Ο Σπύρος Σίμος, εκδότης της εφημερίδας Πατρίς, παρακολουθούσε από κοντά τον Πρόεδρο και κατέγραψε τις ενέργειες και την αγωνία του για «το έργο μας», όπως αποκαλούσε την Συνθήκη των Σεβρών
Ο Βενιζέλος μετά την πτώση του: Η Θεώνη Ζερβού γράφει για το βιβλίο για τον Ελευθέριο Βενιζέλο που επιμελείται (εκδόσεις Λειμών).
«Καταλείπων την αρχήν και την πολιτικήν σκηνήν, επιθυμώ να απευθυνθώ προς τον Ελληνικόν λαόν και προς το κόμμα των Φιλελευθέρων. Προς μεν τον Ελληνικόν λαόν διά να τον βεβαιώσω ότι ουδεμίαν πικρίαν δοκιμάζω διά την ψήφον της Κυριακής, πιστεύων ότι ουδείς άλλος λαός θα ηνείχετο όπως επί διετίαν από της ανακωχής και της ουσιαστικής τερματίσεως του πολέμου, παραμένη επιστρατευμένος, όπως συνέβη διά τον Ελληνικόν λαόν. Προς δε τους φίλους μου διά να ζητήσω παρ' αυτών όπως -μνήμονες των αρχών, αίτινες ενέπνευσαν το κόμμα των Φιλελευθέρων, διά μεν την εξωτερικήν πολιτικήν καθ' όλον το από συστάσεώς του διάστημα, διά δε την εσωτερικήν κατά το από 1910-1915 κυρίως διάστημα- μη παύσουν να υποτάσσουν το συμφέρον του κόμματος εις το συμφέρον του Κράτους, και συνεπώς μη προβαίνουν ποτέ εις καμμίαν πράξιν ή ενέργειαν πριν εξετάσουν τίνα επίδρασιν δύναται να έχη αυτή επί του κοινού συμφέροντος. Πέποιθα δε συγχρόνως ότι θα υποταχθούν και ούτοι άνευ πικρίας εις την λαϊκήν ετυμηγορίαν».
Αφορμή για το βιβλίο «Ο Βενιζέλος μετά την πτώση του» (εκδόσεις Λειμών) αποτέλεσαν μια σειρά κειμένων στην εφημερίδα Πατρίς, που εντόπισα στην έρευνα για το βιβλίο Δημήτρης Λαμπράκης, τα πρώτα χρόνια (Εκδοτική Ερμής 2016, 2019). Δημοσιεύτηκαν στο διάστημα 31.10-27.11.1921, αρ. φ. 267-293. Συγγραφέας, όπως αναφέρεται, είναι «έμπιστος, αυτόπτης και αυτήκοος φίλος». Αρχικά πίστεψα πως πρόκειται για τον Δημήτρη Λαμπράκη, προσεκτικότερη όμως ανάγνωση φανερώνει ότι τα κείμενα έχει γράψει ο Σπύρος Σίμος, εκδότης της εφημερίδας Πατρίς, υπουργός Προνοίας στην κυβέρνηση Φιλελευθέρων 1917-1920, ο οποίος και ακολούθησε στην Νίκαια τον Ελευθέριο Βενιζέλο μετά την ήττα του, στις εκλογές της 1 Νοεμβρίου 1920. Είχε λοιπόν την ευκαιρία να παρακολουθήσει από κοντά τον Πρόεδρο και να καταγράψει μέρα με την ημέρα τις ενέργειές του και την αγωνία του για «το έργο μας», όπως αποκαλούσε την Συνθήκη των Σεβρών.
Τα ίδια τα κείμενα και η απόσταση ενός αιώνα από τα γεγονότα εκείνα, με παρακίνησαν να παραθέσω συμπληρωματικά κείμενα και επιστολές των ανθρώπων που βίωσαν την εποχή, ώστε να φωτίσουν τον χαρακτήρα και τη δράση του ανθρώπου που σχεδόν τριπλασίασε την Ελλάδα, και έθεσε τις βάσεις στο σύγχρονο κράτος.
Έμεινε πάντα μακριά από προσωπικά οφέλη, σεμνός εργάτης, της πατρίδας μόνο το όφελος επιδίωκε. «Έλεγε δε πάντα την αλήθεια, και προς τα πάνω και προς τα κάτω». Μέγιστο πνευματικό έργο του η μετάφραση του Θουκυδίδη.
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη:
Το Πρώτο Μέρος αποτελούν τα κείμενα του Σπύρου Σίμου, με σχολιασμό του ιδίου σε αγκύλες. Επιπροσθέτως περιλαμβάνονται επεξηγηματικές Σημειώσεις και Ευρετήριο Ονομάτων.
Το Δεύτερο Μέρος περιέχει Επιστολές-Κείμενα.
Το Τρίτο Μέρος καλύπτει η επτάωρη ιστορική ομιλία του Ελευθερίου Βενιζέλου στην Βουλή στις 13 Αυγούστου 1917 –«μνημείο κοινοβουλευτικού λόγου» χαρακτηρίζεται– και διαφωτίζει την περίοδο 1914-1917.
Το βιβλίο κλείνει με το Χρονολόγιο, αν και παραπέμπει και σε Κείμενα και Επιστολές, ενώ ακολουθείται η ορθογραφία του πρωτότυπου.
«Ο Βενιζέλος μετά την πτώση του» (εκδόσεις Λειμών) - Αντί προλόγου
Επιλέξαμε, αντί προλόγου, το πρώτο από μια σειρά χρονογραφημάτων, υπό την Ρουμπρίκα «Εντυπώσεις και Σκέψεις», με τίτλο «Μετὰ τὴν ἧτταν», στην εφη μερίδα Πατρίς (3-10.11.1920), του Κώστα Αθάνατου, τα οποία δίνουν το κλί μα των ημερών από την πλευρά των ηττημένων (Πατρίς, φ. 300, 3.11. 1920, σ. 1).
Αμέσως μετά την Μικρασιατική καταστροφή το 1922 άρχισε η προσπάθεια αμφισβήτησης της Μικρασιατικής πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου και επίρριψης ευθύνης στον ίδιο για την καταστροφή. Δημοσιεύματα σε ελληνικές και ξένες εφημερίδες παρουσίαζαν έγγραφα με τα οποία στοιχειοθετούσαν τους ισχυρισμούς, ότι δηλαδή ο Βενιζέλος πήγε στην Μικρά Ασία «χωρίς να έχει δεμένη τη δουλειά του». Τώρα τελευταία στα αφιερώματα της «Κ» διάβασα ότι «μπήκε σαν την πάπια στο νερό». Ποτέ ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν ενεργούσε χωρίς να μελετήσει το θέμα του από κάθε πλευρά, και ποτέ χωρίς Συμμάχους. Ποιο ήταν άλλωστε το όνειρο του Ελληνισμού; η Μεγάλη Ιδέα; Γιατί δεν αναφερόμαστε απλώς σε εδάφη, αλλά στον αλύτρωτο ελληνικό πληθυσμό, τον εγκαταστημένο εκεί τουλάχιστον από τον 6o π.Χ. αιώνα, ο οποίος κινδύνευε να σφαγιαστεί, όπως και σφαγιάστηκε με την πολιτική των Γούναρη, Κωνσταντίνου κλπ. διαδόχων του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχασε τις εκλογές την 1 Νοεμβρίου 1920 –αν και υπερτερούσε σε ψήφους- από την «Ηνωμένη Αντιπολίτευση», η οποία μόνο σκοπό είχε την επαναφορά του Κωνσταντίνου και τίποτε άλλο. Ενώ ο Ελευθέριος Βενιζέλος αγωνιζόταν στην Σύνοδο Ειρήνης για τα εθνικά θέματα, η Ηνωμένη Αντιπολίτευση υποσχόταν «Τα παιδιά στα σπίτια σας». Αλλά μόλις ανέλαβε έκανε επιστράτευση 5.000 ανδρών, αφού έδιωξε τους έμπειρους αξιωματικούς και τον εμπειρότατο αρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο. Επί πλέον ξεπέρασε τα όρια της Συνθήκης των Σεβρών και βάδιζε ξυπόλυτη για την Άγκυρα, χωρίς να δέχεται βοήθεια, ούτε συμβουλές από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Και συνέβησαν αυτά που συνέβησαν. Ο δε Κωνσταντίνος είχε τέτοιον εγωισμό, ώστε επέμενε ότι ποτέ δεν έφυγε από τον θρόνο. Ακόμα και όταν επρόκειτο να επιστραφούν στη χώρα 33,5 εκατομμύρια δολάρια. Η Αμερική ήταν η μόνη από τους Συμμάχους που δέχθηκε να επιστρέψει τις πολεμικές πιστώσεις της Εθνικής Τράπεζας, αρκεί ο βασιλέας Κωνσταντίνος να υπογράψει ότι η συμφωνία έγινε επί βασιλέως Αλεξάνδρου. Όχι, παρότι η απομονωμένη Ελλάδα υπέφερε, με τον στρατό να λιμοκτονεί στην Μ. Ασία (Βλ. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος Μετά την Πτώση του, εκδ. Λειμών.
Επειδή και σήμερα ακόμη ο Εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος καταδικάζεται ερήμην, παρουσιάζω μια επιστολή του–απάντηση προς την γαλλική Εφημερίδα των Συζητήσεων, σε τρίτο πρόσωπο, χωρίς υπογραφή.
«Ο σκοπός των ανθρώπων που προβάλλουν αυτά τα έγγραφα, είναι να αποδώσουν αναδρομικά εις τον κ. Βενιζέλον την ευθύνην για τις άλυτες δυσκολίες, με τις οποίες ο Κωνσταντίνος και οι Υπουργοί του είχαν εμπλακεί στην Μικρά Ασία, καθώς και τώρα [1922], για τις χειρότερες εξελίξεις, δηλαδή την καταστροφή, με την οποία το εκπεσμένο καθεστώς των Αθηνών κατέληξε να λύσει αυτές τις δυσκολίες.
»Αλλά τα σχετικά έγγραφα που προβάλλονται τι μας αποδεικνύουν; Ότι ο κ.Βενιζέλος εφαρμόζοντας την πολιτικήν του της Μικράς Ασίας είχε συναντήσει και εκείνος τέτοια εμπόδια διπλωματικής φύσεως. Αλλά αναμφίβολα μια τέτοια διαπίστωση θα μπορούσε να εκπλήξει μόνο τους αφελείς. Μονάχα ένας απλοϊκός νους θα μπορούσε να πιστέψει ότι τόσο μεγάλες εθνικές επιδιώξεις, όσο ήσαν εκείνες που ανέλαβε και πραγματοποίησε ο κ. Βενιζέλος στην Ιωνία θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν εύκολα, εφόσον, ιδίως, συνδέονταν με το σύνολο του άλυτου Ανατολικού Ζητήματος. Ή μήπως θα ήθελαν να ισχυριστούν ότι η πολιτική το κ. Βενιζέλου στην Μικρά Ασία υπήρξε υπέρ το δέον τολμηρή; Ο ποιητής είχε πει: «το να νικά κανείς χωρίς να κινδυνεύει / είναι σαν άδοξα να θριαμβεύει».
»Αν λοιπόν η υπόμνηση της νωπής διπλωματικής ιστορίας αποδεικνύει τυχόν, με τα χαρτιά που δημοσιεύτηκαν ότι η πολιτική της Ελλάδος του Βενιζέλου μπορούσε να περιέχει έμφυτους κινδύνους, όμως η ιστορία αυτή μας δείχνει επίσης με γεγονότα που μπορώ να απαριθμήσω ότι ο κ. Βενιζέλος είχε φροντίσει να προβλέψει για όλους αυτούς τους κινδύνους. Και αν οι κίνδυνοι αυτοί εμφανίστηκαν στα δυο χρόνια που ακολούθησαν την πτώση του Έλληνα πολιτικού, θα δούμε ότι τούτο συνέβη ακριβώς επειδή οι διάδοχοι αυτού του τελευταίου δεν μπόρεσαν να ακολουθήσουν την πολιτική του /Θα μας πουν όμως ότι τα έγγραφα που παρουσιάζονται καθορίζουν πως οι Κυβερνήσεις Γαλλίας και Ιταλίας δεν επιδοκίμαζαν την πολιτική του κ. Βενιζέλου. Επίσης ότι και στην Αγγλία σε δεδομένη στιγμή, η Κυβέρνηση του Λόυδ Τζωρτζ ομολογούσε την αδυναμία της να υποστηρίξει στρατιωτικώς την Ελλάδα. Από αυτό βγάζουν το συμπέρασμα ότι η βενιζελική Ελλάδα είχε ενεργήσει στην Μικρά Ασία ακριβώς το ίδιο όπως θα ενεργήσει ύστερα από αυτήν και η κωνσταντινική Ελλάδα: δηλαδή χωρίς υποστήριξη, απομονωμένη, καταδικασμένη στην ήττα, επειδή θα έχει υπερτιμήσει τις δυνάμεις της και θα έχει επωμισθεί ένα έργο δύσκολο, απραγματοποίητο. /Είναι όμως ανακριβές το παραπάνω συμπέρασμα, διότι εξάγεται μέσα από γεγονότα που παρουσιάζονται και ανακριβώς και όχι πλήρως. Είναι βέβαια αλήθεια ότι η Ιταλία αντιστρατευόταν την πολιτική του κ. Βενιζέλου. Αλλά είναι εξίσου βέβαιον ότι μοναχή της την αντιστρατευόταν. Ήταν πραγματικά μόνη της η Ιταλία σε αυτή την πολιτική της; Η απάντηση είναι ναι. Διότι η Γαλλία άσχετα με όλους τους δισταγμούς που μπορεί να είχε επιδείξει τον Μάιο του 1919 έως τον Νοέμβριο του 1920 στην κατεργασία της Ανατολικής της πολιτικής, άσχετα με αυτούς, δεν παύει να είναι πιστοποιημένο, καθορισμένο και βεβαιωμένο το γεγονός, ότι τελικά η Γαλλική Κυβέρνησις θα καταλήξει να συνταχθεί πανηγυρικά επάνω σε αυτό το θέμα προς τις βρετανικές απόψεις. / Και ακριβώς επάνω σε αυτή την σύγχρονη σύμπτωση των αποφάσεων Γαλλίας και Αγγλίας, σχετικά με τις αποφάσεις της Ελλάδος, έγκειται το μυστικό της επιτυχίας της εξωτερικής πολιτικής του κ. Βενιζέλου, ειδικά στο θέμα της Μικράς Ασίας. Στις 12 Μαΐου 1919 ώρα 5:45 ο κ. Βενιζέλος τηλεγραφούσε στην Αθήνα: «Το Ανώτατον Συμβούλιον της Διασκέψεως μας πληροφορεί ότι κατά την σημερινήν του συνεδρίασιν απεφάσισε να αναχωρήσουν αμέσως διά την Σμύρνην αι Ελληνικαί στρατιωτικαί δυνάμεις διά τας οποίας σας ετηλεγράφησα. Η απόφασις ελήφθη παμψιφεί». Αυτή η γαλλοβρετανική συμφωνία επέζησε και μετά την πτώση της Κυβερνήσεως Κλεμανσώ, τον Ιανουάριο του 1920. Θα επικυρωθεί η απόφαση αυτή στη Βουλώνη, στο Χάιθ, στο Σπα, στο Σαν Ρέμο, στις Σέβρες. Ο στρατάρχης Φος και ο συνταγματάρχης Ζωρζ την συνυπογράφουν για την τεχνική της πλευρά. Από το Σπα στις 15 Ιουλίου 1920, τρεις μήνες μετά τη χρονολογία των εγγράφων, που παρουσιάστηκαν προχθές , ο κύριος Μιλεράν έγραφε προς τους Τούρκους: «Οι σύμμαχες δυνάμεις δεν μπόρεσαν να συγκατατεθούν ούτε στην παραμικρή τροποποίηση των όρων της συνθήκης οι οποίοι αποσπούν τη Θράκη και τη Σμύρνη από την τουρκική κυριαρχία, δεδομένου ότι οι Τούρκοι διατελούν σε μειοψηφία σε αυτές τις δύο περιοχές».
»Τέλος στις 10 Αυγούστου 1920, η Γαλλία όπως επίσης και η Ιταλία υπογράφουν χωρίς καμιά απολύτως επιφύλαξη τη Συνθήκη των Σεβρών. Απομένει το θέμα της βεβαιώσεως της κρινομένης σαν τολμηρής, που έδωκε ο κ. Βενιζέλος στις 15 Ιουνίου 1920 στον Άγγλο Πρωθυπουργό. Κατά τη βεβαίωση εκείνη, η Ελλάδα είχε την αναγκαία δύναμη και μπορούσε να αποδείξει «τη θέλησή της να καταβάλει την αναγκαία προσπάθεια για να επιβάλει στην Τουρκία τους όρους της ειρήνης». Ο Βενιζέλος πρόσθεσε εκεί και τη φράση: «εφόσον θα βρισκόταν σε συνεργασία με τις δύο Δυτικές δυνάμεις ή τουλάχιστον με την Αγγλία». / Και πραγματικά, αν θελήσουμε να κρίνου την ελληνική προσπάθεια, θα δούμε ότι ετελεσφόρησε, ίσως μάλιστα λαμπρά: κατά τον μήνα Ιούλιον 1920 επιστέφθηκε με την κατάληψη της Προύσσας και την ολοκληρωτική ήττα του Κεμαλικού στρατού.
»Όσο για το θέμα της συνεργασίας με τους Συμμάχους, πρέπει να σημειωθεί ότι ο κ. Βενιζέλος θα βρεθεί σε κάποια στιγμή στην ανάγκη να αντιμετωπίσει τον περιορισμό της συνεργασίας μονάχα στην βρετανική υποστήριξη, διότι τότε μόνο η Αγγλία διέθετε στη δυτική Μικρά Ασία τις στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις, κατάλληλες να βοηθήσουν τον Ελληνικό στρατό. Και η συνεργασία επιβεβαιώθηκε στην πράξη στην Νικομήδεια και στην θάλασσα του Μαρμαρά. Συμπέρασμα ο κ. Βενιζέλος είχε πάντοτε επιτύχει να έχει στημένο απέναντι των Τούρκων ένα κοινό διπλωματικό μέτωπο και μια ηθική πίεση Αγγλο-Γάλλο-Ελληνική. Έτσι οι Ελληνικές συμμαχίες φέρναν τους καρπούς τους. Η Συνθήκη των Σεβρών υπήρξε ένα μνημείο συνόλου, του οποίου όλες οι πτέρυγες και όλα τα τμήματα στηρίζονταν μεταξύ τους».
Από το φυλλάδιο του Στέφανου Στεφάνου Η Ελληνική Επέκταση στην Ιωνία – ήτανε τάχα λάθος του Βενιζέλου; Αθήνα 1980.
Ποια είναι η Θεώνη Ζερβού
Η Θεώνη Ζερβού γεννήθηκε στα Τρίκαλα (οικισμός Παγκαλιάνικα), Κορινθίας το 1940. Σπούδασε δημοσιογραφία στην τριετή σχολή του Σπύρου Μελά (Ελληνοαμερικανικό Ινστιτούτο και Δημοσιογραφική Σχολή), Αθήνα. Πρωτοεργάστηκε στη βραχύβια εφημερίδα Νίκη, όσο υπήρχε (1963-1964). Τα έτη 1965-1971 εργάστηκε σε λογιστήρια και τα έτη 1972-1983 ασχολήθηκε με την ανατροφή των δύο παιδιών της. Το 1984 επανήλθε στη δημοσιογραφία και εργάστηκε στα περιοδικά: Ένα, Και (1984-1985), Εικόνες και εφημερίδα Έθνος (1985-1986), Ο Ταχυδρόμος (1987-1988), Διακοπές (αφιερώματα, 1989-1994). Παράλληλα αρθρογραφούσε και παρουσίαζε βιβλία στο περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη (1987-2002) −συνεργάστηκε με το περιοδικό Αρχαιολογία τεύχος 100− επιμελήθηκε τα βιβλία της Jacqueline de Romilly των εκδόσεων ΤΟ ΑΣΤΥ (1996-2006). Τα έτη 2001-2013 εργάστηκε στο Αρχείο του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη. Από το 2007 έως και σήμερα παρακολουθεί τα ετήσια σεμινάρια Ιστορίας Τέχνης της Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αθήνα.
20°
