Ο Αντουάν Μπελό μοιράζει το χρόνο του μεταξύ δυο πατρίδων –Γαλλία και Αμερική– και δύο ενασχολήσεων – επιχειρηματίας και συγγραφέας. Στους «Παραχαράκτες» αντιλαμβάνεσαι τις σπουδές του δημιουργού πριν καν διαβάσεις το βιογραφικό του. Επιχειρηματίας συνηθισμένος να μελετά στοιχεία, ν’ ανατρέχει σε πηγές, οικείος με τις νέες τεχνολογίες αλλά κυρίως με τη γερή δομή που κάνει μια επιχείρηση ακμαία κι ένα βιβλίο απολαυστικό.
Ο πρωταγωνιστής προσλαμβάνεται στην πρώτη του δουλειά, γίνεται πράκτορας του ΟΠΠ (Όμιλος Παραχάραξης Πραγματικότητας). Ο σκοπός είναι η επινόηση νέων υπαρκτών δεδομένων, η διάδοση φημών και η εδραίωση προκαταλήψεων. Τα μέσα ενημέρωσης αναλαμβάνουν να χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη.
Πώς ελέγχεται τόση πληροφορία στις μέρες μας; Οι νοθευμένες ειδήσεις φυσικά και θεωρούνται παραπλάνηση. Η εξαπάτηση γενικότερα διώκεται ποινικά, με μια εξαίρεση... Η μόνη περίπτωση που η λέξη «εξαπάτηση» θεωρείται ευκταία είναι όταν μπαίνει στην ίδια πρόταση με την τέχνη. Ένα καλό βιβλίο μυθοπλασίας για να είναι πειστικό εμπεριέχει το «ξεγέλασμα» του αναγνώστη. Διαβάζοντας τους «Παραχαράκτες» μένουμε ως το τέλος με κάποια καχυποψία. Ισχύουν άραγε αυτά που βλέπουμε, ακούμε, μαθαίνουμε ή είναι προϊόντα κάποιου έμπειρου παραχαράκτη; Ισχύουν οι ιστορικές μας γνώσεις ή έχουν ερμηνευθεί κατά βούληση από κάποιον ειδικό στη χάλκευση γεγονότων; Άλλωστε κανείς δεν είδε ποτέ τη σκυλίτσα Λάικα να επιβιβάζεται στο δορυφόρο Σπούτνικ ούτε μετρήσαμε οι ίδιοι τους ομαδικούς τάφους που αποδόθηκαν στην ωμότητα του δικτάτορα Τσαουσέσκου.
Μιλήσαμε με τον Αντουάν Μπελό για νοθείες, διαστρεβλώσεις, παραποιήσεις, πολιτική και ιστορικές αλήθειες...
Τι κοινό έχουν το στήσιμο μιας επιχείρησης και η συγγραφή; Η φιλοδοξία, η επιθυμία να δημιουργήσω κάτι εκεί που δεν υπάρχει τίποτα. Η σχολαστική σύλληψη της ιδέας. Ξοδεύω πολύ χρόνο στο γράψιμο της σύνοψης, στη μελέτη των προσώπων και στην άχαρη δουλειά που δεν είναι απαραίτητα εμφανής.
Ποιοι είναι οι συγγραφείς από τους οποίους διδαχτήκατε το παιχνίδι αλήθεια-ψέμα; Κυρίως ο Μπόρχες, διά μέσου δύο κειμένων που, κατά τη γνώμη μου, είναι μεγάλα: «Η βιβλιοθήκη της Βαβέλ» και «Το λαχείο στη Βαβυλώνα». Επίσης, ο Κορτάσαρ – λατρεύω τις νουβέλες του.
Μερικοί ψεύδονται και άλλοι το δέχονται, τελικά πόσο εύπιστοι είμαστε απέναντι στο ψέμα; Έχετε απόλυτο δίκιο. Προσπαθώ να ενθαρρύνω τους αναγνώστες μου στη διανοητική απαίτηση. Χρειάζεται μεγάλο σθένος για να δεχτεί κάποιος την αλήθεια. Συχνά, τα ψέματα είναι πολύ πιο βολικά, άλλωστε γι’ αυτό το λόγο επινοήθηκαν! Όταν ο Μπους και ο Τσένεϊ είπαν ψέματα στον αμερικανικό λαό για τα όπλα μαζικής καταστροφής στο Ιράκ, ήταν πολύ πιο βολικό να προσποιηθούν ότι εξαπατήθηκαν από τη CIA ή ότι έσφαλλαν καλή τη πίστη.
Τα μέσα ενημέρωσης έχουν αρκετή δύναμη ώστε να παραποιούν μια αλήθεια; Βέβαια, αλλά με τα «νέα μέσα» έχουμε όλοι αυτή τη δύναμη. Τα γαλλικά και τα αμερικανικά μίντια αντιλήφθηκαν με διαφορετικό τρόπο την κλιμάκωση μέχρι τον πόλεμο στο Ιράκ. Κάθε χώρα έφτιαξε τη δική της πραγματικότητα. Θεωρητικά, η Monde ή η Washington Post δεν ψεύδονται, αλλά δίνουν δυο όψεις του κόσμου εντελώς αντίθετες.
Δώστε μου ένα τρανταχτό παράδειγμα νοθευμένης αλήθειας από την 4η εξουσία. Οι ομαδικοί τάφοι της Τιμισοάρα είναι το παράδειγμα που μου έρχεται πρώτο στο μυαλό. Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης, με το CNN να ηγείται, διέδωσαν ότι οι δυνάμεις ασφαλείας του Τσαουσέσκου έθαψαν χιλιάδες θύματα σε ομαδικούς τάφους. Το νέο συγκλόνισε την κοινή γνώμη, αφήνοντας το ρουμανικό λαό να συλλάβει και να εκτελέσει το ζεύγος Τσαουσέσκου. Αργότερα μάθαμε ότι οι ομαδικοί τάφοι περιείχαν κάποιες δεκάδες θύματα. Ναι μεν υπήρχαν, αλλά περιείχαν δέκα φορές λιγότερες σορούς απ’ ό,τι είχε ανακοινωθεί.
Δεν είναι μια εποχή πολύ εύκολη για πληροφόρηση και για παραπληροφόρηση συγχρόνως; Απολύτως. Δεν ήταν ποτέ πιο εύκολο να πληροφορούμαστε και να παραπληροφορούμαστε. Ξαναγυρνάω στο θέμα της διανοητικής απαίτησης. Είναι στο χέρι μας, σαν πολίτες, να εκτελέσουμε το καθήκον μας, αντιπαραθέτοντας τις διαφορετικές απόψεις, διαβάζοντας διαφορετικές εφημερίδες και ει δυνατόν σε πολλές γλώσσες.
Τι συνέπειες μπορεί να έχει η διαστρέβλωση μιας ιστορικής αλήθειας; Οι συνέπειες μπορούν να είναι τεράστιες, όπως δείχνει το επεισόδιο της Τιμισοάρα. Μετά από τρεις αιώνες, οι Αμερικάνοι αποκρύπτουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εξολοθρεύτηκε η φυλή των Ινδιάνων. Το ίδιο ισχύει και για τη γενοκτονία των Αρμενίων. Όταν είσαι από τη λάθος πλευρά της παραχάραξης –εάν δηλαδή είσαι Αρμένιος ή Ινδιάνος– η ψυχολογική ζημιά είναι ανυπολόγιστη.
Τελικά, η Ιστορία γράφεται από τους νικητές; Αδιαμφισβήτητα. Ευτυχώς οι συγγραφείς ενίοτε παίρνουν με τα γραπτά τους το μέρος των νικημένων.
15°
