Όταν το κάνει όμως έχει ενδιαφέροντα πράγματα να πει, να θυμηθεί από τον Μάνο Χατζιδάκι και να σχολιάσει όσα συμβαίνουν γύρω μας. Α! και να υποθέσει πώς θα αντιδρούσε εκείνος που τόσο πολύ μας λείπει. Αφορμή για την κουβέντα μας η συναυλία στο Ηρώδειο –η πρώτη από μια μεγάλη σειρά συναυλιών με ορίζοντα πενταετίας και έμφαση στα ανέκδοτα και άγνωστα έργα του Μάνου Χατζιδάκι– αλλά και η επαναδραστηριοποίηση του Σείριου με σκοπό να εκδοθούν ανέκδοτα έργα του. Καθόμαστε στο χώρο που έζησε και δημιούργησε ο Χατζιδάκις, τα πιάνα κι ένα ηχητικό σύστημα υψηλής πιστότητας είναι εκεί, οι μελωδίες του εγκατεστημένες για πάντα στο χώρο που γεννήθηκαν. Θαυμάζοντας τον «λαμπάτο» ενισχυτή μαθαίνω πως ήταν «φρικ» της υψηλής πιστότητας και μανιώδης με την τεχνολογία. Αν ζούσε μάλλον θα είχε περάσει στην ψηφιακή εποχή. Άλλωστε, όπως θα μου τονίσει κάποια στιγμή παρακάτω και ο Γιώργος: «Ο Χατζιδάκις ήταν ροκ». Συμφωνώ απολύτως. Περισσότερο όμως θέλω να μάθω τι θα έκανε σήμερα, αν ζούσε…
Το 1983 ο Μάνος μαζί με το γιo του Γιώργο ταξίδεψαν μαζί στη Ρώμη για να επισκεφτούν τα στούντιο της Τσινετσιτά καλεσμένοι του Fellini, ο οποίος εκείνη την εποχή γύριζε την ταινία «Και το πλοίο φεύγει». Τους ξενάγησε ο ίδιος με το αυτοκίνητό του στη δική του «αιώνια πόλη»
Η απάντηση έρχεται αβίαστα από τον Γιώργο Χατζιδάκι: «Θα έκανε τη δουλειά του. Όπως την έκανε και τότε. Ίδια παρακμή υπήρχε όσο ζούσε, ίσως και σε μεγαλύτερο βαθμό. Στις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70 τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα, οι αντιθέσεις πολύ μεγαλύτερες και ο κόσμος υπέφερε σε πολλά επίπεδα. Μεταπολεμικά υπήρχε αληθινή φτώχεια στο μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού και τα προβλήματα ήταν πολύ πιο άγρια και σύνθετα κι ο ίδιος έκανε τη δουλειά του».
Mε τον Αμερικανό πιανίστα Εugene Istomin και τον Γάλλο χορογράφο Μaurice Bejart
Ίσως γι’ αυτό οι άνθρωποι επιστρέφουν διαρκώς όχι μόνο στη μουσική του αλλά και στο λόγο του, στα σχόλια και τα κείμενά του. Είχε μια διορατικότητα που σήμερα επαληθεύεται… «Δεν ήταν προφητικός» μου απαντάει. «Παρατηρούσε διαρκώς και συμπέραινε. Ζούσαμε και τότε και σήμερα αντιπνευματικά και αντιπαραγωγικά κι έτσι μπορούσε να καταλάβει πως θα χρεοκοπήσουμε. Όσο για το λόγο που οι άνθρωποι ανατρέχουν ακόμη σε όσα έχει πει και έχει κάνει, είναι γιατί κατόρθωσε –και είναι από τους λίγους– να δημιουργήσει κοινό μύθο κι αυτό λειτουργεί και στον παρόντα χρόνο».
Πάντα θα ψάχνουμε να αναπληρώσουμε το καλό, να βρούμε σημεία αναφοράς, πρόσωπα σπουδαία που να μας εμπνέουν και να μας γοητεύουν. Είναι, όμως, δυνατόν στις μέρες μας να φανεί κάτι αντίστοιχο; Πολλοί θα υπερασπίζονταν την κληρονομιά ενός τέτοιου πατέρα μ’ ένα ξερό όχι, αλλά ο συνομιλητής μου είναι πιο γενναιόδωρος: «Όσο γεννιούνται άνθρωποι θα γεννιέται και το ταλέντο και η σοβαρή σκέψη. Ίσως να υπάρχουν και σήμερα αλλά δεν έχουν την αντίστοιχη δύναμη, την αντίστοιχη διεισδυτικότητα».
Τρεις σημαντικοί «βράχοι» της συλλογικής μας μνήμης: Ελύτης, Χατζιδάκις, Κουν
Ελπίζουμε πάντα πως μέσα από τις κρίσεις θα βγει κάτι διαφορετικό, κι ότι τα δεινά μας θα γίνουν μίτρα για να γεννηθεί το νέο… «Έχουμε αφομοιώσει τόσο καλά και τόσο πολύ ό,τι συνέβη και ό,τι προηγήθηκε που ζητάμε απεγνωσμένα το καινούργιο; Νομίζω πως αυτό είναι μια πλάνη, μια λάθος αναζήτηση, γιατί όλα είναι καινούργια και παλιά συγχρόνως».
Με τον Γιουγκοσλάβο σκηνοθέτη Dusan Makavejev την εποχή που συνεργάστηκαν για τη μουσική της ταινίας «Sweet movie», το 1974
Η ζωή του δίπλα στον Μάνο Χατζιδάκι, η ενασχόλησή του με τη δισκογραφική εταιρία «Σείριος» και η διαχείρηση του πνευματικού του έργου τού έδωσαν τη δυνατότητα να ζήσει όλη την ελληνική μουσική πραγματικότητα ως ακροατής αλλά και ως «επαγγελματίας». Αλλά και η προσωπική του καλλιέργεια και αισθητική –φανερή σε όλη μας την κουβέντα– με ωθεί να αναζητήσω τις μουσικές του απόψεις, που δεν είναι και πολύ ενθαρρυντικές. Δικαίως, νομίζω… «Είμαστε μία επαρχιακή περιοχή κι επειδή ούτε είμαστε κέντρο, ούτε έχουμε αφομοιωμένη παράδοση, η δημιουργία είναι μέσα σε εισαγωγικά. Ο κανόνας είναι αδιάφορος και λίγο βαρετός. Δεν είμαστε ένα εργαστήρι παραγωγής ιδεών, πλην εξαιρέσεων. Ίσως αυτό μας έχει σώσει… Οι εξαιρέσεις μας είναι ιδιοφυείς. Για να γίνει κάτι πρέπει να αλλάξουμε δομικά και να παράγουμε συλλογικά. Πρέπει να φύγουν οι γενιές που έχουν διαφθαρεί και δυστυχώς εμείς είμαστε μια παρακμιακή κοινωνία. Μας εκπαίδευσαν για να είμαστε έτσι και ως εκ τούτου αυτό που αναπαράγουμε δεν έχει προστιθέμενη αξία. Αναπαράγουμε τα ελλείμματά μας». Κι όσον αφορά στις απόπειρες διασκευών που έχουν γίνει κατά καιρούς σε τραγούδια ή και σε ολόκληρα έργα του Μάνου Χατζιδάκι; Ρωτάω για να πάρω την απάντηση που υποψιαζόμουν: «Ο κανόνας δεν είχε ενδιαφέρον. Ίσως κι εδώ μερικές εξαιρέσεις…».
Με τους επιστήθιους φίλους και συνεργάτες του Μελίνα και Ντασέν
Η συζήτηση μάς πάει στην τέχνη και στην αναγκαιότητά της σε δύσκολες εποχές, όπως τώρα. Είναι τελικά αποκούμπι ή πολυτέλεια όταν αγωνίζεσαι για τον επιούσιο; Όμως «η τέχνη πάντα βοηθάει γι’ αυτό και τη γεννήσαμε». Τον ρωτάω αν φοβάται, αν οργίζεται, αν αδιαφορεί με όσα συμβαίνουν γύρω μας, για να μου πει: «Όλα αυτά μαζί και ταυτόχρονα ψύχραιμος. Βέβαια όλα όσα συμβαίνουν σήμερα προϋπήρχαν, απλώς τώρα έπεσαν τα προσχήματα. Είμαστε μια βαθιά προβληματική κοινωνία κι αυτό που γεννάμε είναι προβληματικό. Αυτό όμως που είναι πραγματικά ανησυχητικό είναι που υπάρχει ένα φασιστικό κόμμα στη Βουλή. Μπροστά σε αυτό, τα υπόλοιπα είναι απλώς εκνευριστικά».
Και για να τελειώσουμε με τον «Μάνο που ήταν ροκ», φτάνουμε στους νέους και πώς αυτοί προσέρχονται στο έργο του. Όπως επισημαίνει ο Γιώργος Χατζιδάκις «υπάρχει μια πολύ έντονη σχέση. Το βλέπω μέσα από τα social media. Συμβαίνει ακριβώς αυτό που τον ενδιέφερε πάντα: να τον ανακαλύπτουν διαρκώς». Δεν ήταν όμως πάντα έτσι, επισημαίνω, στην εποχή του πολεμήθηκε αρκετά, για να πάρω την απάντηση: «Σωστό είναι αυτό αλλά, για να είμαστε δίκαιοι, αγαπήθηκε και πολύ. Έζησε έντονα και ήταν φυσικό να έχει και αντιδράσεις. Ο Χατζιδάκις ήταν ροκ…».
Καθώς επιστρέφω στην πραγματικότητα, στους ήχους του δρόμου, στη σειρήνα ενός νοσοκομειακού και ξεκλειδώνω τη μηχανή μου για να φύγω, έχω μέσα μου αυτή την ευχαρίστηση από το ότι βρέθηκα σε ένα χώρο που έχει ακούσει και έχει δει τόσα, από το ότι συνάντησα έναν πολιτισμένο άνθρωπο κι έκανα μαζί του μια κουβέντα με αισθητική και επίπεδο (αστικού πολιτισμού θα έλεγα, αν στις μέρες μας δεν ήταν πάλι αυτό υπό διωγμό και περιφρονημένο) κι ότι ο Μάνος Χατζιδάκις και το έργο του ήταν το αντικείμενό μας. Ωραία…
Φωτογραφία με χειρόγραφη αφιέρωση του Nino Rota το 1977: «Στον Μάνο Χατζιδάκι, το νέο και παντοτινό φίλο»
Κεντρική φωτό: Ο Γιώργος Χατζιδάκις ετοιμάζει τη σημαντική συναυλία με την ανέκδοτη μουσική σε πρώτη εκτέλεση του πατέρα του, που θα ακούσουμε και θα δούμε στο Ηρώδειο
Info: Η συναυλία «Τρόποι του φεγγαριού» θα πραγματοποιηθεί στο Ηρώδειο στις 24 & 25 Σεπτεμβρίου. Θα παρουσιαστούν το σάουντρακ της ιταλικής ταινίας «Facciadispia» του GiuseppeFerrara, καθώς και επιλογές από γνωστά τραγούδια του Μ.Χ. που έχουν ακουστεί σε ταινίες. Συμμετέχουν η Συμφωνική Ορχήστρα της ΝΕΡΙΤ και το Μουσικό Σύνολο Χατζιδάκις σε διεύθυνση Λουκά Καρυτινού. Τραγουδούν: Έλλη Πασπαλά και Vassilikos.
