Ένα καλοκαιρινό βράδυμε πυροτεχνήματα, ένα κορίτσι αποφασίζει να σηκώσει το ένα χέρι του ψηλά. Και να το κρατήσει εκεί – για πάντα. Γιατί, άλλωστε, όπως διαπιστώνει μερικές μέρες μετά, το κάψιμο στο σώμα της παραμένει, είτε κρατάει το χέρι ψηλά είτε το κατεβάσει. Και τίποτα δεν αναπληρώνει το αίσθημα θριάμβου που της χαρίζει αυτό το σηκωμένο ψηλά χέρι.
Μια ζωή τριάντα ετών συμπυκνώνει σε μία ώρα ο μονόλογος «Το χέρι» (My arm) του Τιμ Κράουτς, που παίζεται στο Θέατρο του Νέου Κόσμου (Δώμα), σε σκηνοθεσία και μετάφραση της Έλενας Πέγκα, με τη Θεοδώρα Τζήμου στον ρόλο. Ο ίδιος ο συγγραφέας είχε παρουσιάσει το έργο για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2011.
Ωστόσο, η ειδοποιός διαφορά μεταξύ του νέου αυτού ανεβάσματος και της περυσινής παράστασης είναι η απόφαση της Έλενας Πέγκα να μετατρέψει τον χαρακτήρα από άνδρα σε γυναίκα. Μία μικρή «φεμινιστική» παρέμβαση, που λειτουργεί περίφημα, καθώς χαρίζει μία επιπλέον διάσταση σε ένα εκ των πραγμάτων πολυεπίπεδο έργο.
Το σκηνικό μέσα στο οποίο εκτυλίσσεται η παράσταση (η Πέγκα το έχει επιμεληθεί) μας εισάγει χωρίς περιστροφές στον μικρόκοσμο της ηρωίδας, τον προσωπικό της χώρο, το σύμπαν της όπου όλα είναι φορτισμένα με το δικό τους ειδικό νόημα, όπου ο πατέρας, η μητέρα της, όλα τα άτομα και οι καταστάσεις που βιώνει αναπαριστώνται με τα πιο λιτά και ευρηματικά μέσα.
Το Δώμα του Θεάτρου του Νέου Κόσμου έχει το πλεονέκτημα της αμεσότητας: σαν μουσαφίρηδες της ηρωίδας, προσκαλούμαστε όλοι στον ιδιωτικό της χώρο, σερβιριζόμαστε νοερά τσάι και την ακούμε να διηγείται την ιστορία της.
Η λιτότητα των σκηνικών είναι μία σοφή επιλογή. Σαν αυτοαναφορικό (και παιγνιώδες) σχόλιο πάνω στην ίδια τη φύση της τέχνης και του περφόρμανς, η Θεοδώρα Τζήμου επιμελείται η ίδια τα πάντα κατά τη διάρκεια της παράστασης: χωρίς εξωτερική βοήθεια, χειρίζεται το βίντεο και τα φώτα και οικειοποιείται έτσι, τρόπον τινά, τον ρόλο του «φροντιστή», χωρίς στιγμή να υπολείπεται σε ερμηνευτική δεινότητα. Με την παραμικρή κίνηση, μορφασμό και ήχο της, η Τζήμου καταφέρνει να μεταδώσει αυτούσιο στο κοινό το κράμα χιούμορ, λεπτής ειρωνείας και συγκίνησης που διαποτίζει το κείμενο του Κράουτς.
Και είναι αλήθεια ένα εξαιρετικό κείμενο που επιδέχεται πολλαπλών αναγνώσεων – ένα έργο που η Έλενα Πέγκα, όταν το διάβασε, ένιωσε πως θα ήθελε να το είχε γράψει η ίδια, όπως θα διαβάσετε στην παρακάτω συνέντευξη.Το έργο είναι ένα τρυφερό και συνάμα ειρωνικό σχόλιο πάνω στις αποφάσεις που λαμβάνουμε στην παιδική ηλικία και που διαμορφώνουν εν πολλοίς την προσωπικότητά μας. Μία αλληγορία πάνω στη φύση της τέχνης, τα δυσδιάκριτα όρια τέχνης και ζωής, καθώς το μόνιμα υψωμένο χέρι της ηρωίδας, πετρωμένο πια και σταθεροποιημένο στην ίδια θέση του μετουσιώνεται, άθελά της, σε έργο τέχνης στα μάτια του κοινού, μετατρέποντας την ίδια σε ακούσια, διά βίου περφόρμερ.
Και συνάμα η πεισματική, παράλογη, αναίτια και τόσο γοητευτική απόφαση της ηρωίδας να σηκώσει αυτό το χέρι ψηλά, με φαινομενική αφέλεια, αψηφώντας τον κοινωνικό περίγυρο, τις συμβάσεις, τα προβλήματα που δημιουργεί στην υγεία της, μπορεί να ιδωθεί ως μία πράξη έμμεσης αντίστασης. Απέναντι σε έναν κόσμο που αρέσκεται στο να καθυποτάζει τους ανθρώπους σε πλήρως ευθυγραμμισμένους με τη νόρμα ρόλους.
Η Έλενα Πέγκα και η Θεοδώρα Τζήμου μίλησαν στον Δημήτρη Μαστρογιαννίτη
Ε.Π. Διαβάζοντας το έργο κατάλαβα πως έπρεπε να το μεταφράσω και να το ανεβάσω στη σκηνή. Ένιωσα πως θα ήθελα να το είχα γράψει εγώ η ίδια. Διηγείται την ιστορία ενός κοριτσιού που ζει σε μια αγγλική μεσοαστική οικογένεια και που συνηθισμένη να μπλέκεται σε ανταγωνισμούς με τον αδελφό της αποφασίζει στα 10 της, σαν αντίδραση στο περιβάλλον της, να σηκώσει ψηλά το ένα χέρι της και να το κρατήσει εκεί. Εμείς τη βλέπουμε στα τριάντα της να θυμάται αυτά τα 20 χρόνια και τις αντιδράσεις των γύρω της (γονέων, δασκάλων, παιδοψυχολόγων...) πριν καταλήξει η ίδια… έργο τέχνης. Έχει τρομερό ενδιαφέρον να προσπαθήσεις να καταλάβεις ποια είναι η διαδικασία, μέσω της οποίας η κίνηση ενός παιδιού προκειμένου να τραβήξει την προσοχή μεταμορφώνεται σε επαναστατική πράξη ζωής, για να έρθει η τέχνη και να την οικειοποιηθεί. Επιπλέον, πώς αυτή η αθώα κίνηση καταλήγει να γίνει μια εμμονή, με αποτέλεσμα ένα κορίτσι να χάσει την αληθινή του ταυτότητα και να γίνει το «κορίτσι με το σηκωμένο χέρι».
Θ.Τζ. Είναι τόσο ακραία η πράξη της, που αδυνατείς να τη συλλάβεις. Νομίζω πως είναι ένα έργο που προκαλεί το μυαλό και δευτερευόντως διεγείρει τη συγκίνηση. Η κίνηση του κοριτσιού ξεκινάει ως πράξη αντίδρασης- διαμαρτυρίας, για να γίνει εμμονή. Αν το κατεβάσει θα νιώσει ηττημένη. Δεν είναι φοβερό μια πράξη που ξεκινάει ως ελεύθερη επιλογή να καταλήγει φυλακή σου; Όμως αυτή τη διαστροφή τη συναντάω κάθε μέρα. Ολόκληρη χώρα επιμένει να… κρατάει πεισματικά ψηλά ένα χέρι, γιατί έτσι έμαθε, έτσι αποφάσισε, έτσι πρέπει… Για να μη γενικολογώ, κάτι ανάλογο έχω βιώσει στην οικογένειά μου. Ο παππούς μου υπήρξε κομμουνιστής και παρέμεινε, παρόλο που ζήσαμε από κοντά το σύστημα, ίσως γιατί δεν ήξερε να σκεφτεί διαφορετικά. Η ιδεολογία πολλές φορές καταλήγει σε ιδεοληψία.
Το ένα χέρι νίβει το άλλο
Ε.Π. Η Θεοδώρα είναι μια ηθοποιός που ξεχωρίζω. Τη διαβάζω εύκολα, είχαμε ξανασυνεργαστεί στο παρελθόν στο έργο μου «Όταν χορεύουν οι Go-Go Dancers» και αυτό με διευκολύνει στο να δουλεύω μαζί της, σαν να διαισθάνομαι τι την κινητοποιεί και τι όχι. Αν και έχει μεγάλη πείρα στο θέατρο, λειτουργεί και με το ένστικτό της. Αυτό έχει σημασία για μένα, γιατί μου αρέσει η ρευστότητα – δεν ξεκινάω με θέσφατα, αφήνω την εξέλιξη των πραγμάτων να μας φτάσει στο τελικό συμπέρασμα. Να προσθέσει κι ο άλλος τη δική του εικόνα.
Θ.Τζ. Πολλές φορές οι σχέσεις στο θέατρο είναι σχέσεις δράσης-αντίδρασης. Η Έλενα είναι άνθρωπος της διαίσθησης, ενώ εγώ είμαι άνθρωπος περισσότερο της λογικής και πιο απόλυτος. Επειδή όμως έχει εμπιστοσύνη η μία στην άλλη μπορούμε και ανοιγόμαστε και αυτό είναι πολύ ωφέλιμο.
Χειροποίητη παράσταση
Ε.Π. Στηρίζεται στην ερμηνεία και δεν υπάρχει τίποτα το τεχνητό – εξάλλου το κείμενο διακρίνεται για την αμεσότητα και την απλότητά του. Δεν υπάρχουνφώτα, σκηνικά με τη συμβατική έννοια. Δεν υπάρχει η περιβόητη μαγεία της τεχνολογίας του θεάτρου, ό,τι υπάρχει το φτιάχνει και το βάζει μπρoς η ηθοποιός καθώς παίζει και όλα είναι πάρα πολύ εκτεθειμένα σ’ αυτόν το μικρό χώρο του Δώματος του Θεάτρου του Νέου Κόσμου με τους θεατές μέσα στο έργο. Επιθυμία μας είναι να μοιάζει όλο με ένα σκληρό παραμύθι.
Θ.Τζ. Επίσης δεν υπάρχει το… αυτονόητο. Εγώ με σηκωμένο το χέρι σε όλη τη διάρκεια της παράστασης. Όμως είναι καλύτερα να μην τα αποκαλύψουμε όλα, για να υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης…
Από 18/10. ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΚΟΣΜΟΥ – Δώμα, Αντισθένους 7 και Θαρύπου, 210 9212.900
14°
