Η Ζωή Χατζηαντωνίου σκηνοθετεί το έργο «Έντα Γκάμπλερ» του Χένρικ Ίψεν στο Bios main.
Ποιος είναι ο βασικός στόχος σας σε όλες σας τις παραστάσεις;
Να φτιάχνω κάτι μαζί με άλλους και ταυτόχρονα να είμαι όσο πιο πολύ μπορώ εγώ κατά τη διαδικασία. Θα ήθελα αυτό που προτείνω να βρίσκει χώρο και λόγο μέσα στους συνεργάτες και στο κοινό. Να ακούν, να βλέπουν, να σκέφτονται, να φαντάζονται πράγματα που μόνοι τους δε θα μπορούσαν. Να προτείνω κάτι εκ μέρους τους.
Πόσο δύσκολο είναι να συνταιριάξει με αρμονία ένας δημιουργός τον λόγο, την κίνηση, την ομιλία, την κίνηση, τη μουσική, τον χορό σε μια παράσταση;
Η σκηνοθεσία είναι αυτή η σύνθεση. Για άλλους είναι εύκολο για όλους πιο δύσκολο. Με σωστούς συνεργάτες, τεχνική υποδομή −τα βασικά, μη φανταστείτε, χώρο, καθαριότητα, χρόνο− και έμπνευση όλα γίνονται αβίαστα, όχι όμως κι εύκολα. Για μένα είναι λίγο σαν γλυπτική. Ή όπως φαντάζομαι ότι είναι η γλυπτική. Έχω μια ιδέα, φτιάχνω ένα σκίτσο, άξονα, χοντρές γραμμές, πάντα μαζί με τους ηθοποιούς, τα σώματα και τις φωνές τους, και μετά, αναλόγως τον διαθέσιμο χρόνο, δουλεύω όσο μπορώ με τα επί μέρους, τις λεπτομέρειες, βασικά τη διαχείριση του χρόνου και του χώρου.
Ποια ήταν η πρώτη σας σκηνοθετική απόπειρα και τι σημαντικό μάθατε από αυτήν που σας ακολουθεί μέχρι και σήμερα;
Η πρώτη μου σκηνοθεσία ήταν ένας σιωπηλός θεατρικός μονόλογο του Κρετς, το Wunschkonzert, με μια ηθοποιό που δουλέψαμε πολύ ωραία και επισταμένα, τη Δέσποινα Κούρτη. Πίστευα ότι όλα θα ήταν έτσι ωραία και αρμονικά και μετά. Όταν όμως έχεις να κάνεις με ομάδα ηθοποιών, δηλαδή ανθρώπων, μπαίνουν και άλλοι σημαντικοί παράγοντες, άλλου είδους διαχείριση. Πολλοί άνθρωποι μαζί. Εκεί είναι τα δύσκολα.
Θεωρείται πως οι κινήσεις του σώματος και οι εκφράσεις του προσώπου μπορούν να εκφράσουν πιστότερα την ουσία ενός κειμένου από τις ίδιες τις λέξεις; Ποιες δυσκολίες κρύβει μια παράσταση που στηρίζεται περισσότερο στις κινήσεις και τους ήχους και λιγότερο στα λόγια;
Το πώς και το γιατί με απασχολεί είτε στην κίνηση είτε στον λόγο. Οι λέξεις ή οι κινήσεις από μόνες δεν σημαίνουν, δεν προτείνουν τίποτα. Η διαχείρισή τους στον χρόνο και τον χώρο είναι το παν. Και φυσικά να έχω μια ιδέα του τι θέλω να προτείνω. Τι να προκαλέσω. Σε αυτές τι πρόβες για την Έντα Γκάμπλερ, η μία Έντα «δεν μιλάει», η άλλη «μιλάει». Το πιο δύσκολο κομμάτι ήταν της πρώτης. Η σιωπή είναι απόκρυψη, είναι ισχυρή, είναι εξουσιαστική. Η τάση μας είναι, ειδικά στο θέατρο, να φανερώνουμε, να δείχνουμε. Είχαμε να κάνουμε την αντίστροφη δουλειά. Και δεν ήταν εύκολη. Να μη δείχνουμε. Στη διαδικασία γοητευόμασταν όλο και περισσότερο από το τίποτα, από τη μη έκφραση, την απουσία. Ακόμα το προσπαθούμε. Αυτή την ησυχία και το όλο και το τίποτα που έχει το πρόσωπο ενός νεκρού. Θα ήθελα να έχω φανεί πιο τολμηρή και να περιόριζα κι άλλο τις λέξεις. Ίσως σε μια δεύτερη απόπειρα. Μας πήρε πολύ χρόνο η δουλειά με το κείμενο, καθώς είναι ένα ελλειπτικό, πυκνό κείμενο κοντών φράσεων και συνεχόμενων ερωταπαντήσεων. Ο ρυθμός, οι σχέσεις και η αλληλεπίδραση των ηθοποιών ήταν πολύ σημαντική. Να βλέπεις, να ακούς, κι έπειτα να εκστομίζεις δράσεις κι όχι λέξεις. Οι φράσεις εδώ πρέπει να εισχωρούν, να είναι με την κυριολεξία «ατάκες», attack, επίθεση.
Ποια είναι η δική σας σκηνοθετική προσέγγιση όσον αφορά το δυνατό αυτό έργο του Ίψεν, την «Εντα Γκάμπλερ»;
Έχω προσπαθήσει να προβάλω το σύστημα γύρω από την Έντα. Θεωρώ ότι η Έντα λειτουργεί ως αντιδραστήρας όλη την ώρα. Έχω εντάξει στο σύστημα γύρω της και την ίδια. Άρα είναι αντιμέτωπη τόσο με όλους όσο και με τον ίδιο τον εαυτό της, τρόπον τινά. Με ενδιέφερε να βρω μια φόρμα που να αποκαλύπτει την εξουσιαστική και εξαρτητική λειτουργία των προσώπων του έργου. Την ανάγκη για ελευθερία και την ανάγκη για εξάρτηση μαζί. Είναι ένα πολύ σκληρό έργο. Διασκέδαζα πολύ στη μελέτη που έκανα για όλα αυτά που έχουν γραφτεί για την Έντα Γκάμπλερ. Νοσηρή, πανούργα, υστερική, θέλει να είναι άνδρας πιο πολύ παρά γυναίκα. Το θέμα είναι ότι ο Ίψεν έχει γράψει ένα αριστούργημα, μια τέλεια εξίσωση όπου ο κάθε δραματουργός και σκηνοθέτης μπορεί να προτείνει τους δικούς του άγνωστους χ, ψ. Και πάλι η εξίσωση θα βγει. Εγώ είδα τη νοσηρότητα γύρω από την Έντα. Είδα μια Έντα με πολλή φαντασία που όμως δεν μπορεί να είναι δημιουργική. Και τα αποθέματα φαντασίας μπορούν να γίνουν καταστροφικά αν δεν βρουν ποιητική διέξοδο. Η ζωή γίνεται εφιάλτης. Η πραγματικότητα αβάσταχτη. Όλα σε πλήττουν. Πνίγεσαι από πλήξη, και δεν εννοώ την περιφορά από καναπέ σε καναπέ μέσα σε ένα σαλόνι. Δεν αναπνέεις. Στο έργο όλα τα πρόσωπα βρίσκουν τρόπο να αναπνεύσουν, πάντα πνίγοντας κάποιον άλλον βέβαια. Η Έντα κάνει την προσπάθειά της, δεν τα καταφέρνει.
Τι σηματοδοτεί η προσωπικότητα της Έντα Γκάμπλερ για εσάς; Ποια είναι η δική σας θεώρηση για αυτή την ηρωίδα του Ίψεν;
Όπως προανέφερα, είναι πολύ ανοιχτή κατάσταση η Έντα. Στα πρόσωπα του έργου ο Ίψεν δεν την καταχωρίζει ως Έντα Γκάμπλερ. Έντα Τέσμαν την αποκαλεί. Το φυσικό πρόσωπο είναι Έντα Τέσμαν πια, η Έντα Γκάμπλερ του τίτλου δεν υπάρχει, υπήρξε. Είναι μια απουσία. Ο μόνος που τη θέλει Γκάμπλερ και την επαναφέρει στη ζωή είναι ο Άιλερτ Λέβμποργκ και γι' αυτό, κατά μία έννοια, πρέπει να καταστραφεί. Όλοι τη θέλουν Τέσμαν, τεσμανοποιημένη, τακτοποιημένη, κανονική, κότα στο κοτέτσι. Ακόμα κι αυτή αυτό προσπαθεί, αλλά δεν τα καταφέρνει. Την προδίδει ο εαυτός της, η τάση της. Δεν μπόρεσα να τη δω ως ενιαίο πρόσωπο, με συνοχή. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια, πανηγυρικά εντάσσουν τον Ίψεν στον μοντερνισμό. Επιτέλους, έγινε αντιληπτό ότι ο ρεαλισμός του είναι μια επίφαση, είναι μια επιφάνεια. Από κάτω κρύβεται όλη η αποσπασματικότητα και ο κατακερματισμός των προσώπων και της πραγματικότητας του μοντερνισμού. Έτσι βλέπω την Έντα. Χωρίς αντικειμενική σηματοδότηση, καμία αντικειμενική θεώρηση. Όπως είναι οι άνθρωποι στα αλήθεια. Σφύζουν από αντιφάσεις.
Τελικά είναι λυτρωτικό να επαναπροσδιορίζουμε κάποιες στιγμές τον εαυτό μας, να μηδενίζουμε το κοντέρ και να αδειάζουμε από το χθες;
Δεν πιστεύω ότι είναι εφικτό. Συνεχίζεις με ό,τι έχεις μέσα σου, κυρίως μέσα στο κεφάλι σου, και με ό,τι φαντάζεσαι ότι έχεις ζήσει. Άλλοι φτάνουν έτσι μέχρι το τέλος, άλλοι όχι. Η ζωή, πάντως, συνεχίζεται.
Υπάρχουν αντιστοιχίες του έργου με την πραγματικότητα που βιώνει ο σύγχρονος Έλληνας;
Ε, ναι. Είμαστε, στη μικρή και στη μεγάλη κλίμακα, άνθρωποι απόλυτα κι αφόρητα εξαρτημένοι, τρομαγμένοι, απελπισμένοι. Με απελπισία θέλουμε να επιβάλουμε και να επιβληθούμε την ίδια στιγμή που χωρίς κηδεμόνες παραλύουμε. Τα τρία τέταρτα της χώρας, ακόμα κοιμισμένα, ακολουθούν και ζουν τις ζωές που τους επιβάλλουν σαν να ήταν δικές τους και, ίσως, ένα τέταρτο αυτής συνειδητοποιεί αγρίως την ανεπαρκή ενηλικιοποίησή της όταν είναι πια αργά.
Δραματουργία και κινησιολογία είναι έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες;
Όλα στο θέατρο είναι δραματουργία. Θα έπρεπε να είναι. Δεν καταφέρνω πάντα να είναι έτσι ανά πάσα στιγμή της παράστασης, μου ξεφεύγουν πολλά. Τα βλέπω μετά στις παραστάσεις και δαγκώνομαι.
Πείτε μας δυο λόγια για την Quadrat.
Δεν είναι ομάδα. Επειδή πια οι φορείς χρηματοδοτούν εταιρίες, χρειάστηκε να συστήσω την Quadrat το 2015. Για πρώτη φορά τώρα στην Έντα Γκάμπλερ ανέλαβα και την παραγωγή, λόγω επιχορήγησης απ’ το Υπουργείο Πολιτισμού. Συνέβαλε με ένα μικρό αλλά πολύτιμο ποσό και το ΔηΠεΘε Κοζάνης. Θαυμάζω όλες τις ομάδες που το κάνουν αυτό χρόνια. Εμένα με δυσκόλεψε πολύ. Σε κάθε δουλειά επιλέγω συνεργάτες αναλόγως. Ευελπιστώ με κάποιους ανθρώπους να συνεχίσουμε να δουλεύουμε μαζί, δημιουργώντας άτυπα έναν πυρήνα και μια σταθερή συνεργασία. Τελευταία κατάλαβα ότι για μένα είναι απαραίτητο να θέλω κάθε πρωί να συναντήσω τους ανθρώπους που επιλέγω και με επιλέγουν. Να ξυπνάω και να πηγαίνω στην πρόβα χαρούμενη που θα δω τους συγκεκριμένους ανθρώπους.
Ποια είναι τα άμεσα σχέδιά σας και ποια η μεγαλύτερη φιλοδοξία σας;
Δεν έχω μάλλον. Και δεν σχεδιάζω, δυστυχώς. Φαντάζομαι πράγματα, άλλα πραγματοποιούνται κι άλλα όχι.
15°
