Συνέντευξη με τον Παναγιώτη Παπαδημητρόπουλο, του οποίου το πρότζεκτ In and out@Ioannina.gr» παρουσιάζεται στη Φωτομετρία 2021 των Ιωάννινων.
Είναι πολύπτυχα. Τα κοιτώ και συνειδητοποιώ τις πολλαπλές αναγνώσεις που προσφέρουν. Ο Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος διάλεξε τριακόσιες εβδομήντα πέντε φωτογραφικές στιγμές ανάμεσα σε 16.000 φωτογραφίες συνολικής ζωής στα Γιάννενα. Σε κάθε πολύπτυχο, δεκαπέντε φωτογραφιών, υπάρχει ένα νόημα το οποίο συνομιλεί με το διπλανό πολύπτυχο και δημιουργείται μια ιδέα, και αυτό συνομιλεί με αυτό που είναι τοποθετημένο στα δεξιά και στα αριστερά και πάει λέγοντας όσο εσύ θέλεις να πάει. Και εάν τα δεις όλα συνολικά τότε έχεις το όλον. Το δικό σου. Που είναι διαφορετικό από αυτό που δημιούργησε η γυναίκα που στέκεται δίπλα μου και παρατηρεί τα εκθέματα.
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, εκεί τελείωσε το σχολείο, αλλά όταν τον ρωτώ από πού κατάγεται μου λέει ότι είναι ένα μείγμα βορρά και νότου. Οι προσλαμβάνουσες, όλες οι μνήμες του είναι από την Κρήτη. Όλο του το είναι πηγάζει από εκεί. Ο Καζαντζάκης και τα ψηλά βουνά. Μου λέει πως τη θάλασσα δεν την έχει ζήσει πολύ. Ότι είχε ωραία παιδικά χρόνια. Μιλάει για το πώς το νησί πάλλεται μέσα του. Κι η παληκαριά. Και το φτάσε μέχρι εκεί που δεν μπορείς να φτάσεις. Επανέρχεται συνεχώς στην έννοια της υπέρβασης την οποία, όπως μου λέει, βρίσκουμε και σε πολλά γαλλικά κείμενα όπως είναι ο Μωρίς Μπλανσό. «Πρέπει να ονομάσεις αυτό που είναι δυνατό, να πραγματοποιήσεις αυτό που είναι δυνατό αλλά ταυτόχρονα και να προσπαθήσεις να απαντήσεις στο αδύνατο». Είναι η επίδραση της πόλης, το Παρίσι μιλά διότι εκεί διαμόρφωσε το προσωπικό του στιλ. Ίσως.
Η φωτογραφία ήταν η δική σας υπέρβαση;
Η έννοια της υπέρβασης είναι παντού. Η φωτογραφία είναι μια ανάγκη, δεν ήταν η προσωπική μου υπέρβαση. Ήμουν ένας καλός μαθητής, όλοι μου έλεγαν ότι ήμουν καλός, μου έλεγαν τι να κάνω, κι έτσι το έκανα. Πέρασα στο Πολυτεχνείο, σπούδασα μηχανικός, πήρα πτυχίο, έκανα το χρέος μου προς την οικογένεια και την κοινωνία, κι ύστερα έφυγα για το Παρίσι για να κάνω μεταπτυχιακό. Ένα χρόνο με στήριξε η οικογένειά μου. Κι εγώ αυτό τον χρόνο προσπαθούσα να βρω τον τρόπο να βιοποριστώ στο Παρίσι. Στη Θεσσαλονίκη είχα μια ροκ μπάντα, ερασιτεχνική και έπαιζα μουσική, ήξερα καλή κιθάρα. Όταν ζητούσα όμως δουλειά ως κιθαρίστας, όλοι μου έλεγαν «μπουζούκι ξέρεις να παίζεις;». Δεν ήξερα. Αναγκάστηκα να μάθω. Δανείστηκα το μπουζούκι ενός φίλου κι έμαθα. Μία νύχτα παίζοντας μπουζούκι μού έδινε τα λεφτά για δύο εβδομάδες στο Παρίσι. Έτσι τα βράδια έπαιζα μουσική και το πρωί γράφτηκα στο πανεπιστήμιο για να σπουδάσω φωτογραφία.
Τι είναι εκείνο που σας συναρπάζει στην τέχνη της φωτογραφίας;
Ξεκίνησα από την αρχή. Ζούμε μια φορά. Και πρέπει να κάνουμε αυτό που μας αρέσει. Δεν μετάνιωσα για τίποτα. Πάντα με γοήτευε το πώς γράφεται ένα βιβλίο, πώς γράφεται ένα ποίημα, πώς εμπνέεται ο Πικάσο και δημιουργεί τα έργα αυτά; Δεν με ενδιέφερε το πώς χτίζεται μια πολυκατοικία. Είναι η ιστορία της δημιουργίας που με γοητεύει. Το ατελιέ του καλλιτέχνη.
Η έκθεση σας γοητεύει; Είναι η τροφή του καλλιτέχνη η έκθεση;
Δεν με ενδιαφέρει τόσο πολύ το τελικό αποτέλεσμα όσο το ψάξιμο. Με ενδιαφέρει το πριν. Το ταξίδι. Όταν βλέπεις κάτι τελειωμένο, όταν έχει ολοκληρωθεί νιώθεις μια πληρότητα. Και μια θλίψη. Έχει δοθεί ένα τέλος. Έχουν απαντηθεί ερωτήματα.
Όταν βλέπεις τα εκθέματα στον χώρο, απλωμένα, τοποθετημένα στον τοίχο, είναι διαφορετικό από το να τα βλέπεις διασκορπισμένα παντού, δίχως συνοχή. Υπάρχει η αρχή, η μέση και το τέλος. Αρχίζουμε τα πράγματα για να τα τελειώσουμε. Έχουμε τη διαίσθηση ότι μπορούμε να τελειώσουμε αυτό που οραματιστήκαμε. Κι όταν κλείνει αυτός ο κύκλος, η περιπλάνηση, έχουν δοθεί απαντήσεις. Κατορθώσαμε να το τελειώσουμε. Τότε αρχίζει ένας καινούργιος κύκλος αναζήτησης. Και αυτή η επανάληψη θα συνεχίζεται μέχρι να έρθει ο θάνατος.
Πόσο καιρό μείνατε στο Παρίσι;
Έζησα είκοσι πέντε χρόνια στο Παρίσι. Είχα κουραστεί όμως από το κλίμα, ήθελα να επιστρέψω. Ένιωθα ότι είχε τελειώσει ο χρόνος παραμονής μου εκεί. Η πόλη δεν είχε να μου δώσει κάτι άλλο. Είχαμε ολοκληρώσει τη σχέση. Αγαπώ το καλοκαίρι, την αίσθηση του καλοκαιριού. Αναπολούσα τις ελληνικές μου σχέσεις. Τις μυρωδιές της Ελλάδας και κυρίως της Κρήτης.
Πώς ήρθατε στα Γιάννενα;
Ο Βασίλης Μιχαήλ, ο γλύπτης, μου τηλεφώνησε μια μέρα και μου είπε «ξέρεις έχει προκηρυχθεί μια θέση καθηγητή στο Πανεπιστήμιο. Δεν βάζεις τα χαρτιά σου;». Έτσι έγινε, απλά.
Το θέμα του διδακτορικού σας είναι ενδιαφέρον.
Το θέμα και η φωτογραφία. Αυτός είναι ο τίτλος. Ό,τι έχεις ορίσει και οριοθετήσει θα πρέπει να το υπερβείς. Δούλεψα όχι μόνο με φωτογράφους, αλλά κυρίως με κινηματογραφιστές, με σκηνοθέτες. Αναζητώ τη διαφορετικότητα. Η διαφορετικότητά είναι μέσα στη ζωή μας, είναι ένα είδος καθρέφτη, το αρσενικό και το θηλυκό είναι η αρχή της. Ήμουν ανταποκριτής σε περιοδικά, δούλεψα επαγγελματικά σαν φωτογράφος, δούλεψα και σε μεγάλα περιοδικά. Είχα μπει σε μια ρουτίνα, ήθελα να εμβαθύνω θεωρητικά. Το κύριο ερώτημα μου ήταν και είναι το Θέμα. Μέσα από τις σπουδές μου άρχισα να ψάχνω και θεωρητικές απαντήσεις.
Σας αρέσει να διδάσκετε;
Είμαι τυχερός γιατί μου δόθηκε η ευκαιρία να δουλεύω μαζί με τα παιδιά. Ανανεώνομαι. Ενημερώνομαι για την εξέλιξη του μέσου της φωτογραφίας, μέσα από τα παιδιά. Αν ήμουν μόνος μου και συνέχιζα απλά να φωτογραφίζω δεν θα ήξερα πολλά πράγματα. Προχωράμε μαζί. Τους δανείζουμε τη δική μας εμπειρία ώσπου να φτιάξουν τη δική τους. Είναι μια σχέση αμφίδρομη. Μέσα από τη θεωρητική έρευνα απέκτησα τη δυνατότητα της διδασκαλίας. Αναζητώ θέματα στη φωτογραφία και βλέπω ότι τελικά δεν παραμένει κάτι, είναι όλα εφήμερα.
Είδα τα πολύπτυχα που έχετε δημιουργήσει. Και το πρώτο πράγμα που σκέφτηκα ήταν στιγμές του μυαλού. Ορισμένες αρκετά προσωπικές, άλλες ιδιαίτερες όπως το κείμενο παραπόνων του φοιτητή σας, ότι δεν ασχοληθήκατε με την εργασία του, ότι δεν δώσατε την προσοχή που απαιτούσε. Υπάρχει πολύ υλικό.
Αυτό ακριβώς είναι αυτή η έκθεση. Αποκαλύπτομαι. Τι να απαντήσεις στον φοιτητή; Είναι μια έκθεση σύνθετη. Είναι ένα εργοτάξιο. Μου αρέσει. Είναι ένα εργαστήριο.
Έχει πολλές φωτογραφίες από οικοδομή. Είναι ένα κατάλοιπο της σταδιοδρομίας που εγκαταλείψατε; Εκείνης του μηχανικού;
Όλα είναι άμορφα. Έτσι μοιάζουν αρχικά τουλάχιστον. Εκεί είναι η αλήθεια της δημιουργίας. Στην άμορφη ύλη. Σαν φωτογράφος είναι η φωτογραφία ντοκουμέντο. Η πόλη αλλάζει. Εκατό χρόνια μετά θα είναι διαφορετική.
Ο Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης που από ώρα ακούει την κουβέντα μας συμπληρώνει ότι ο Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος φωτογραφίζει κτήρια, σπίτια, χώρους που είναι διαμορφωμένα σε διαφορετικές εποχές και στη συνέχεια τοποθετεί τις φωτογραφίες σε συνέχεια. Ένα κτήριο το δέκατο ένατο αιώνα, ένα τη δεκαετία του πενήντα, ένα τη δεκαετία του ενενήντα, και οι φωτογραφίες αυτές μπαίνουν η μια δίπλα στην άλλη. Η συνολική εικόνα δομεί μια συνέχεια στο χρόνο. Συνομιλούν τα κτήρια με τον χρόνο. Υπάρχουν πολλές φωτογραφίες του ίδιου τύπου.
Ο Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος λέει ότι το Ιn είναι το δικό του μέσα και το out είναι το έξω της πόλης, είναι το πώς ερμηνεύει εκείνος αυτό που βλέπει μπροστά του, πώς αυτά τα δυο παντρεύονται.
Ποιο είναι το δικό σας είδωλο για την πόλη των Ιωαννίνων; Δεν κατάγεστε από την πόλη, είστε μετανάστης, επιλέξατε να μετακινηθείτε για να βελτιώσετε τις συνθήκες διαβίωσης, στην περίπτωσή σας να επιστρέψετε στην Ελλάδα.
Έζησα 15 χρόνια στα Γιάννενα. Έχω κάνει μια ανάλογη δουλειά για το Παρίσι, που έζησα πάρα πολλά χρόνια, μια ενότητα με τίτλο «Παρισινό ημερολόγιο». Έχει στιγμές της πόλης και των ανθρώπων της και γύρω-γύρω από την κεντρική εικόνα υπάρχουν στιγμιότυπα από τη δική μου προσωπική ζωή. Δείχνω τη δική μου αλήθεια. Πρέπει να δείξεις κάτι από τον εαυτό σου. Ο φωτογράφος δεν θέλω, δεν πρέπει να είναι κλέφτης εξωτερικών στιγμών. Δεν μπορεί να εκθέτεις τις στιγμές από τις ζωές των άλλων πάνω στον τοίχο της γκαλερί. Ο φωτογράφος πρέπει να δείχνει και δικές του στιγμές ώστε να μπορεί στη συνέχεια να εκθέτει άλλους ανθρώπους. Η λέξη «έκθεση» δεν είναι η σωστή. Η πιο σωστή λέξη είναι η «αποκάλυψη», αποκαλύπτω τον εσωτερικό μου κόσμο, την καθημερινότητά μου από τον τρόπο που τυπώνω στο εργαστήριό μου, από τα βιβλία μου. Είναι σημαντικό να αποκαλυφθούμε. Δείχνω ποιος είμαι ως άνθρωπος. Με ενδιαφέρει πολύ. Ο καλλιτέχνης πρέπει να μας πληροφορεί, ποιος είναι, πώς αγαπάει, πώς μισεί, πώς ερωτεύεται. Η αποκάλυψη του είναι σου είναι η ουσία της σχέσης του καλλιτέχνη με το κοινό του. Είναι σημαντικό αυτό διότι όταν πηγαίνουμε σε μια έκθεση φωτογραφίας λέμε συνήθως ο «Παναγιώτης κάνει έκθεση», εκθέτει άλλους, όχι τον εαυτό του. Ένας συγγραφέας ένας ποιητής, εκθέτει τον εαυτό του μέσα από τους ήρωές του. Ο καλλιτέχνης πρέπει να μας πληροφορεί. Δεν με ενδιαφέρουν τα έργα που είναι ψυχρά, που δεν γνωρίζω τον δημιουργό. Θέλω να βλέπω ένα ζωντανό έργο και να γνωρίζω τον καλλιτέχνη.
Τι είναι για εσάς η Φωτομετρία; Το φεστιβάλ που ξεκίνησε ως ιδέα και γιγαντώθηκε μέσα σε δεκατρία χρόνια; Τι προσλαμβάνετε εσείς μέσα από την ιδιωτική πρωτοβουλία των ανθρώπων του φεστιβάλ;
Η Φωτομετρία είναι η απόδειξη μιας φιλίας, με βαθιά καταγωγή, από την αρχαία Ελλάδα, με βαθιές ρίζες ελληνικότητας. Είναι η απόδειξη μιας ουσιαστικής σχέσης ανάμεσα στον Αχιλλέα Τζιάκο και στον Παναγιώτη Παπουτσή. Μια φιλία που διαρκεί μέσα στον χρόνο. Κάθε χρόνο υπάρχουν καινούργιες ιδέες στο φεστιβάλ, που ανοίγουν νέες πόρτες, δυνατότητες, πρωτοβουλίες που εξαπλώνονται συνέχεια. Πρέπει να κάνεις αυτό που είναι δυνατό σήμερα, τώρα και ταυτόχρονα να ονειρεύεσαι το άπιστο του αύριο. Αυτό δίνει νόημα στη ζωή. Αποκτάς νόημα όταν κάνεις ατομικές και συλλογικές υπερβάσεις. Όπως όταν πήρε η Ελλάδα το κύπελλο στο ποδόσφαιρο. Όλοι ήταν έξω γιατί είχε επιτευχθεί μια τεράστια υπέρβαση. Η Φωτομετρία ξεκίνησε σαν μια ωραία ιδέα, είχε στέρεη βάση τη φιλία και σήμερα προσελκύει κόσμο, δημιουργούς από όλη την Ευρώπη.
Η πόλη των Ιωαννίνων είναι εκείνο που πάντα με ενδιαφέρει το πώς δέχεται τις αλλαγές μιας τέτοιας πρωτοβουλίας. Περπατώ στους δρόμους και τα μάτια μου πέφτουν πάνω στις φωτογραφίες από τις εκθέσεις. Πολλές εικόνες σε συγκλονίζουν, σε αλλάζουν. Μεταμορφώνεται η πόλη με τη Φωτομετρία;
Η πόλη αλλάζει. Επιμορφώνεται, διαμορφώνεται, μεταμορφώνεται. Όσο ισχυρές κι αν είναι οι επιρροές της τοπικότητας, αυτή δεν πρέπει να στραγγαλίζει την οικουμενικότητα. Ο τοπικισμός είναι ό,τι χειρότερο. Πρέπει να βλέπουμε έξω από το κουτί. Είναι αυτό που λέμε ότι δεν πρέπει να κάνεις μόνο εάν πράγμα γιατί αυτό πνίγει. Εάν μείνεις κλειστός στον εαυτό σου τον στραγγαλίζεις. Εμένα με ενδιαφέρει ο άνθρωπος. Θέλω να υπερβώ τη φωτογραφία και να μιλήσω για τη ζωή. Αυτό που παρουσίασα εγώ είναι η ζωή.
Ο Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης πρόσθεσε ερμηνεύοντας την έκθεση ότι υπάρχει μια πολλαπλότητα εικόνων στην έκθεση του Παναγιώτη Παπαδημητρόπουλου. Συνυπάρχουν και άλλες τέχνες όπως η γραφή, ο λόγος και το τελικό αποτέλεσμα είναι εικαστικό. Πολλαπλές μορφές τέχνης, ίσως να μην τον ενδιαφέρει και τόσο η αισθητική αλλά η συνάφεια που έχει η μια εικόνα με την άλλη, με το κείμενο. Ανεβαίνοντας με τη ματιά δεξιά, αριστερά κατεβαίνοντας, κάνοντας μια οριζόντια, μια κάθετη ανάγνωση, τα νοήματα είναι πολλαπλά. Όταν βάζεις δυο φωτογραφίες μαζί αυτές δημιουργούν κάτι διαφορετικό.
Ο Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος έγραψε:
Το πρότζεκτ «In and out@Ioannina.gr» αντιπροσωπεύει μια πειραματική προσπάθεια ολιστικής αποτύπωσης της πόλης των Ιωαννίνων μέσα από τον φακό του φωτογράφου. Τούτη η προσπάθεια αποτύπωσης του Όλου της πόλης απαρτίζεται από διαφορετικές στιγμές, φωτεινές εκλάμψεις αλήθειας, που παρατίθενται η μία δίπλα στην άλλη, απεικονίζοντας εκφάνσεις τόσο του Έξω όσο και του Μέσα. Το Έξω της πόλης συλλαμβάνεται από τον φακό άλλοτε ως ντοκουμέντο, άλλοτε ως αυθόρμητη αντίδραση σε ό,τι κέντρισε το ενδιαφέρον του φωτογράφου. Το Μέσα αφορά κυρίως στιγμιότυπα από το εσωτερικό του σπιτιού. Λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, σκέψεις, πρόχειρες σημειώσεις, αναγνώσματα από σελίδες βιβλίων, συμβάντα, εικόνες από την οθόνη της τηλεόρασης αποτυπώνονται φωτογραφικά με σκοπό την αποκάλυψη αυτού που είναι ο φωτογράφος-ως-άνθρωπος. Εδώ, η φωτογραφία, λειτουργεί ταυτόχρονα ως καθρέφτης του φωτογράφου και ως παράθυρο στον κόσμο.
Το In and out@Ioannina.gr ανταγωνίζεται τον τρόπο που βλέπει το μάτι, την τυχαία συνάντηση του βλέμματος με τα πράγματα, χωρίς ιεράρχηση σημαντικών και ασήμαντων εικόνων. Σκανάρει το φωτογραφικό συνεχές της πόλης, έτσι όπως βιώνεται από το πνεύμα και το σώμα του φωτογράφου, αποτυπώνοντας ένα σύνθετο και απολύτως υποκειμενικό πορτρέτο της πόλης, αλλά και της ίδιας της φωτογραφίας. Πρόκειται, δηλαδή, για μία κατ’ ουσίαν κινηματογραφική ματιά που εφαρμόζεται στο θέμα, χρησιμοποιώντας όμως όχι μια κινηματογραφική, αλλά μια φωτογραφική κάμερα. Ο φωτογράφος, ως ερευνητής πια, δεν διερευνά το πεδίο των μονών εικόνων, όπως το θέλει η μεγάλη παράδοση της φωτογραφίας δρόμου, αλλά το πεδίο των πολλαπλών εικόνων, οι οποίες λειτουργούν συνδυαστικά, προκειμένου να εικονοποιήσουν νέα νοήματα, σύμφωνα με μια νέα αισθητική, την αισθητική της υπεραφθονίας των εικόνων, που μας κατακλύζουν πανταχόθεν.
Ο Παναγιώτης Παπαδημητρόπουλος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη όπου απέκτησε το πρώτο του πτυχίο ως Πολιτικός Μηχανικός το 1982. Στη συνέχεια μετακόμισε στο Παρίσι όπου έζησε μέχρι το 2006. Εκεί σπούδασε Πλαστικές τέχνες και Φωτογραφία στην École d’arts décoratifs και στο Université Paris 8, στο οποίο ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή. Παράλληλα, εργάστηκε σαν ανεξάρτητος φωτογράφος για διαφημιστικά γραφεία, Studio φωτογραφίας και για το δημοσιογραφικό πρακτορείο Wostok. Διετέλεσε, επίσης, ανταποκριτής φωτογράφος στη Γαλλία για τα περιοδικά Ένα, Flash και συνεργάστηκε με τα περιοδικά Ιδέες και Λύσεις και Deco Figaro.
Από το 2006 διδάσκει φωτογραφία ως ΕΕΔΙΠ, Λέκτορας, Επίκουρος και Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Το 2010, κυκλοφόρησε στη Γαλλία το βιβλίο του α) Le sujet photographique, εκδ. L’Harmattan, β) το 2013 το λεύκωμα Παρισινό Ημερολόγιο, εκδ. Θερμαϊκός, γ) το 2014 το βιβλίο Le sujet photographique et sa remise en question (Alfred Stieglitz, Robert Frank, William Klein, Raymond Depardon), εκδ. Presses Académiques Francophones, δ) το 2016 το λεύκωμα Μεταφωτογραφίες, εκδ. University Studio Press, ε) το 2017 το δοκίμιο Το Θέμα και η Φωτογραφία, εκδ. University Studio Press και στ) το 2020 το δοκίμιο Raymond Depardon et la philosophie, εκδ. L’Harmattan.
23°
