Ρομά, οι αθίγγανοι, οι γύφτοι, οι τσιγγάνοι. Η παράδοση τούς εξιστορεί περιπλανώμενους και έχουν μείνει στην ιστορία ως σύμβολο μιας ελευθερίας, άγριας και πλανευτικής. Πάντα στο περιθώριο των κοινωνιών, η θέση του απόκληρου που απέκτησαν, προσέδωσε στον τρόπο ζωής τους ακόμη μεγαλύτερη γοητεία. Από τα αριστουργήματα του Koudelka μέχρι τα σκηνοθετικά μπαλέτα του Kusturica, η κουλτούρα των Ρομά εμπνέει καλλιτέχνες, ζωγράφους και σκηνοθέτες, αλλά ιδιαίτερα φωτογράφους, εδώ και πολλές δεκαετίες.
Γεννημένος στην Κοπεγχάγη το 1971, ο Joakim Eskildsen είναι ένας φωτογράφος, ο οποίος έχει περιηγηθεί με το φακό του σε πολλές χώρες του κόσμου. Από το 2000 μέχρι το 2006, πραγματοποίησε, μαζί με την Σουηδή συγγραφέα και ποιήτρια Cia Rinne, μια ιδιαίτερη διαδρομή μέσα από επτά χώρες σε Ευρώπη και Ασία. Στόχος τους ήταν να εξερευνήσουν τη ζωή και την κουλτούρα των Ρομά, οι οποίοι ζουν σκορπισμένοι σε Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.
Ταξιδεύοντας σε Ουγγαρία, Ινδία, Ρουμανία, Γαλλία, Ρωσία, Φιλανδία αλλά και Ελλάδα, ο φακός του Eskildsen αποτυπώνει με ευαισθησία το ιδιαίτερο χρώμα της ζωής των Ρομά. Με ειλικρίνεια, χωρίς να φτάνει στο γκροτέσκο, φωτογραφίζει μια κοινότητα που αντιμετωπίζεται ως παρείσακτη, όπου κι αν εγκατασταθεί. Ήταν, εξάλλου, πρόθεσή του να δουλέψει με τους Ρομά με οικειότητα και ζεστασιά, γνωρίζοντας από κοντά τους ίδιους και τη ζωή τους. Όπως έχει πει ο ίδιος «Πάντα προσπαθούσαμε να περνάμε αρκετό χρόνο ανάμεσα στους ανθρώπους τους οποίους θέλαμε να γνωρίσουμε και, αν υπήρχε η δυνατότητα, να ζήσουμε, για κάποιο διάστημα, μαζί τους».
Με την συνοδοιπόρο του, Rinne, δεν είχαν κανένα συγκεκριμένο σχέδιο για αυτά τα ταξίδια τους. Αντίθετα, αυτά προέκυψαν μέσα από μια σειρά από συμπτώσεις, οι οποίες τους έδωσαν την δυνατότητα να έρθουν σε επαφή με τους Ρομά. «Θέλαμε να επικοινωνήσουμε άμεσα μαζί τους» εξηγεί ο Joakim. «Ήταν το δικό μας προσωπικό ενδιαφέρον που αρχικά μας οδήγησε στους δρόμους των Ρομά στο Hevesaranyos της βορειοανατολικής Ουγγαρίας, όπου περάσαμε τέσσερις μήνες στο σπίτι της Μάγδας, μιας ηλικιωμένης Ρομά» συμπληρώνει. Οι περιηγήσεις τους στην Ρουμανία, την Ινδία και την Φιλανδία πραγματοποιήθηκαν μέσω τέτοιου είδους προσωπικών επαφών, ενώ στην Ρωσία, την Ελλάδα και την Γαλλία βοηθήθηκαν αρχικά από οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Τα ταξίδια του Eskildsen και της Rinne συντίθενται στο λεύκωμα The Roma Journeys: Με φωτογραφίες του πρώτου και κείμενα της δεύτερης, αποτυπώνονται, σε 400 σελίδες, επτά χρόνια ταξιδιών. Ταξιδεύοντας κι ο ίδιος μέσα απο τις εικόνες, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να παρατηρήσει, συν τοις άλλοις, πως το μοναδικό χρώμα της κάθε κοινότητας επηρεάζεται από την κουλτούρα της χώρας όπου κατοικεί -αυτή, όμως, πότε δεν διεισδύει αρκετά βαθιά ώστε να το κάνει να χάσει την ιδιαιτερότητα του. Η στιγματισμένη αλλά περήφανη κοινότητα των Ρομά αντισκέκεται, άλλωστε, στην επιρροή ενός πολιτισμού ο οποίος τους θεωρεί παρείσακτους.
Όταν ερωτάται τι ήταν αυτό που παρακίνησε εκείνον και την Rinne να ασχοληθούν με την ζωή των Ρομά, ο Joakim εξηγεί «Έχουμε ερωτηθεί συχνά τι ήταν αυτό που πυροδότησε το ενδιαφέρον μας για τους Ρομά, αλλά δεν μπορέσαμε να δώσουμε μια σαφή ή διεξοδική απάντηση, πόσο μάλλον μία που να εξαντλεί το θέμα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι, από την στιγμή που ξεκινήσαμε, μας ήταν απλά αδύνατον να σταματήσουμε αυτό το πρότζεκ. Όσα περισσότερα ανακαλύπταμε για τους Ρομά καθώς τους γνωρίζαμε, τόσο το ενδιαφέρον και η συμπάθειά μας προς αυτούς αυξανόταν».
Οι φωτογραφίες που έχει συγκεντρώσει, γεμάτες οικειότητα, τοποθετούν μέσα από τον φακό του τον θεατή στην θέση ενός μέλους της κοινότητας. Μιας κοινότητας η οποία γοητεύει χάρι σε μια ομορφιά που πηγάζει χωρίς καμιά πρόθεση και επιτήδευση. Βλέμματα βαθιά, φλογερά και ειλικρινή στα πρόσωπα, παράταιρα κομμάτια από υφάσματα που αναπάντεχα και συγκινητικά ταιριάζουν, διηγούνται, σιωπηλά, την δική τους ιστορία. Είναι, ακόμη, η αίσθηση ελευθερίας που διέπει, παρ' όλες τις δυσκολίες της ζωής, ίσως και εξαιτίας τους, τις απλές και καθημερινές τους κινήσεις. Όλα αυτά, μαζί με τις στενές εγκάρδιες σχέσεις που διατηρούν μεταξύ τους, κάνουν τους Ρομά να θυμίζουν κομμάτι από ένα παλιότερο, πιο θαλπερό και παθιασμένο κόσμο.
Οι τσιγγάνοι, οι Ρομά, έφτασαν στην Ευρώπη περισσότερα από 500 χρόνια πριν. Παλαιότερα υπήρχε η λανθασμένη εντύπωση ότι προέρχονται από την Αίγυπτο. Σήμερα, η φυλή των Ρομά, σκορπισμένη σε διάφορες χώρες και ηπείρους, μοιράζεται μια κοινή βιολογική, γλωσσική και πολιτιστική καταγωγή, που έχει τις ρίζες της σε ορισμένες διαλέκτους της βορειοδυτικής Ινδίας. Παρόλο που παραδοσιακά αναφέρονται ως νομάδες, οι Ρομά ζουν σε μεγάλες, σταθερά εγκατεστημένες κοινότητες, αλλά η περίπλοκη ιστορία τους παραμένει αινιγματική. Και ως ένα μυστήριο ανθρώπινο, κοντινό αλλά ξένο, η ζωή τους εξακολουθεί να γοητεύει και συγκινεί.
Όπως η τρυφερή και εύστοχη λεζάντα με την οποία προλογίζεται το The Roma Journeys: «Το μωρό της Καρλότας κοιμάται τυλιγμένο σε μια πολύχρωμη αιώρα. Στην πλαγιά ενός λόφου κάτω από τις γραμμές του τρένου, ανάμεσα στα δέντρα που έχουν τις ρίζες τους βαθιά στο χώμα μιας υιοθετημένης πατρίδας, αυτή η νεαρή, αγνή ζωή θα μεγαλώσει. Κοντά σε μια μητέρα που θα την προστατεύσει από το βαρύ χειμώνα της Αγίας Πετρούπολης, και σε έναν πατέρα που θα ανταλλάζει απορρίμματα από την γη για να την θρέψει, η οικογένεια θα ωριμάσει ανάμεσα σε ανθρώπους που, σε μια καχύποπτη και νευρική εποχή, παραμένουν στην άκρη ενός κόσμου που νοιάζεται περισσότερο».
16°
