Ποιο είναι το μέγεθος της ατομικής ευθύνης στην αργή κατάρρευση μιας κοινωνίας; Πού ξεκινάει και πού τελειώνει; Και πώς βρίσκει το τρόπο να χωνευτεί στην συνείδηση του ατόμου; Τα ερωτήματα αυτά στοιχειώνουν το έργο του Τζον Πρίσλεϋ «Ο επιθεωρητής έρχεται» και στην παράσταση του θεάτρου Ιλίσια επικαιρικοποιούν τη μέγιστη υπαρξιακή διερώτηση για το τι είδους ζώο είναι ο άνθρωπος και ως πού είναι ικανός να φτάσει. Και ναι, μπορεί να είναι ένα έργο που γράφτηκε το 1944 για να μιλήσει περί των ευθυνών της βρετανικής αριστοκρατίας των αρχών του αιώνα –αυτής της ράθυμης αδιαφορίας του πλουτοκρατικού κατεστημένου που σταδιακά απονευρώθηκε από κάθε αίσθηση ανθρωπιάς για να επιτρέψει τον Πρώτο Πόλεμο και μετά το Δεύτερο– μα στο βάθος πραγματεύεται την ηθική όλου του εικοστού αιώνα, την ηθική που σκότωσαν οι μάταιες ιδεολογίες, το χρήμα, η ευδαιμονία.
Έτσι, πίσω από το υπέροχο σκηνικό, που θυμίζει Ντάουντον Άμπει, αναγνωρίζεις πολλά από τον εαυτό σου και τη χώρα που ζεις σήμερα. Ποια είναι η δική σου ευθύνη στην κρίση της Ελλάδας; Ποια είναι η δική σου ευθύνη όταν άνθρωποι αυτοκτονούν καθημερινά, όταν η βάση της οικονομικής κατάρρευσης έχει τις ρίζες της στην ηθική κατάρρευση που προκάλεσε η άγρια επέλαση του νεόπλουτου νεοέλληνα; Αυτή είναι μαγεία της καλής Τέχνης: να αγκαλιάζει το χρόνο.
Μια άλλη μαγεία είναι να σου γεννά σκέψεις και προβληματισμούς μέσα από την επίφαση της ψυχαγωγίας. Γιατί το «Ο επιθεωρητής έρχεται» δεν παύει ούτε στιγμή να μετεωρίζεται ανάμεσα στην αστυνομική ίντριγκα κλασσικής Αγκάθα Κρίστι –στο στυλ Who did what– και στη σάτιρα της υψηλής τάξης. Ωστόσο, αυτά είναι το δέρμα. Η ψυχή του έργου, και της παράστασης που τόσο εμπνευσμένα έχτισε ο Γρηγόρης Βαλτινός, είναι ο μηχανισμός μέσα από τον οποίο θρυμματίζεται η αστική νάρκωση έτσι ώστε το άτομο να έρθει αντιμέτωπο με την κοινωνία που έχει γεννήσει, την κοινωνία της υποκρισίας, της ψευδοευσέβειας, όλο αυτό το σύστημα αξιών το οποίο ονομάστηκε ψευδή συνείδηση. Και επειδή η ψυχή του πολιτισμού είναι καταρχάς η οικογένεια, ιδού η μαεστρία του Πρίσλεϋ: μια οικογένεια της ανώτερης τάξης γιορτάζει τους αρραβώνες της κόρης, ώσπου η άφιξη ενός μυστηριώδους επιθεωρητή θα μετατρέψει τη γιορτή σε ένα χρονολόγιο ενοχής όπου όλοι θα λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους με αφορμή την αυτοκτονία ενός φτωχού κοριτσιού.
Και κάπως έτσι θα αποκαλυφθεί σε όλο της το μεγαλείο η κακοσμία που τόσο επιδέξια κρύβει ο ανάλγητος καθωσπρεπισμός. Αφού δεν έμεινε τίποτε άλλο να μοιραστείτε, τότε πρέπει να μοιραστείτε την ενοχή, λέει σε κάποιο σημείο ο Επιθεωρητής και εκεί συνειδητοποιείς πως η ανάκριση που διενεργείται επί σκηνής δεν αφορά τα πέντε μέλη της οικογένειας μα την συλλογική κουλτούρα γενικότερα. Τον πολιτισμό μας. Τις συνέπειες της νάρκωσής μας. Όλα τα Άουσβιτς που χτίστηκαν τον εικοστό αιώνα σε δικτατορίες ή δημοκρατίες κι όλα εκείνα τα Νταχάου που θα τα διαδεχτούν στο μέλλον.
Βλέποντας το θέατρο Ιλίσια γεμάτο την Τετάρτη το βράδυ (μην ξεχνάμε πως η φετινή χρονιά είναι η πιο δύσκολη για τους θιάσους), ένιωσα πως ο Γρηγόρης Βαλτινός, εκτός από την εδραίωσή του στη πρώτη γραμμή του ελληνικού θεάτρου, έχει ταυτίσει κάθε καλλιτεχνικό στοίχημά του με έναν δείκτη ποιότητας που το κοινό εμπιστεύεται απόλυτα. Τα σκηνικά και τα κοστούμια του Γ. Μέτζικωφ είναι λαμπρά, η μουσική υποβλητική, όλη η παράσταση έχει έναν καλλιτεχνικό αέρα Γουέστ Εντ. Ο Βαλτινός στο ρόλο του πατριάρχη, τσαλακώνεται όσο δεν πάει, ακροβατεί μεταξύ έπαρσης και ταπείνωσης, και στο τέλος μοιάζει γυμνός, αφυδατωμένος. Εξαιρετικός όμως είναι και ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος στον ρόλο του επιθεωρητή – με μια αθωότητα στο βλέμμα που τρομοκρατεί με τον θυμό της. Το καστ συμπληρώνουν υποδειγματικά ο Κώστας Βασαρδάνης, η Κερασία Σαμαρά, ο Μάνος Ζαχαράκος, η Ευτυχία Γιακουμή, και ο Στάθης Νικολαϊδης.
19°
