Οι περιθωριακοί, οι απόβλητοι, οι διαφορετικοί: ένας άντρας γυμνός στο μπαρ γεμάτος τατουάζ, ένας διεμφυλικός μίμος ετοιμάζεται για την παράσταση, ο εβραίος γίγαντας και οι γονείς του, δύο τρομακτικά πανομοιότυπες δίδυμες, ένας Άγιος Βασίλης ασουλούπωτος και αναμαλλιασμένος. Όλοι τους «χαρακτήρες σε ένα παραμύθι για ενήλικες», όπως είχε περιγράψει κάποτε η ίδια η Νταϊάν Άρμπους τα θέματά της.
Κι άλλοι φωτογράφοι μέχρι τότε είχαν εστιάσει στα παράδοξα της ανθρώπινης κατάστασης, όμως οι περισσότεροι κρατούσαν μια απόσταση ασφαλείας από το αντικείμενό τους, δεν ήθελαν να γίνονται αντιληπτοί, λες και φωτογράφιζαν με κρυμμένη κάμερα.
Η Άρμπους ξεκίνησε κι εκείνη έτσι αλλά σύντομα άλλαξε τακτική. Έπρεπε να πάει κοντά, να πλησιάσει φυσικά και συναισθηματικά. Έτσι αποφάσισε να ζητάει την άδεια πριν φωτογραφίσει τους ανθρώπους αυτούς, να ακούει τις ιστορίες τους, κάποτε να συνδέεται μαζί τους – κάποιες από αυτές τις σχέσεις συνεχίστηκαν για χρόνια. Η ξεχωριστή δύναμη των κλασικών πλέον φωτογραφιών της βρίσκεται σε αυτήν ακριβώς τη βαθιά δέσμευσή της να εκθέτει με ειλικρινή τρόπο τα θέματά της αλλά και στη συνεπαγόμενη συνενοχή του θεατή. «Αν θέλετε να κοιτάξετε» φαίνεται να λένε τα πρόσωπα των φωτογραφιών της –και ποιoς δεν θέλει να κοιτάξει;– «τότε θα πρέπει να έχετε το θάρρος να μας κοιτάξετε στα μάτια».
Η ίδια έπρεπε να βρει κι αυτή το κουράγιο να προχωρήσει. Η Νταϊάν Νέμεροφ, όπως ήταν το πατρικό της, γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1923 σε μια πλούσια οικογένεια –ο πατέρας της είχε ένα πολυτελές κατάστημα γουναρικών στην 5η Λεωφόρο– και, όπως πολλές γυναίκες της γενιάς της, ξεκίνησε την καριέρα της στη σκιά του συζύγου της, Άλαν Άρμπους, φωτογράφο μόδας στα πιο γνωστά περιοδικά της εποχής, το Glamour, τη Vogue, το Harper’s Bazaar.
Για χρόνια έκανε τις βοηθητικές δουλειές στην οικογενειακή επιχείρηση, μεγάλωσε τις δύο κόρες της και σιγά-σιγά άρχισε να βγάζει και δικές της φωτογραφίες. Όμως ένιωθε ότι κάτι έλειπε, κάτι δεν έκανε σωστά. Ώσπου το 1956, μετά μια εξαντλητική φωτογράφιση για τη Vogue, αποφάσισε ότι δεν μπορούσε να συνεχίσει. Λέγοντας «δεν μπορώ να το κάνω πια» τα παράτησε όλα και ξεκίνησε να κάνει μαθήματα φωτογραφίας πλάι στη Λιζέτ Μόντελ. Λίγο αργότερα, με μια μηχανή 35mm, την ίδια που κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής της, βγήκε στο δρόμο για να ανακαλύψει το δικό της προσωπικό στιλ.
Και πράγματι αυτό ακριβώς έκανε. Η Άρμπους ήταν παντού στη Νέα Υόρκη μεταξύ 1956 και 1962. Στους δρόμους και στο Σέντραλ Παρκ, στο μετρό και στα καταγώγια, σε κινηματογράφους και σε μπαρ, στο Κόνεϊ Άιλαντ και σε οικογενειακές αυλές του
Νιου Τζέρσεϊ, σε τακτοποιημένα διαμερίσματα αλλά και σε αποδυτήρια, στο τσίρκο, ακόμη και στο νεκροταφείο.
Αυτές τις ημέρες η γκαλερί Hayward του Λονδίνου παρουσιάζει μια επιλογή 100 φωτογραφιών της Νταιάν Άρμπους με τίτλο «Στο Ξεκίνημα». Το 2016 το υλικό αυτό είχε εκτεθεί σε μια μεγάλη έκθεση στη Νέα Υόρκη. Αφορά κυρίως τα πρώιμα έργα της από το 1956 μέχρι το 1962.
Οι φωτογραφίες της αποτυπώνουν περίεργες συναντήσεις ιδιόμορφων αλλά και απλών ανθρώπων. Χωρίς την παραμικρή πρόθεση να περιορίσει τα υποκείμενα της δουλειάς της στους προκαθορισμένους ρόλους τους, οι εικόνες της Άρμπους αφηγούνται μικρές ιστορίες με αρχή, μέση και τέλος. Και περισσότερο από απλή περιέργεια, κινητοποιούν τη φαντασία και τη συνενοχή μας. Κοιτάζοντας τις φωτογραφίες της, θέλουμε να ανακαλύψουμε αυτές τις ιστορίες που όμως ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι ισχύουν, ότι μαντέψαμε σωστά. Όμως το σημαντικό είναι άλλο: αυτές οι εικόνες, αυτά τα βλέμματα, μας προτρέπουν να κοντοσταθούμε. Να σταματήσουμε και να δούμε καλύτερα. Όπως πιθανόν έκανε και η ίδια: ένα παιδί κατεβαίνει από το πεζοδρόμιο, ένα ζευγάρι ηλικιωμένων στο πάρκο, μια γραμματέας κοντοστέκεται κρατώντας φακέλους, μια γυμνή χορεύτρια σε ένα υπόγειο της Νέας Υόρκης. Τι πέρασε από το μυαλό της Άρμπους για τη ζωή τους; Τι πέρασε από το μυαλό αυτών των ανθρώπων όταν σταμάτησαν για να τους φωτογραφήσει; Δεν μπορούμε να ξέρουμε. Όμως είναι σίγουρο ότι ο καθένας είχε μια ιστορία να διηγηθεί κι εκείνη ήταν εκεί για να τους ακούσει, να τους δώσει υπόσταση και φωνή έστω και στιγμιαία, όσο διαρκούσε το κλικ της κάμερας. Όπως έλεγε και η ίδια, «το μόνο που ήθελα ήταν να φωτογραφίσω εκείνους που κανείς δεν θα καταδεχόταν να το κάνει. Γιατί αυτό μου αρέσει πιο πολύ – να πηγαίνω εκεί που δεν έχω πάει ακόμη».
Το 1971, σε ηλικία 48 ετών έδωσε η ίδια τέλος στη ζωή της.
Πολλές από τις φωτογραφίες που εκτίθενται σήμερα στο Λονδίνο έρχονται για πρώτη φορά στην Ευρώπη και ανήκουν στο προσωπικό αρχείο της, την επιμέλεια του οποίου έχουν οι κόρες της.
Ο κριτικός Μίκαελ Κίμελμαν, γράφοντας για την έκθεση, σημειώνει ότι ο τρόπος που η Νταϊάν Άρμπους προσέγγιζε τα θέματά της σφράγισε την ιστορία της φωτογραφίας και προσέφερε μια νέα αξιοπρέπεια στους περιθωριακούς, τους ξεχασμένους, τους παραμελημένους αυτού του κόσμου.
«Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν με το φόβο ότι ίσως κάποτε τους συμβεί να βιώσουν μια τραυματική εμπειρία» έλεγε η Άρμπους. «Οι περιθωριακοί, οι διαφορετικοί, τα φρικιά, γεννήθηκαν με το τραύμα. Έχουν περάσει ήδη τις εξετάσεις της ζωής. Αυτοί είναι οι αριστοκράτες».
Info: Diane Arbus: In the Beginning, Hayward Gallery, Λονδίνο. Από 13 Φεβρουαρίου έως 6 Μαϊου 2019
25°
