτορίου έστω και χωρίς την αξεπέραστη ερμηνεία της Μαρίας Κάλλας. Και μια σκηνοθεσία αντισυμβατική, μπορεί να αρέσει, μπορεί και όχι, είναι όμως απείρως προτιμότερη από μια βαρετή σκηνοθεσία. Τόσο απλά.

Στο μουσικό μέρος τώρα. Στην πρεμιέρα που παρακολουθήσαμε (5/6), τον ομότιτλο ρόλο ερμήνευσε η Ιταλίδα υψίφωνος Κάρμεν  Τζαννατταζιο. Με φωνή ακμαία, μεγάλης έκτασης και βαθιά χροιά που θυμίζει πιο πολύ μέτζο, μας έδωσε μια Νόρμα ηρωική και αγέρωχη - θα θέλαμε ωστόσο να έχει φωτίσει περισσότερο τις μεταπτώσεις στον ψυχισμό της ηρωίδας. Ο Πολλιόνε του Πολωνού τενόρου Άρνολντ Ρουτκόφσκι, δεν είχε το δυναμισμό που απαιτεί ο ρόλος  όμως φωνητικά η ερμηνεία του ήταν καλή. Η «δική μας» Τσέλια Κοστέα με το ζεστό, μεστό ηχόχρωμα της φωνής της έπλασε μια ερωτευμένη Ανταλτζίζα γεμάτη συναίσθημα-τα ντουέτα της με τη Νόρμα ήταν από τις πιο δυνατές στιγμές της παράστασης. Έξοχος, τέλος, στο ρόλο του Οροβέζο, ο Αμερικανός βαθύφωνος  Ρέυμοντ Ατσέτο. Στο εντυπωσιακό θέαμα και ακρόαμα η συμβολή της χορωδίας της ΕΛΣ ήταν -και με τη σκηνική της παρουσία- ανεκτίμητη.

Η ορχήστρα  της ΕΛΣ με τον ταλαντούχο Γιώργο Μπαλατσινό στο πόντιουμ έκανε μια ακόμα καλή εμφάνιση. Έχοντας μελετήσει προσεκτικά την περίτεχνη μουσική γραφή του Μπελλίνι, οι μουσικοί της απέδωσαν με ευαισθησία τα λυρικά μέρη της παρτιτούρας και με την απαραίτητη ένταση και μεγαλοπρέπεια τις δραματικές κορυφώσεις της. Κάποια μικρά παραπατήματα στον συντονισμό της με τις φωνές των σολίστ που παρατηρήσαμε το βράδυ της πρεμιέρας,  δεν αλλοιώνουν ασφαλώς το θετικό αποτέλεσμα.

Με μια κουβέντα: Άρτια παραγωγή, εξαιρετικοί συντελεστές και μια φουτουριστική σκηνοθεσία που απέχει παρασάγγας από τα συντηρητικά ανεβάσματα του παρελθόντος. Αν αγαπάτε την όπερα δείτε την παράσταση της Λυρικής. Μπορεί να μη θυμίζει τη Νόρμα που ξέρατε, η μαγεία όμως του μπελ κάντο είναι πάντα εκεί.