Ήταν ο Λούις Άρμστρονγκ πιόνι της CIA;

Ήταν μια αξέχαστη βραδιά: ο Λούις Άρμστρονγκ, η σύζυγός του Lucille Wilson και ένας διπλωμάτης από την πρεσβεία των ΗΠΑ βγήκαν για δείπνο σε ένα εστιατόριο της τότε Λεοπολντβίλ, πρωτεύουσας του Κονγκό. Το Κονγκό είχε μόλις ανεξαρτητοποιηθεί από τη βελγική μητρόπολη. Ο τρομπετίστας, τραγουδιστής και επικεφαλής της περίφημης τζαζ μπάντας, με το παρατσούκλι Satchmo ή Pops, έκανε περιοδεία στην Αφρική: το μουσικό ταξίδι που θα διαρκούσε για μήνες είχε διοργανώσει και χρηματοδοτήσει το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών σε μια προσπάθεια να βελτιώσει την εικόνα των ΗΠΑ σε δεκάδες χώρες που μόλις είχαν απελευθερωθεί από τα αποικιακά καθεστώτα.

Ο Άρμστρονγκ και ο οικοδεσπότης του εκείνο το βράδυ του Νοεμβρίου 1960 έκαναν πολιτική: ο επικεφαλής της CIA στο Κονγκό χρησιμοποιούσε τον Αφρο-αμερικανικό μουσικό για να αποσπάσει πληροφορίες που θα διευκόλυναν μερικές από τις πιο αμφιλεγόμενες επιχειρήσεις του Ψυχρού Πολέμου. Η CIA είχε φέρει τον Armstrong στην Αφρική ως δούρειο ίππο για τις δραστηριότητές της και κυρίως για τη δολοφονία του Κογκολέζου ηγέτη Patrice Lumumba.

Όπως γράφει η Susan Williams, ερευνήτρια στο School of Advanced Study του Λονδίνου και συγγραφέας του βιβλίου «White Malice: The CIA and the Neocolonisation of Africa», ο Άρμστρονγκ δεν είχε ιδέα για τη δράση της CIA στις δεκαετίες του 1950-1960. Αλλά, περιέργως, δύο μήνες μετά την επίσκεψή του στο Κονγκό, ο Lumumba, πρωθυπουργός τoυ Κονγκό-Κινσάσα δολοφονήθηκε. Τα έγγραφα που βρήκε η Williams στα αρχεία του ΟΗΕ κατά τη διάρκεια πέντε ετών έρευνας υποδεικνύουν ότι ο επικεφαλής του σταθμού της CIA, Larry Devlin, μαζί με άλλους αξιωματούχους των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών που ήταν τοποθετημένοι στο Κονγκό, χρησιμοποίησαν την κάλυψη των συναυλιών για να αποκτήσουν πρόσβαση στη στρατηγικά σημαντική επαρχία Kατάνγκα, η οποία είχε πρόσφατα αποχωριστεί από το Κονγκό: στην Κατάνγκα υπήρχαν κοιτάσματα ουρανίου και χαλκού, ακθώς και τεράστιες δυνατότητες εξόρυξης άλλων μετάλλων. Ο Armstrong δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι η CIA σχεδίαζε να σκοτώσει τον πρώτο δημοκρατικά εκλεγμένο πρωθυπουργό, τον 35χρονο Lumumba, επειδή οι ΗΠΑ φοβούνταν ότι θα οδηγούσε τη χώρα στο σοβιετικό στρατόπεδο: έπαιζε αφελώς τον ρόλο του πολιτιστικού πρέσβη των ΗΠΑ φέρνοντας την τζαζ στις αφρικανικές ρίζες της.

Οι ιστορικοί πιστεύουν τώρα ότι ο εθνικιστής  Lumumba ήθελε η χώρα του να παραμείνει ουδέτερη στον Ψυχρό Πόλεμο – εκείνη την εποχή όμως, οι ΗΠΑ είχαν παρανοειδείς φοβίες για όλους τους ηγέτες του Τρίτου Κόσμου τους οποίους θεωρούσαν είτε κομμουνιστές είτε εύκολη λεία για τους Σοβιετικούς. Έτσι, σε απόσταση δύο χιλιομέτρων από το εστιατόριο όπου είχαν δειπνήσει οι Άρμστρονγκ και ο Devlin, ο χαρισματικός Lumumba έπεσε θύμα της CIA και του δικτάτορα Μομπούτου, ο οποίος κατέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία. Το Κονγκό πήρε τον δρόμο της καταστροφής για να γίνει ένα από τα πιο δυστυχισμένα μέρη στον κόσμο, ενώ ο Mobutu εδραίωσε την εξουσία του ως πιστός πελάτης των ΗΠΑ. Ο Devlin παραδέχτηκε αργότερα ότι η CIA ήταν υπεύθυνη για το πραξικόπημα του Mobutu, ενώ ο Άρμστρονγκ και η μπάντα του συνέχισαν την περιοδεία τους στην Κένυα. Η δολοφονία του Lumumba ήταν ένα από τα πιο διαβόητα επεισόδια του Ψυχρού Πολέμου που προκάλεσε οργή σε όλο τον κόσμο – αλλά, αν και η CIA ανέλαβε την ευθύνη για το πραξικόπημα, αρνήθηκε τη συμμετοχή της στη δολοφονία, ισχυριζόμενη ότι «δεν ασχολείται με δολοφονίες». Το 1975 πάντως, ο Devlin είπε ότι η υπηρεσία προσπαθούσε να δολοφονήσει τον Κονγκολέζο ηγέτη τους προηγούμενους μήνες, αλλά ότι είχε παραιτηθεί από το σχέδιο πολύ προτού δολοφονηθεί. Με λίγα λόγια οι Αφρικανοί πρόλαβαν και τον σκότωσαν πριν από τους Αμερικανούς,

Η Susan Williams, ωστόσο, βρήκε στοιχεία που θέτουν αμφιβολίες για την αξιοπιστία του Devlin: έγγραφα που βγήκαν στο φως πρόσφατα δείχνουν ότι ο επικεφαλής του σταθμού της CIA έστειλε έναν πράκτορα στην Thysville, την πόλη όπου ο Lumumba ήταν φυλακισμένος τις εβδομάδες πριν από τον θάνατό του. Τι σκάρωνε αυτός ο άνθρωπος στην Thysville; αναρωτιέται ευλόγως η Williams.

Η CIA είχε αρχίσει να αναπτύσσει ένα δίκτυο πρακτόρων, βοηθών, συνεργατών και πελατών στην Αφρική αμέσως μετά τη δημιουργία της το 1947, βασισμένη στις επιχειρήσεις που είχε κάνει κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ήδη, το 1960, αυτός ο ιστός περιελάμβανε συνδικαλιστές, επιχειρηματίες, πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς οργανισμούς, επιχειρήσεις, ακόμη και αεροπορικές εταιρείες με σκοπό να προσεταιριστεί όλες τις χώρες που είχαν αποσπαστεί από το αποικιοκρατικό σύστημα. Για παράδειγμα, το 1962, μια συμβουλή από έναν κατάσκοπο της CIA προς αξιωματούχους του καθεστώτος του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική θεωρείται η αφορμή για τη σύλληψη του Νέλσον Μαντέλα και στη φυλάκισή του επί 27 χρόνια. Εξάλλου, η CIA έχει κατηγορηθεί για την ανατροπή του πρώτου προέδρου της Γκάνας, του Kwame Nkrumah, με στρατιωτικό πραξικόπημα το 1966. «Η τραγωδία είναι», γράφει η Susan Williams, «ότι ούτε ο Νkrumah, ούτε ο Lumumba, ούτε πολλοί άλλοι Αφρικανοί ηγέτες δεν ήταν εξαρχής εχθροί των ΗΠΑ. Επιζητούσαν φιλικές σχέσεις με τις ΗΠΑ αλλά, ταυτοχρόνως, δεν ήταν αντίθετοι με τους Σοβιετικούς: η Ουάσιγκτον όμως επιθυμούσε υπηκόους· η στάση της ήταν “Αν δε είστε μαζί μας είστε εναντίον μας”».

Ο Άρμστρονγκ, ο οποίος όταν ταξίδεψε στο Κονγκό ήταν 59 ετών, εμπνεύστηκε από τις εμπειρίες του εκεί για να συνθέσει, μαζί με τον Dave και την Iola Brubeck, το μιούζικαλ «The Real Ambassadors», το οποίο το 1962 έγινε επιτυχημένο άλμπουμ με τεράστια απήχηση στους αγώνες για τα πολιτικά δικαιώματα Στο «Τhe real Ambassadors», o μεγάλος μουσικός από τη Νέα Ορλεάνη εξέφραζε μερικά από τα δικά του αντικρουόμενα συναισθήματα για τη συμμετοχή του στις δημόσιες σχέσεις της κυβέρνησης των ΗΠΑ στην αφρικανική ήπειρο. «Αν και εκπροσωπώ την κυβέρνηση», είπε, «η κυβέρνηση δεν με αντιπροσωπεύει σε κάποιες από τις κινήσεις της».

Η Susan Williams έχει ασχοληθεί με τις πολιτικές επεμβάσεις στην Αφρική και είναι συγγραφέας ενός βιβλίου γύρω από το μυστηριώδες αεροπορικό δυστύχημα του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Dag Hammarskjöld το 1961, καθώς και της αμερικανικής «κλοπής» του ουρανίου στο Κονγκό κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Όσο για την τύχη του Lumumba, η βελγική κυβέρνηση η οποία μόλις είχε χάσει την εξουσία στο Κονγκό υπονόμευσε τον νεαρό ηγέτη στηρίζοντας τον αντίπαλό του Joseph Kasabubu και στη συνέχεια, όταν ο Lumumba με τον Kazabubu άρχισαν να συνεργάζονται, τον Moise Τsombé ο οποίος ήταν άνθρωπος της Βελγικής Ένωσης Ορυχείων. Η βελγική κυβέρνηση θεωρείται υπεύθυνη για το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου το 1961 ο οποίος κατέληξε σε κατακερματισμό, παρέμβαση του ΟΗΕ και επικράτηση των πιο κτηνωδών φυλάρχων. Η δολοφονία του Lumumba αποδίδεται στον Moise Τsombé με την ενθάρρυνση ή την ανοχή των Βέλγων, των Αμερικανών και των Βρετανών: ο Lumumba έγινε σύμβολο του ιδιότυπου αφρικανικού αλυτρωτισμού.

Ο Λούις Άρμστρονγκ έφυγε από τη ζωή δέκα χρόνια αργότερα σε ηλικία 69 ετών.