Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου ταξιδεύει με το «Still life». Πριν φύγει μας είπε πώς αισθάνεται που μεγαλώνει, πώς διαχειρίσθηκε τη φήμη του, αν έχει επίγνωση των λαθών του και πολλά άλλα.
Το ποπ χιτ των 90s στο ραδιόφωνο του αυτοκίνητου ισχυρίζεται πως «my life is still/ trying to get up that great big hill of hope», όταν το ταξί που σταματάει ακριβώς δίπλα αποβιβάζει τον Δημήτρη Παπαϊωάννου. Περιέργως κι εκείνος υποστηρίζει το ίδιο με την επάνοδο του καθηλωτικού «Still life» (στο Δημοτικό θέατρο και στη συνέχεια σε περιοδεία σε έξι ευρωπαϊκούς σταθμούς)• χωρίς ωστόσο να έχει αποφασίσει αν η παράστασή του μιλά για την «ακίνητη ζωή» ή τη ζωή που ακόμα επιμένει.
Τολμηρό το εγχείρημα να κάνετε ευρωπαϊκή περιοδεία αυτή την εποχή, δεν βρίσκετε;
Σε αυτή την συνθήκη ακόμα και η προσπάθεια να συντηρήσεις, πόσο μάλλον να δημιουργήσεις κάτι, είναι σχιζοφρένεια από μόνη της. Σπρώχνεις και όλα αντιστέκονται.
Πόσο μάλλον, όταν πρόκειται για ένα έργο με πολιτική σκέψη όπως το «Still Life».
Το κέντρο του έργου βρίσκεται στο μετεωρισμό του ανθρώπου ανάμεσα στην υλικότητά του και την ευχή του για κάτι πνευματικότερο, κάτι που να έχει νόημα. Γι’ αυτή την ισορροπία τρόμου είναι ακριβώς το κείμενο του Καμί «Ο μύθος του Συσίφου». Για την παράλογη ανθρώπινη συνθήκη. Πώς να διαχειριστούμε τη ζωή μας δηλαδή, ενώ βλέπουμε την υλική υπόσταση του κόσμου, αντιλαμβανόμαστε πως δεν νοιάζεται κανείς για εμάς, έχουμε τη βεβαιότητα του θανάτου αλλά η καρδιά μας έχει την ανάγκη για νόημα και ανάταση... Αναδύεται και μια κάποια πολιτική διάσταση του έργου γιατί με την επιστροφή σε βασικά υλικά, ανακαλώντας μνήμες μου, μνήμες από τον πατέρα μου, αφιερώθηκε το έργο στον εργάτη, τον άνθρωπο που μάχεται με την ίδια την ύλη. Άλλωστε, η σημερινή πραγματικότητα της οικονομικής κρίσης βρίσκεται πολύ κοντά στο μύθο του Σίσυφου.
Φωτό: Μίλτος Αθανασίου
Πώς αναδύθηκε ξαφνικά το πολιτικό στοιχείο στην προβληματική των έργων σας;
Ξώφαλτσα, μάλλον επειδή απελευθερώθηκα από άλλα δεσμά. Τα τελευταία χρόνια αγωνίζομαι να βρεθώ όσο πιο κοντά γίνεται στο κέντρο των πραγμάτων που με ενδιαφέρουν, και με νοιάζει όλο και λιγότερο το πόσο «κουλό» είναι αυτό που τελικά παράγω. Η ερωτική διάσταση των έργων μου έχει, νομίζω, διαχυθεί μέσα σε ένα είδος υπαρξιακού προβληματισμού κι αυτό οδηγεί σε μια μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι στην ανθρώπινη κατάσταση. Η πολιτική διάσταση λοιπόν, τόσο στην «Πρώτη ύλη» όσο και στο «Still life», ήρθε μη συνειδητά αλλά ήταν ευπρόσδεκτη. Διαφορετικά δεν θα διάλεγα αυτή την εποχή για πολιτικοποιήσω το έργο μου. Είμαι πολύ καχύποπτος με τη στράτευση της Τέχνης.
Γιατί;
Δεν την προτιμώ. Ο καλλιτέχνης είναι στρατευμένος στο να μιλάει για την ανθρώπινη κατάσταση. Έχω την Τέχνη ψηλά, την τοποθετώ εκεί που είναι η Φιλοσοφία και οι Επιστήμες. Πιστεύω στον πολιτικοποιημένο, ενεργό άνθρωπο και στον ακτιβισμό αλλά το διαχωρίζω αυτό από την Τέχνη. Η Τέχνη δεν επιτρέπεται να διδάσκει. Δεν της αξίζει να κλείνεται στο κλουβί της επίκαιρης συνθήκης, είναι ταπεινωτικό γι’ αυτήν.
Θετικός στον ακτιβισμό μεν, αλλά χωρίς βιογραφικό σε αυτόν. Σχήμα οξύμωρο;
Ένοχος για αδράνεια! Το μόνο που μπορεί κάνεις να αξιολογήσει ως χρήσιμη κοινωνικά δράση είναι ότι από νέος εκφράστηκα ως openly gay. Και όταν απέκτησα την υπερβολική φήμη, το πρώτο έντυπο όπου επέλεξα να δώσω συνέντευξη ήταν το «10%». Όλον αυτό τον όγκο αναγνωρισιμότητας που δεν είχα τι να τον κάνω, θέλησα να τον διοχετεύσω σε κάτι που έκρινα χρήσιμο, που ίσως βοηθούσε οποιοδήποτε παιδί, μητέρα ή πατέρα. Να σκεφτούν ίσως κάποιοι ότι οι ομοφυλόφιλοι δεν είναι για πέταμα. Φαντάζομαι πως αν αντιμετώπιζα ρατσισμό σε σχέση με τη φυλή μου ή με το φύλο μου, θα έκανα κάτι αντίστοιχο.
Φωτό: Τζούλιαν Μόμμερτ
Υποθέτω πως ως πολίτης αυτής της χώρας δέχεστε καθημερινά επιθέσεις που θα μπορούσαν να σας εξεγείρουν.
Έχω σκεφτεί πολλές φορές πως είναι κρίμα να μην είμαι μια προσωπικότητα η οποία τολμάει ένα κοινωνικό και πολιτικό λόγο, όπως προσωπικότητες του παρελθόντος που έχω θαυμάσει – όπως ο δάσκαλος μου ο Τσαρούχης και ο αγαπημένος ο Μάνος Χατζιδάκις. Τι κρίμα να μην είμαι αυτή η πάστα του ανθρώπου! Αλλά από την άλλη, δεν μπορώ πάω ενάντια στη φύση μου. Ντρέπομαι να μοιράζομαι σε δημόσιο λόγο τις απόψεις μου• δεν μπορώ να πάρω την ευθύνη και να επηρεάσω ανθρώπους. Όπως ντρέπομαι και να διδάξω. Αισθάνομαι απόλυτα αυτοσχέδιος. Περιορίζομαι στο να διατυπώνω τη θέση μου μέσα από το έργο μου, εκεί ξέρω ότι κρίνομαι σαν καλλιτέχνης.
Θυμάμαι τη σκηνή όπου οι περφόμερς του «Still life» προσπαθούν να τρυπήσουν ένα τοίχο. Αν πράγματι ρίχνατε ένα τοίχο, τι θα θέλατε να αποκαλυφθεί πίσω του;
Θα ήθελα να οδηγεί στη συμφιλίωση. Στην ευγένεια και στη γλυκύτητα της ύπαρξης. Να μη γινόμαστε τραχείς από τις, μαθηματικά βέβαιες, βιαιότητες της ζωής. Να βρισκόμαστε πιο κοντά σε αυτό το είδος της ελαφράδας.
Φωτό: Νίκος Δραγώνας
Είναι εύκολο να συντηρηθεί μια τέτοια αξία κάτω από τις δεδομένες συνθήκες;
Δεν είναι και ανέφικτο. Ενδεχομένως, βέβαια, να είναι δύσκολο για τους νεότερους που έχουν φόρα. Είναι εγκληματικό να ανακόπτεται η φόρα σε τέτοιες ηλικίες ζωής. Για τους μεγαλύτερους όμως είναι πιο εύκολο. Κρίνω κι από τον εαυτό μου που, είτε λόγω ηλικίας, είτε εξαιτίας του περιβάλλοντος εργασίας που έχω δημιουργήσει αποστασιοποιούμαι λίγο ευκολότερα από τη μιζέρια και την εχθρότητα.
Είστε τυχερός.
Ναι, αρκεί να σκεφτεί κανείς τι τύπου είναι το έργο μου και πόσες ευκαιρίες μου δόθηκαν να το πραγματοποιώ.
Πώς αποτιμάτε τις τρεις αυτές δεκαετίες δημιουργίας;
Η μετακίνηση μου από την καθαρή ζωγραφική στο σύγχρονο χορό και μετά σε αυτό το υβριδικό είδος θεάματος ήταν μεγάλη τύχη γιατί συναντήθηκα πιο γρήγορα με τη σύγχρονη τέχνη. Χρειαζόταν να σκοντάψω κάπου. Ήταν, λοιπόν, μια μετακίνηση προς τον εαυτό μου. Μεγαλώνοντας και κοιτώντας πίσω έφτασα στο σημείο να βλέπω τις κακοτεχνίες μου με χιούμορ, να κοροϊδεύω εκείνο το αγόρι για την τόση άγνοια του και παράλληλα να το χαίρομαι για την αδιάκοπη τόλμη του. Είμαι σε θέση σήμερα να ανακαλέσω 10 εικόνες από τα κόμικς μου, 25 εικόνες από τις παραστάσεις μου ακόμη και από τις Τελετές, να σας τις δείξω και να δείτε την ίδια απαράλλαχτη εικόνα σε όλες. Το πιο σημαντικό στην αποτίμηση που μου ζητάτε είναι η διαπίστωση πως κάτι σπρώχνει 30 χρόνια για να ειπωθεί, επαναληπτικά και σε παραλλαγές. Και σπρώχνει ακόμα.
Φωτό: Τζούλιαν Μόμμερτ
Επίγνωση των λαθών σας έχετε;
Και της γελοιότητας και του ερασιτεχνισμού που επέδειξα.
Επιβιώνει, μέσα σας, αυτό το αγόρι που έχετε κατά καιρούς λυπηθεί;
Νομίζω ναι, γιατί μου αρέσει να παίζω ακόμα.
Είναι αυτός ο λόγος που χορεύετε ξανά;
Όταν έκανα το «Μέσα», το πιο τολμηρό πείραμα στην πλατφόρμα μιας μεγάλης αστικής παραγωγής και το οποίο απέτυχε εισπρακτικά παταγωδώς κατάλαβα ότι εκεί που πήγαινα δεν θα με ακολουθούσε το μεγάλο κοινό και πως το όνειρο για μεγάλων διαστάσεων πειραματικές εργασίες είχε τελειώσει. Στον επαναπροσδιορισμό του «τι κάνω;» έβαλα το στοίχημα να δημιουργήσω με τα λιγότερα δυνατά μέσα. Μέρος αυτής της επιλογής ήταν να αξιοποιήσω τον εαυτό μου. Ο τρόπος με τον οποίο λειτούργησε αυτό –παρά τον σωματικό πόνo– ενδυνάμωσε τη ζωική σχέση μου με τη δουλειά. Ήταν μια αναβάπτιση.
Φοβάστε τη μέρα που το σώμα σας δεν θα αντέχει άλλο;
Δεν είναι φόβος, είναι μια εμπειρία που ζω καθημερινά. Το σώμα μεγαλώνει και δεν μπορεί. Εφαρμόζω το επιχείρημα του «λίγο ακόμα» και κάνω ότι δεν καταλαβαίνω.
Θα βρείτε τη δύναμη να παραιτηθείτε, όταν στερέψουν οι δυνάμεις και οι ιδέες σας;
Δεν με απασχολεί να κάνω για όσο ζω αυτό που κάνω, δεν με απασχολεί αν γίνω γελοίος με αυτό που κάνω• θέλω όμως να γουστάρω πολύ, για όσο το κάνω.
Σε αυτή τη μετάβαση άλλαξε και το κοινό σας;
Μετά από το μεγάλο απόηχο των Ολυμπιακών Τελετών, νομίζω πως το κοινό που έρχεται στις παραστάσεις μου έρχεται από αγνό ενδιαφέρον.
Στο απόηχο των Ολυμπιακών Αγώνων σας κέρδισε και το mainstream θέαμα. Θα λέγατε πως κάποτε σας ξελόγιασε κιόλας;
Φυσικά. Πάντα με ενδιέφερε το ποπ, πάντα είχα μέσα μου το λαϊκό στοιχείο. Ποτέ δεν μαγείρεψα όμως ένα έργο ειδικά για να αρέσει στο κοινό, πάντα προσπαθούσα να διασκεδάζω τον εαυτό μου μ’ αυτό που κάνω. Όμως δεν φαίνεται να είναι αυτό, πλέον, το παρακλάδι του εαυτού μου που ακολουθώ.
Φωτό: Νύσος Βασιλόπουλος
Μήπως ήταν και ζημιογόνος αυτή η εποχή για εσάς;
Νομίζω όχι. Κάνοντας την ανατομία των παραστάσεων μου θα διαπιστώσετε ότι κάποιες ήταν πιο pleasing από εκείνες που ήρθαν αργότερα• όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν με εξέφραζαν. Ήταν εξίσου pleasing και για μένα. Απλώς μαζί με την ωριμότητα άρχισε μια άλλη εποχή, το πέρασμα στην οποία έγινε με το «Πουθενά».
Δηλώνετε συμφιλιωμένος με την ωριμότητα σας;
Είμαι μια χαρά. Είμαι πιο διαθέσιμος να είμαι «χαμένος» και με το να είμαι ok για το ότι δεν ξέρω τι μου γίνεται. Δεν παριστάνω πια ότι ξέρω, όταν δημιουργώ.
Έχοντας κάνει, περίπου, τα πάντα αισθάνεστε πως μείνατε κάπου πίσω;Δεν υπήρξατε, για παράδειγμα, όσο εξωστρεφής θα μπορούσατε.
Τώρα ταξιδεύουμε με το «Still life». Θα δούμε με ποιο τρόπο θα συνδιαλλαγεί η δουλειά μου με μια διεθνή πλατφόρμα. Ποτέ δεν δούλεψα με ατζέντη, ούτε και τώρα έχω. Μην ξεχνάτε πως μέχρι να δημιουργηθεί το Φεστιβάλ Αθηνών ή η Στέγη η έννοια της εξωστρέφειας δεν υπήρχε. Αν, δε, σκεφτώ και τα σκηνικά που χρειαζόμουν, μια πρόσκληση ήταν ιδιαίτερα ασύμφορη. Πάντως, δημιουργήθηκε μια πολύ διαφορετική και κολακευτική, για μένα, ατμόσφαιρα όταν ελευθέρωσα μεγάλα κομμάτια της εργασίας μου στο διαδίκτυο.
Συνεπώς, άργησε αυτό που στερεοτυπικά ονομάζουμε «καριέρα στο εξωτερικό»;
Και μόνο η έκφραση αυτή μου φέρνει γέλια. Άλλος ένας σύγχρονος ελληνικός μύθος. Αφήστε να πάμε με το καλό και επιστρέφοντας θα σας πω τα νέα.
Σας ανακουφίζει που μετεκλογικά θα βρίσκεστε εκτός Ελλάδος;
Με ανακουφίζει να ταξιδεύω για να μπορώ να στέκομαι απέναντι στην πραγματικότητα που ζούμε ψύχραιμα, χωρίς πανικό και συναισθηματισμούς.
Τι είδους πολιτικό σκηνικό ελπίζετε να συναντήσετε επιστρέφοντας από την περιοδεία;
Τι νόημα έχει να ξαναπεί κανείς ότι ελπίζει σε αξιοκρατία, αποτελεσματικότητα, λειτουργικότητα με αξιοπρέπεια στη σύγχρονη ευρωπαϊκή πραγματικότητα... Ορθολογισμό, περισσότερο συναισθήματα και λιγότερο συναισθηματισμό. Αυτά λέμε όλοι• κοινός τόπος.
