Το έργο του Καίσλερ «Το μηδέν και το άπειρο», ένα από τα εμβληματικά βιβλία του 20ού αιώνα, το πρωτοδιάβασε η γενιά μου εκεί κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1960, στην έκδοση του «Γαλαξία», μεταφρασμένο από τον Αλέξανδρο Κοτζιά.
Πρωτοβουλία του συγκροτήματος της «Καθημερινής», τα βιβλία του «Γαλαξία» ήταν ίσως η πρώτη σοβαρή προσπάθεια για ελληνικά βιβλία τσέπης υψηλής στάθμης. Λίγο αργότερα, και πάλι από τον «Γαλαξία», κυκλοφόρησε και ένα δεύτερο βιβλίο του Καίσλερ, αυτή τη φορά με δοκίμια και με τον τίτλο «Ο κομισάριος και ο γιόγκι».
Πολύ πριν γίνω μεταφραστής του Καίσλερ, υπήρξα κι εγώ, όπως τόσοι και τόσοι της γενιάς μου, αναγνώστης των βιβλίων του, τα οποία τα είχαμε «ρουφήξει». Όμως, πέρα από την απόλαυση των κειμένων του, ο Καίσλερ υπήρξε για μένα και από μιαν άλλη άποψη πολύτιμος. Σε μια δύσκολη περίοδο, αμέσως μετά την επιβολή της δικτατορίας, όταν, αμήχανοι και παραζαλισμένοι, αναρωτιόμασταν πώς βρεθήκαμε εκεί που βρεθήκαμε, πώς θα μπορέσουμε να βγούμε από το τούνελ, αλλά και γενικότερα προσπαθούσαμε να καταλάβουμε τον κόσμο στον οποίο καλούμασταν να ζήσουμε, το παραδοσιακό κομμουνιστικό αφήγημα είχε αρχίσει και πάλι να ασκεί γοητεία και να κερδίζει έδαφος. Νομίζω ότι είναι αρκετά γνωστό ότι η περίοδος της χούντας εξέθρεψε μια ολόκληρη γενιά αριστερών, κάθε λογής και κάθε απόχρωσης. Εκείνα λοιπόν τα χρόνια, δύο πράγματα με προστάτεψαν, όπως λέω συνήθως, από τον κίνδυνο (και μετράω τις λέξεις μου) να γίνω κομμουνιστής. Το ένα ήταν η εισβολή των Σοβιετικών στην Τσεχοσλοβακία, και το άλλο τα βιβλία του Καίσλερ.
Σε ό,τι αφορά τη Τσεχοσλοβακία, τα πράγματα είναι λίγο-πολύ γνωστά. Για πολλούς σύγχρονούς μου, αλλά και για πολλούς από τους παλαιότερους, η λεγόμενη Άνοιξη της Πράγας φάνταζε σαν μια τελευταία ελπίδα ότι αυτά τα μονολιθικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα θα μπορούσαν ίσως να αυτομεταρρυθμιστούν, να ξεφύγουν από το τέλμα της πολιτικής αφασίας και της κατάπνιξης κάθε ζωντανής σκέψης και δημιουργικής πρωτοβουλίας. Φρούδες ελπίδες όμως, που για μια ακόμα φορά θα συντριβούν όταν, τον Αύγουστο του τόσο πλούσιου σε γεγονότα εκείνου 1968, τα σοβιετικά τεθωρακισμένα θα μπουν στην Πράγα.
Από τη μια λοιπόν η ωμή πραγματικότητα του «σοσιαλισμού των τανκς» και από την άλλη οι λογοτεχνικές και δοκιμιακές σελίδες του Καίσλερ, που ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1930, κόντρα στο ρεύμα της εποχής εκείνης, έρχονταν να φωτίσουν πτυχές του εφιάλτη που θα γινόταν αργότερα γνωστός ως σταλινισμός, αλλά και ως «υπαρκτός σοσιαλισμός» γενικότερα.
Ας θεωρηθεί, λοιπόν, η εκ νέου ενασχόλησή μου με τον Καίσλερ –αυτή τη φορά ως μεταφραστής του πιο γνωστού ίσως έργου του– και ένα είδος αναδρομικού φόρου τιμής στο συγγραφέα που με «προστάτευσε» – όπως «προστάτευσε» και πολλούς άλλους, σε όλον τον κόσμο, θέλω να πιστεύω. Που με βοήθησε, με άλλα λόγια, να δω εγκαίρως ότι ο μπολσεβικισμός, με όλες τις παραφυάδες του και τις μετεξελίξεις του, δεν έχει –και δεν μπορεί να έχει– καμιά σχέση με το γνήσια απελευθερωτικό μήνυμα του οποίου φορέας οφείλει να είναι η αριστερά, αν θέλει να είναι πραγματικά άξια του ονόματός της.
Το κείμενο αυτό αποτελεί ελεύθερη απόδοση ενός μέρους απ’ όσα είπα σε εκδήλωση που έγινε στις 2 Απριλίου, για την παρουσίαση του βιβλίου «Το μηδέν και το άπειρο» του Άρθουρ Καίσλερ (εκδ. Πατάκη, 2014). Το βιβλίο παρουσίασαν ο συγγραφέας και κριτικός Δημήτρης Ραυτόπουλος, ο συνταγματολόγος Νίκος Αλιβιζάτος, ο συγγραφέας Τάκης Θεοδωρόπουλος και ο υπογράφων αυτό το κείμενο, με συντονιστή τον Χάρη Βλαβιανό.
19°
