Πριν ανέβει μια παράσταση, καθώς συνομιλείς με έναν σκηνοθέτη, μπορείς να καταλάβεις αν θα έχει η προσέγγισή του ενδιαφέρον ή (το λιγότερο) αν έχει διαβάσει το έργο. Δεν έχει τόσο σημασία αν τελικά πετύχει το σχέδιό του – το θέατρο είναι η πιο ζωντανή από τις τέχνες και το αποτέλεσμα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι απαντήσεις του Θάνου Παπακωνσταντίνου για το πώς βλέπει την «Ηλέκτρα» σε ιντριγκάρουν. Αν μη τι άλλο αυτό το σεμνό αγόρι –απέχει συνειδητά από το παιχνίδι της έξαλλης δημοσιότητας– έρχεται να κάνει μια διαφορετική ανάγνωση της σοφόκλειας τραγωδίας, η οποία σίγουρα θα συζητηθεί.
«Μου έγινε πρόταση από τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Στάθη Λιβαθινό να σκηνοθετήσω φέτος στην Επίδαυρο. Λογικά είχε δει κάτι στις παραστάσεις μου πάνω στην “Ορέστεια” και αυτό τον οδήγησε στην απόφασή του – γεγονός που δεν χρειάζεται να πω πόσο με χαροποίησε. Συζητήσαμε για το ποια τραγωδία θα με ενδιέφερε να καταπιαστώ και η συζήτηση κατέληξε στην “Ηλέκτρα”.
» Από την πλευρά του Εθνικού δεν υπήρχε κανένας περιορισμός για το πώς θα ανεβάσω το έργο. Ωστόσο, εγώ θεώρησα πως πρέπει να λάβω υπόψη μου τη συνθήκη – δεν εκπροσωπώ μόνο τον εαυτό μου και την ομάδα μας Helter Skelter Company, αλλά ένα θεσμό. Ενώ στις προηγούμενες τραγωδίες που ανέβασα το κείμενο ήταν αφορμή, εδώ στην παράστασή μας το κείμενο σε μετάφραση του Γιώργου Χειμωνά θα ακουστεί πλήρες. Αυτό δεν είναι κάτι που αντίκειται στις επιθυμίες μου. Ήθελα να ανεβάσω, κάποτε στο μέλλον, τα τρία έργα της “Ορέστειας” με το πλήρες κείμενό τους. Ήρθε τελικά η “Ηλέκτρα” να υλοποιήσει αυτό το όνειρο.
» Δεν κατέληξα αμέσως στο πώς θέλω να την ανεβάσω. Είχε περάσει από το μυαλό μου να αφαιρέσω όλο το κείμενο και να την αποδώσω ως μια βουβή τελετή με μουσική μόνο. Συνειδητοποίησα όμως γρήγορα πως αυτή η προσέγγιση έμοιαζε να γίνεται για να ικανοποιήσει όσους ξέρουν τη δουλειά μου και θα περίμεναν από εμένα μια “παρόμοια”προσέγγιση. Το θέωρησα λάθος. Δεν ερχόμαστε στην Επίδαυρο για εμάς αλλά για το έργο. Ψάξαμε πολύ και με τους άλλους σταθερούς συνεργάτες μου, τη Νίκη Ψυχογιού που κάνει τα σκηνικά και τα κοστούμια, τον Δημήτρη Σκύλλα που γράφει τη μουσική, τη Χαρά Κότσαλη που υπογράφει τη χορογραφία, την Αλεξία Καλτσίκη που από την αρχή ήθελα να κάνει τον ομώνυμο ρόλο και τους άλλους συντελεστές. Μην ξεχνάς πως τα έργα που ανεβάζω τα σκέφτομαι παραστασιακά, μέσω εικόνων, γι’ αυτό και καταλήγω δίνοντας μεγάλη σημασία στη γνώμη των συνεργατών μου.
» Πίστευα ότι γνώριζα ποια είναι η Ηλέκτρα. Όταν όμως άρχισα να δουλεύω την τραγωδία με έναν παραστασιακό ορίζοντα αντιλήφθηκα καινούργια θέματα. Ξεκινώντας πίστευα πως έχουμε να κάνουμε με μια ιστορία θρήνου και εκδίκησης. Δεν λέω πως δεν είναι αυτή η ιστορία, όμως στη διάρκεια της αναζήτησης για την προσέγγιση συνειδητοποίησα ότι στην τραγωδία υπάρχουν δύο παράλληλες τελετές ενηλικίωσης που δεν ολοκληρώνονται. Ο Ορέστης επιστρέφει προκειμένου να εκδικηθεί τον φόνο του πατέρα του· σκοτώνει τη μητέρα του –με τον τρόπο που ένας έφηβος “σκοτώνει” τους γονείς του για να ενηλικιωθεί–αλλά και τον Αίγισθο ώστε να πάρε ι–όπως το απαιτεί ο κανόνας– τον θρόνο. Η Ηλέκτρα θρηνεί τον πατέρα της και περιμένει την εκδίκηση ώστε να αποκατασταθεί ο Οίκος της. Όμως η εκδίκηση δεν ολοκληρώνεται – άρα και η ενηλικίωση. Ο Αίγισθος παραμένει ζωντανός στο τέλος του έργου –το τσεκούρι παραμένει μετέωρο– και η αποκατάσταση δεν πραγματοποιείται.
» Ο Σοφοκλής νιώθω πως σχολιάζει ότι αυτή η νέα γενιά δεν είναι έτοιμη να ενηλικιωθεί και να υπερασπιστεί την Πολιτεία. Η αγριότητα παραμένει και η εξημέρωση δεν έρχεται. Ο Ορέστης είναι και θα παραμείνει ένας έφηβος. Οι αρχαίοι αντιλαμβανόντουσαν τους έφηβους ως ημιάγριους. Δεν είναι παιδιά αλλά ούτε και ενεργοί πολίτες. Τα αγόρια τα έδιωχναν από το σπίτι τους για ένα διάστημα στις παρυφές της πόλης κι εκεί, χάνοντας την ασφάλεια της οικογένειας, κατανοούσαν πράγματα για τη ζωή. Ο Ορέστης είναι και θα παραμείνει ένας έφηβος. Ο Σοφοκλής πιστεύει, όπως το καταλαβαίνω εγώ, ότι ο άνθρωπος ζει στο σκοτάδι και παραμένει εκεί. Η κάθαρση είναι η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος και όχι η διαφυγή. Όλα αυτά τα λέω χωρίς να κοιτάζω τι συμβαίνει για παράδειγμα στις “Χοηφόρες” ή στις “Ευμενίδες”. Μπορώ να το κάνω γιατί ο Σοφοκλής ήταν αυτός που έσπασε τη λογική της τριλογίας και δημιούργησε αυτοτελή έργα.
» Είμαι ένας σκηνοθέτης που ο χώρος επηρεάζει τη ματιά μου. Ταλαιπωρήθηκα γιατί η Επίδαυρος δεν βοηθάει στο να δημιουργηθεί η οπτική ψευδαίσθηση. Τελικά αυτό έγινε και η δύναμή μου. Μια πρόκληση που έπρεπε να αντιμετωπίσω και καθόρισε ακόμη και αυτό που θα ζητούσα από τους ηθοποιούς. Η εσωστρέφεια που χαρακτηρίζει τις παραστάσεις μου έπρεπε να αντικατασταθεί από εξωστρωφείς χειρονομίες. Η προσέγγισή μου βέβαια παραμένει... τελετουργική. Ναι, ο θεατής πρέπει να καταλάβει τι συμβαίνει και να κατανοήσει τις πράξεις των ηρώων, αλλά για μένα τόσο η Επίδαυρος όσο και η συγκεκριμένη τραγωδία μου δημιουργούν την εικόνα της πάλης δύο άγριων ζώων σε μια αρένα. Θέλω να δημιουργήσω στους θεατές το δέος που μπορεί να προκαλέσει αυτή η πάλη.
» Είναι γεγονός πως στις περισσότερες παραστάσεις για την Ηλέκτρα τα χρώματα που επιλέγονται στα ρούχα της είναι τα σκούρα. Κανένας δεν θα παραξενευόταν αν την έβγαζα στα μαύρα και μακιγιάζ γκοθού. Νομίζω ότι πρόκειται για μια ανάγνωση εύκολη. Για μένα η ηρωίδα υποχρεώνεται να είναι σε αυτή την κατάσταση – δεν το θέλει πραγματικά. Η Ηλέκτρα στην παράστασή μας φοράει ένα βασιλικό λευκό ένδυμα καταλερωμένο και ταλαιπωρημένο. Το λευκό για μένα δεν είναι μια απόδειξη αθωότητας· όταν το βλέπω σε έναν χώρο περιμένω τη χειρονομία που θα το λερώσει και θα το ματώσει. Το λευκό το βλέπω σαν ένα καμβά πάνω στον οποίο θα συμβεί κάτι κακό».
Η «Ηλέκτρα» θα παρουσιαστεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Ναυτιλίας και τους αντίστοιχους Δήμους σε νησιά του Βορείου Αιγαίου καθώς και το Ίδρυμα Μπούμπουρα (Μυτιλήνη 26/7, Λήμνο 30/7 και Αϊ-Στράτη 1/8).
11°
© Ελίνα Γιουνανλή
