Η παράσταση στο θέατρο Ιλίσια μού υπενθύμισε μια αλήθεια που σχεδόν είχα ξεχάσει. Το θέατρο, κάποτε, ήταν πρώτα απ’ όλα θεατρικός λόγος. Υπήρχε δηλαδή ένας θεατρικός συγγραφέας που δεν σηκωνόταν από το κείμενο, αν δεν έβρισκε το «πώς» θα πει το «τι». Λέω πως το είχα ξεχάσει γιατί σήμερα βλέπω συνήθως παραστάσεις που (δήθεν) μιλώντας με το τώρα, αντικαταστούν το θεατρικό λόγο με… λόγια. (Φυσικά υπάρχουν και λαμπρές εξαιρέσεις.) Πρέπει να παραδεχτούμε όμως και μια δεύτερη αλήθεια. Πολλά από τα –κλασικά, πλέον– κείμενα ακούγονται στ’ αυτιά μας παλιομοδίτικα, καθώς η εποχή τρέχει με χίλια και η ζωή μας έχει καταντήσει ένα θέατρο του παραλόγου. Το μεγαλύτερο πρόβλημα αντιμετωπίζουν αυτά που μελλοντολογούν και κυρίως όσα επιχειρούν πολιτικά σχόλια – συνήθως, πάσχουν από διδακτισμό (πρέπει να κάνουμε, να δείξουμε κ.λπ.).
Το κείμενο του Τζον Πρίσλεϊ, που αναφέρεται στην Αμερική του 1912 και στην εισβολή ενός επιθεωρητή στο σπίτι της μεγαλοαστικής οικογένειας Μπέρλινγκ, προκειμένου να κατηγορήσει ένα προς ένα τα μέλη της οικογένειας για την αυτοκτονία μιας κοπέλας, πάσχει από το σύμπτωμα που αναφέραμε. Έλα, όμως, που ο διδακτισμός του ταιριάζει απόλυτα στην εποχή μας! Βαθιά ουμανιστής, ο Πρίσλεϊ φέρνει τους ήρωές του και τους θεατές προ των ευθυνών τους. Δεν μπορούμε να συμπεριφερόμαστε ως άτομα, αλλά ως ομάδα. Κάθε πράξη μας πρέπει να φέρει την ευθύνη του συλλογικού καλού. Σας φαίνονται ξεπερασμένες αυτές οι απόψεις ή ο κυνισμός δεν σας αφήνει να νιώσετε την αξία τους;
Ο Γρηγόρης Βαλτινός, ως σκηνοθέτης, αντιμετώπισε το έργο σαν ψυχολογικό θρίλερ. Κατανοώντας το αφύσικο του έργου –πως μπορεί χωριστά όλα τα μέλη μιας οικογένειας να είναι υπεύθυνα για μια αυτοκτονία;–, κάθε ήρωα που κατηγορείται τον ρίχνει στο μέσο της σκηνής, στήνοντας και ξεστήνοντας κάθε φορά ένα αόρατο δικαστήριο. Μ’ ένα ανάκλινδρο στη μέση (σκηνικά Γιάννης Μετζικώφ) να παραπέμπει σε ψυχαναλυτικό ντιβάνι, καθρέφτες εκατέρωθεν της σκηνής να προβάλλουν την αντανάκλαση των ηρώων και φυσικά ένα ρολόι να κυριαρχεί στο βάθος της σκηνής (γιατί ο χρόνος είναι πάντα ένα κομβικό σημείο στο έργο του συγγραφέα).
Επιχείρησε όμως και μια καινοτομία που του βγήκε. Ο επιθεωρητής είναι ηλικιακά νεότερος (Οδ. Παπασπηλιόπουλος) σε σχέση με παλιότερα ανεβάσματα και, το σημαντικότερο, έρχεται από το σήμερα. Αυτός ο αναχρονισμός δεν είναι καθόλου μια άστοχη παρέμβαση, αλλά μια σωστή ανάγνωση, αφού ούτως ή άλλως το ίδιο έργο αφήνει ανοιχτό το κουτί της Πανδώρας, υπονοώντας πως (μάλλον) τίποτα δεν θα αλλάξει. Πρέπει να επισημάνω και κάτι ακόμα. Ο θιασάρχης επέλεξε το έργο για την αξία του και όχι γιατί του πρόσφερε έναν αβανταδόρικο ρόλο, δίνοντας την ευκαιρία σε καλούς ηθοποιούς να αναδειχτούν στις σκηνές της ανάκρισης (Κ. Σαμαρά, Κ. Βασαρδάνης, Ευτ. Γιακουμή, Μ. Ζαχαράκος).
16°
