Στην Κεντρική Σκηνή του Θεάτρου του Νέου Κόσμου, συμβαίνει εδώ και λίγες εβδομάδες μία παράσταση από την Ομάδα Προτσές, που οδηγεί στα ωραιότερα βάθη και νοήματα του «Τριστάνου» του Τόμας Μαν και της όπερας «Τριστάνος και Ιζόλδη» του Ρίχαρντ Βάγκνερ.
“Ακούστε, αν καθήσετε τώρα εδώ και παίξετε πιάνο, τότε, μπορεί να συμβεί να δει κανείς πάλι στα μαλλιά σας να λάμπει μυστικά το μικρό, χρυσό στέμμα..” Τόμας Μαν, “Τριστάνος”
Η ιστορία: Αρχές Ιανουαρίου φθάνει για κούρα στο σανατόριο Άινφριτ η Γκαμπριέλε. Απ' τη στιγμή που γέννησε, δέκα μήνες πριν, δεν κατάφερε να ξαναβρεί τις δυνάμεις της. Στο σανατόριο συναναστρέφεται τον εστέτ, ιδιόρρυθμο συγγραφέα, Ντέτλεβ Σπινέλ. Μια ιδιαίτερη σχέση δημιουργείται μεταξύ τους. Η κορύφωσή της, μέσω της μουσικής, αποβαίνει εν τέλει μοιραία...
Γραμμένο σαν αντίστιξη στην όπερα του Ρίχαρντ Βάγκνερ Τριστάνος και Ιζόλδη, ο Τριστάνος του Τόμας Μαν (εκδ.1903), είναι ένα sui generis έργο –ένα «μπουρλέσκο» κατά τον ίδιο τον συγγραφέα. Φαινομενικά το έργο αφηγείται ένα δράμα, η λεπτή ειρωνεία που το διατρέχει όμως, μας κάνει όχι μόνο να συμπάσχουμε, αλλά και να γελάμε με τα πρόσωπα, τις σχέσεις και τα πάθη τους. Ο έρωτας, ο θάνατος, η μουσική, η μητρότητα παρουσιάζονται ως δυνάμεις που μπορούν ν’ ανυψώσουν αλλά και να συντρίψουν τους διφορούμενους ήρωές του.
Ο ρόλος του καλλιτέχνη στη μάχη ανάμεσα στην τέχνη και πραγματικότητα – το ίδιο αιώνιο ερώτημα, η σχέση ηθικής και αισθητικής. Στο έργο του «Τριστάνου» συμβαίνει μία τολμηρή υπόθεση: τι σημαίνει για την αφήγηση η χρήση της τεχνικής του λαϊτμοτίφ – τεχνική που χρησιμοποιεί ο Βάγκνερ στη μουσική του σύνθεση; Ακόμα, πώς η ίδια η δυναμική της ιστορίας επηρεάζει τη μορφή της;
Όπως γράφει το δελτίο τύπου: Προσπαθήσαμε να δούμε το Σανατόριο και τους τρόφιμούς του όπως ίσως θα απεικονίζονταν μέσα σ’ ένα όνειρο, όπου τίποτα δεν είναι μονοσήμαντο, το καλό και το κακό μπερδεύονται, και όπου ένας Τόπος Πόνου μπορεί την ίδια στιγμή να είναι και ένας Τόπος Θαυμάτων.
“Είχαν μαζευτεί μέσα στη σιγαλιά της νύχτας για ένα πονηρό παιχνίδι με τη φύση τους, μια, γεμάτη έμφοβη περιέργεια, δοκιμή άγνωστων τμημάτων του εαυτού τους...” Τόμας Μαν, “Το μαγικό βουνό”
Η σκηνοθέτις Μαρία Μαγκανάρη η οποία υπογράφει και τη διασκευή του έργου, μας μίλησε για την παράσταση:
«Τι συμβαίνει όταν ο “Τριστάνος” μένει επιτέλους μόνος με την “Ιζόλδη” του, στην εκδοχή του Τόμας Μαν; Ποια είναι η απαγορευμένη πράξη στην οποία θα προβεί το παράνομο ζευγάρι;
Η μουσική: εκείνος θα παρασύρει το αντικείμενο του πόθου του, όχι να κάνει έρωτα μαζί του, αλλά να παίξει πιάνο, κάτι που ρητά της έχουν απαγορεύσει οι γιατροί. Μέσα σ'ένα σανατόριο (τόπο θανάτου και θαυμάτων) θ'αντηχήσει η μουσική από την όπερα “Τριστάνος και Ιζόλδη” του Ρ.Βάγκνερ, η μουσική ταμπού, ως πράξη ελευθερίας, αυτοπραγμάτωσης και εντέλει αυτοκαταστροφής για την τραγική Γκαμπριέλε/ Ιζόλδη.
Αυτή η συνθήκη, ήταν από τα πράγματα που με συγκίνησαν βαθιά όταν πρωτοδιάβασα τη νουβέλα του Τόμας Μαν, “Τριστάνος” (εκδ. 1903). Η δε αφήγηση της συγκεκριμένης βραδιάς μου έκανε μεγάλη εντύπωση: ο χρόνος σταματά, η δράση παγώνει, το ύφος αλλάζει, γίνεται ποιητικό, ο λόγος γίνεται εικόνα. Πώς μεταφέρεται αυτή η αίσθηση στο θέατρο;
Η Γκαμπριέλε/Ιζόλδη είναι σύζυγος και πρόσφατα έγινε μητέρα. Πριν ήταν κόρη. Είχε το όνομα του πατέρα της και τώρα του συζύγου της. Η Γκαμπριέλε δεν συγκινείται με τίποτα άλλο τόσο πολύ, όσο με τη μουσική. Με το να παίξει πιάνο σταματά το χρόνο, την αρρώστια της, αποκτά το δικό της όνομα, γίνεται η ίδια κυρία του σώματός της. Η περιγραφή του Μαν για το πώς έπαιξε πιάνο εκείνη τη βραδιά μου θύμισε μια άλλη περιγραφή του, στο αριστουργηματικό “Μαγικό Βουνό”, όπου μια νέα κοπέλα επικοινωνεί με πνεύματα καθώς καταλαμβάνεται από ένα από αυτά. Αυτή η “καταληψία”, η προσπάθεια να επικοινωνήσεις με το επέκεινα (της τέχνης) που πάντα σου ξεφεύγει, αποτέλεσε τη συνθήκη για να στηθεί στην παράστασή μας η συγκεκριμένη σκηνή.
Σκέφτομαι τη μεγάλη γοητεία του θεάτρου: όταν κάτι πραγματικό συμβαίνει επί σκηνής, και όταν αφηνόμαστε σ'αυτό ως δρώντες ηθοποιοί (ή ως θεατές), είμαστε ανοιχτοί σε όλα τα ενδεχόμενα: να σταματήσουμε το χρόνο, ν'αλλάξουμε το ποιοι είμαστε, να βρεθούμε σ'έναν άλλο χώρο. Κι αυτό είναι κάτι ανεκτίμητο, κάτι που ξεχωρίζει την τέχνη απ' οτιδήποτε άλλο. Κι αν η πραγματική ζωή νικάει στο τέλος (και όντως νικάει), μας μένει αυτή η πολύτιμη αίσθηση, που, όπως και τα όνειρά μας, ούτε περιγράφεται ούτε και εξαντλείται.»
12°
©DomnikiMitropoulou
