«Ο Λύκος της Ερήμου» είναι η ταινία που διαδραματίζεται στην περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου λίγο πριν τη Μεγάλη Αραβική Επανάσταση, στην Οθωμανική επαρχία Χιτζάζ, και μιλάει για ένα μικρό αγόρι από τη φυλή των Βεδουίνων που γνωρίζει, διασχίζοντας την αχανή έρημο Wadi Rum μαζί με τον αδερφό του, την απότομη ενηλικίωση και μία σκληρή και επικίνδυνη περιπέτεια οδηγώντας ένα βρετανό αξιωματικό στο μυστικό του προορισμό. Ο μικρός Λύκος θα φτάσει μέχρι την «άκρη» του πολιτισμένου κόσμου – το σιδηρόδρομο. Και η ταινία θα φτάσει μέχρι τα μεγάλα φεστιβάλ του δυτικού κόσμου, όπως της Βενετίας, όπου κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας, τα βρετανικά BAFTA όπου κέρδισε το βραβείο Εξαιρετικής Πρώτης Εμφάνισης στη σκηνοθεσία, το σενάριο και την παραγωγή, ενώ φέτος ήταν και υποψήφια για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας, πρώτη φορά που ταινία από την Ιορδανία παίρνει αυτή τη διάκριση.
Ο «Theeb» έγινε μεγάλη επιτυχία και στη Μέση Ανατολή. Πολλοί Βεδουίνοι γνώρισαν για πρώτη φορά τον κινηματογράφο εξαιτίας του φιλμ και οι ερασιτέχνες ηθοποιοί, μέλη της κοινότητας των Βεδουίνων, θεωρούνται τώρα πια ήρωες της φυλής.
Ο 35χρονος σεναριογράφος και σκηνοθέτης Naji Abu Nowar, γεννημένος στη Μεγάλη Βρετανία από οικογένεια Ιορδανών με στρατιωτικό πατέρα, έχοντας ακούσει πολλές ιστορίες θάρρους και περιπέτειας στην έρημο, αποφάσισε να γυρίσει αυτό το «βεδουίνικο γουέστερν», όπως το χαρακτήρισαν πολλοί, και εξηγεί στην Athens Voice τις λεπτομέρειές του.
Στις σπουδές σας στο κολέγιο είχατε σαν αντικείμενο τον πόλεμο. Αυτό πώς σας επηρέασε στη δημιουργία του φιλμ;
Πρώτον, με βοήθησε στην ικανότητά μου να ερευνήσω, να αναλύσω και να εκφράσω την ιστορία, τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία και την εμπειρία του Πολέμου προκειμένου να τα χρησιμοποιήσω σαν στοιχεία στους δραματικούς σκοπούς του κινηματογραφικού μέσου. Δεύτερον, να τα βάλω σε μία σειρά στο μυαλό μου για να έχω καλύτερη στρατηγική στο πώς θα έγραφα, θα έκανα την παραγωγή και θα σκηνοθετούσα μια ταινία με όλες τις στρατηγικές, υλικοτεχνικές, πολιτικές και κοινωνιολογικές προκλήσεις που συνεπάγεται.
Γιατί επιλέξατε το φιλμ να διαδραματίζεται στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο;
Με γοήτευε η ιδέα της δημιουργίας μιας κινηματογραφικής περιπέτειας τοποθετημένης στο 1916, επειδή εκείνη η περίοδος στην ιστορία αποτελεί ένα θεμελιώδες κομμάτι στη διαμόρφωση αυτού που είναι η σημερινή Μέση Ανατολή, ακριβώς επειδή ήταν το τέλος των 400 χρόνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όταν ήμουν στα πρώτα στάδια της έρευνας ακόμα, οι πιο ηλικιωμένοι Βεδουίνοι που γνώρισα μου μιλούσαν για την καταστροφή που έπληξε τον πολιτισμό τους την περίοδο του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου. Η άφιξη του σιδηροδρόμου τους στέρησε όλα τα προς το ζην τους (σ.σ. επειδή δούλευαν κυρίως ως οδηγοί καραβανιών μέσα στην έρημο), αλλά και για το πώς βρέθηκαν παγιδευμένοι ανάμεσα στις συγκρούσεις των μεγάλων δυνάμεων και στο σχεδιασμό των νέων εθνικών συνόρων.
Πώς αποφασίσατε να χρησιμοποιήσετε για ηθοποιούς μέλη της φυλής των Βεδουίνων;
Ήθελα αυθεντικούς ηθοποιούς που να γνωρίζουν την κουλτούρα των Βεδουίνων και να έχουν μεγάλη ομοιότητα με τους χαρακτήρες της ταινίας. Ήταν πολύ σημαντικό το ότι μιλούσαν τη διάλεκτο των Βεδουίνων με βεδουίνικη προφορά. Ωστόσο, η κοινωνία των Βεδουίνων παραδοσιακά δεν τρέφει και τη μεγαλύτερη εκτίμηση για τις τέχνες του θεάματος. Είναι αδύνατο να βρεις επαγγελματίες ηθοποιούς που θα δέχονταν να κάνουν αυτό το είδος της δέσμευσης, να ζήσουν με Βεδουίνους και να κάνουν την απαραίτητη έρευνα. Πιστεύαμε ότι ο καλύτερος τρόπος για να κερδίσουμε αυτό το είδος του ρεαλισμού ήταν να βοηθήσουμε τους ντόπιους να μάθουν να παίζουν. Κι έτσι προσκαλέσαμε όλους τους Βεδουίνους από τα χωριά γύρω από την κοιλάδα του Wadi Rum σε ένα ανοιχτό κάλεσμα για οντισιόν. Κάναμε συζητήσεις με έναν προς έναν για να δούμε αν οι ενδεχόμενοι ηθοποιοί μας είχαν δραστήρια φαντασία, να αξιολογήσουμε την προθυμία τους να εκδηλώσουν και να μοιραστούν συναισθήματα, και το πιο σημαντικό την προθυμία τους να επιδοθούν σε κάτι νέο. Ξεχωρίσαμε 250 άτομα κι από εκεί κατεβήκαμε στα 20, που έδειχναν οι πιο υποσχόμενοι. Με αυτούς τους 20 κάναμε ένα εργαστήριο σε ένα Σαββατοκύριακο για να δοκιμάσουμε τις δυνατότητές τους. Από τους 20, μόνο 11 επιλέχθηκαν για να συμμετάσχουν στην κύρια εκπαίδευση η οποία θα συνεχιζόταν για σχεδόν οκτώ μήνες, μέχρι την προετοιμασία για τη διεύθυνση φωτογραφίας, τον Οκτώβριο του 2012. Με εξαίρεση τον Jack Fox, το σύνολο του καστ ήταν μη επαγγελματίες ηθοποιοί.
Το να ζήσετε με τις φυλές των Βεδουίνων για ένα χρόνο σάς άλλαξε καθόλου εσάς προσωπικά; Και αν ναι, με ποιον τρόπο;
Ναι, έμαθα πολλά από αυτούς και ένιωσα πολύ υποχρεωμένος με την απίστευτη γενναιοδωρία που έδειξαν παρά την ταπεινή οικονομική τους κατάσταση. Ο κόσμος τους βασίζεται στο ότι ζουν ο ένας για τον άλλο, σαν κοινότητα. Ελπίζω να μπορέσω να φτιάξω κι εγώ μία τέτοια ζωή σαν τη δική τους κι αυτοί θα είναι σίγουρα ένα μέρος αυτής της ζωής.
Ξέρουμε ότι προσπαθήσατε να χρησιμοποιήσετε και γυναίκες Βεδουίνες στο καστ του φιλμ, αλλά κάτι τέτοιο δεν στάθηκε δυνατό. Πώς θα χρησιμοποιούσατε τους γυναικείους ρόλους στην ταινία;
Στο σενάριο, η μητέρα του Theeb είναι πολύ σημαντικός χαρακτήρας. Ο κόσμος των γυναικών επρόκειτο να είναι ένα από τα κύρια σημεία στην αρχή της ταινίας. Μετά θα νιώθαμε την έλλειψη της γυναικείας ενέργειας, όταν το ταξίδι θα ξεκινούσε και η δυναμική θα άλλαζε δραματικά. Αυτό λοιπόν ήταν μία απώλεια για την ιστορία. Ωστόσο, μετά την επιτυχία της ταινίας, οι Βεδουίνοι είδαν ότι η διαδικασία του κινηματογράφου μπορεί να είναι αξιοσέβαστη. Τώρα υπάρχουν αρκετές φυλές που δείχνουν προθυμία στο να επιτρέψουν στις γυναίκες να ερμηνεύσουν ρόλους. Ελπίζω στην επόμενη ταινία μου να έχω τις πρώτες γυναίκες Βεδουίνες πρωταγωνίστριες.
Πώς ήταν η επιλογή και η εκπαίδευση του μικρού Jacir Eid Al Hwietat για το ρόλο του Theeb;
Από τα πρώτα στάδια της προετοιμασίας ακόμα, αποφασίσαμε να γυρίσουμε ένα mood board (σ.σ. ένα είδος πρώτης παρουσίασης, σαν τρέιλερ) για να μπορέσουμε να προσελκύσουμε πιθανούς χρηματοδότες. Ζητήσαμε από τον ενδιάμεσο στις επαφές μας με τους Βεδουίνους να μας βρουν ένα αγόρι που θα έπαιζε τον Theeb. Εκείνος μας έστειλε το γιο του Jacir για να μας βοηθήσει. Ήταν περισσότερο για να μας διευκολύνει για το γύρισμα της παρουσίασης παρά για να τον πάρουμε στο καστ. Μόλις όμως τον είδαμε μπροστά στην κάμερα, καταλάβαμε ότι ο Jacir είχε κάτι το ιδιαίτερο. Είχε πραγματικά έντονη παρουσία στην οθόνη. Όσον αφορά την εκπαίδευση, κάναμε εκτεταμένες πρόβες με ολόκληρο το καστ των Βεδουίνων, 8 μήνες συνολικά.
Σε μερικές σκηνές, ειδικά στις μακρινές λήψεις, ο Theeb θυμίζει λίγο τη φιγούρα του Μικρού Πρίγκιπα. Ίσως στον τρόπο που έχει τα μαλλιά του. Συμφωνείτε με αυτό;
Υπήρχε κάποια εσωτερική σκοπιμότητα να μοιάζει με τον Μικρό Πρίγκιπα; Δεν έχω διαβάσει ποτέ μου τον «Μικρό Πρίγκιπα» αλλά πολύς κόσμος μού έκανε την ίδια παρατήρηση. Μου αρέσει πραγματικά να διαβάζω παραμύθια και λαϊκούς μύθους. Πιστεύω ότι η κουλτούρα των Βεδουίνων μπορεί να αγγίξει όλες τις κουλτούρες στον κόσμο γιατί η εξιστόρηση των μύθων τους γίνεται προφορικά κι έτσι περνάει από γενιά σε γενιά. Έτσι, νομίζω ότι το αποτέλεσμα είναι να διαθέτει μία παγκόσμια ποιότητα, παρόμοια με τα παραδοσιακά παραμύθια και τις λαϊκές ιστορίες όλου του πλανήτη.
Πιστεύετε ότι το να χρησιμοποιήσετε «αληθινούς ανθρώπους» στο φιλμ άλλαξε τη ζωή τους με κάποιο τρόπο;
Ναι, σίγουρα άλλαξε τις ζωές τους λιγάκι. Όταν έγινε η προβολή του «Theeb» στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας, για τους ανθρώπους αυτούς, τους Βεδουίνους που έπαιζαν στην ταινία, ήταν η πρώτη φορά στη ζωή τους που έμπαιναν σε κινηματογράφο. Και στο τέλος όλοι στην αίθουσα είχαν σηκωθεί και επευφημούσαν. Ήταν μία συγκλονιστική στιγμή για αυτούς και για εμάς. Πίσω στην Ιορδανία, στην πατρίδα τους, αυτοί οι άνθρωποι είναι τώρα ήρωες για τη φυλή των Βεδουίνων.
Στην ταινία, η έρημος θυμίζει κάπως «λαβύρινθο». Με πολλά πηγάδια, τρύπες, σπηλιές, μονοπάτια ανάμεσα στους βράχους. Πώς αποφασίσετε να την παρουσιάσετε έτσι;
Έτσι είναι η έρημος και αυτό ήταν που με ενέπνευσε για να την παρουσιάσω σαν λαβύρινθο. Μου φάνηκε πολύ κοντά στην εικόνα ενός στοιχειωμένου δάσους από ένα παραμύθι. Από τη στιγμή που ο Theeb μπαίνει μέσα στο λαβύρινθο στην αρχή του φιλμ, δεν υπάρχει ούτε ένα καρέ όπου ο ορίζοντας να φαίνεται να αγγίζει το έδαφος. Ο Theeb είναι μόνιμα περιτριγυρισμένος από βουνά που δεν φαίνεται να έχουν διέξοδο μέχρι που αφήνει την έρημο, στο τελευταίο, τρίτο μέρος της ταινίας. Ήταν σκόπιμη η προσπάθεια να δοθεί η εντύπωση ότι βρισκόμαστε σε ένα λαβύρινθο, ακριβώς όπως στο σκοτεινό δάσος. Αυτή είναι η αίσθηση που έχει κανείς αν χαθεί στην έρημο. Το γνωρίζω από προσωπική πείρα γιατί έχω χαθεί αρκετές φορές. Οι Βεδουίνοι έσωσαν τη ζωή μου περισσότερες από μία φορές, όταν είχα χαθεί και με βρήκαν ακολουθώντας τα ίχνη μου.
Υπάρχουν κάποιες σκηνές στο φιλμ που είναι οι αγαπημένες σας;
Υπάρχει μια σκηνή στην άκρη ενός βουνού τη νύχτα στην οποία ακούγεται ένα παραδοσιακό τραγούδι των Βεδουίνων κυνηγών. Μου αρέσει αυτή η σκηνή γιατί αυτό το τραγούδι των κυνηγών το ανακαλύψαμε όσο καιρό ζούσαμε με τους Βεδουίνους και ταιριάζει απόλυτα με την ιστορία και το τι συμβαίνει στους χαρακτήρες εκείνη τη στιγμή. Αυτό είναι ένα από τα πράγματα που αγαπώ στον κινηματογράφο, ότι είναι μία διαδικασία διαρκούς ανακάλυψης. Κάθε μέρα έχεις και μία καινούργια έκπληξη.
Γιατί πιστεύετε ότι το φιλμ είχε τόσο μεγάλη επιτυχία και στη Μέση Ανατολή αλλά και στο δυτικό κόσμο; Πώς νιώθετε εσείς γι’ αυτό;
Νομίζω ότι έχει να κάνει με τον τρόπο που αφηγούνται τις ιστορίες οι Βεδουίνοι, μία προφορική παράδοση που πάει πίσω πολλές χιλιάδες χρόνια. Η δομή της λαογραφίας είναι μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι ιστορίες που μπορεί να έχουν ακουστεί γύρω από τη φωτιά 10 χιλιάδες χρόνια πριν. Αν προσπαθήσεις να κάνεις ένα φιλμ σε αυτό το στιλ, έχεις μία καλή ευκαιρία παραπάνω να αγγίξεις περισσότερο κόσμο.
Η υποψηφιότητά σας για Όσκαρ πώς έχει επηρεάσει τα μελλοντικά σας σχέδια και τις ιδέες σας;
Η υποψηφιότητα για Όσκαρ, μαζί με τη νίκη μου στα BAFTA φυσικά, μου έχει ανοίξει πολλές πόρτες. Μια και αυτό ήταν το πρώτο μου μεγάλου μήκους φιλμ, δεν θέλω να βιαστώ να κάνω κάτι άμεσα. Θα ήθελα πολύ να κάνω ένα σίκουελ του Theeb κάποια στιγμή, τοποθετημένο 10 χρόνια αργότερα, αλλά αυτή την περίοδο απλώς καθαρίζω το μυαλό μου πριν αποφασίσω τι θα κάνω μετά.
Info: Η ταινία θα παίζεται στους κινηματογράφους από τις 5/5.
16°
