Το δύσκολο έργο τού να συνθέτεις τη βιογραφία μιας εμβληματικής προσωπικότητας με αφορμή το άρθρο της Nilanjana Roy στο FTWeekend
Οποιοσδήποτε συγγραφέας αναλάβει τη «ζόρικη» δουλειά τού να γράψει μια βιογραφία πρέπει να αποφασίσει από την αρχή εάν πρόκειται να αφαιρέσει το πέπλο της διασημότητας που περιβάλλει την προσωπικότητα αυτή ή να ενεργήσει ως φύλακας του μύθου. Δύο πρόσφατες βιογραφίες, μία για τον βρετανό θεωρητικό φυσικό Stephen Hawking και μία για τον αμερικανό συγγραφέα και μυθιστοριογράφο Philip Roth −δύο γίγαντες στους αντίστοιχους τομείς τους, οι οποίοι πέθαναν και οι δύο το 2018− απεικονίζουν αυτές τις αντιφατικές προσεγγίσεις. Μόνο μία από αυτές φαίνεται να «λειτουργεί».
Τα πάντα γύρω από τον Stephen Hawking είχαν αναπόφευκτα μια «επικάλυψη» λαμπερής φήμης. Γεννήθηκε το 1942 στο Oxfordshire, την 300ή επέτειο του θανάτου του Galileo Galilei. Είχε μια λαμπρή καριέρα παρά τη μάχη του με την αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση και το έργο του ήταν καταλυτικό στο να κατανοήσουμε καλύτερα γιατί και πώς υπάρχει το σύμπαν. Όταν το 1992 το περιοδικό Time τον ονόμασε τον «κληρονόμο του Αϊνστάιν», το κορυφαίο σε πωλήσεις βιβλίο του Hawking «A Brief History of Time» (1988), είχε πουλήσει 1,7 εκατομμύρια αντίτυπα.
Ο μύθος απειλεί να εκλείψει την επιστήμη, ο θρύλος κατακλύζει σχεδόν τον άνδρα, αλλά η βιογραφία του Charles Seife «Hawking, Hawking: The Selling of a Scientific Celebrity» μας διδάσκει πως μπορείς να γράφεις δίκαια αλλά κριτικά για τη μεγαλοφυΐα και τη φήμη. «Η εικόνα του καθηγητή είχε ενσωματωθεί σε μια πελώρια αντίφαση», γράφει ο Seife. «Πνευματικά ανήκε σε ένα μακράν ανώτερο επίπεδο από τη σφαίρα του φυσιολογικού ανθρώπου. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, μπορούσε να αντιμετωπιστεί σαν ένα σχεδόν άψυχο αντικείμενο».
Οι αναγνώστες συγκεντρώνονταν στις διαλέξεις του Hawking και στις αναγνώσεις των βιβλίων του που έκανε σε βιβλιοπωλεία. Φωτογραφήθηκε με τον Πάπα Φραγκίσκο, με τον Νέλσον Μαντέλα, με τη Βασίλισσα Ελισάβετ Β'. Τον Οκτώβριο του 2017, όταν το Πανεπιστήμιο του Cambridge ανέβασε τη διδακτορική διατριβή του Hawking από το 1965, η πληθώρα θαυμαστών του ήταν τέτοια που «έπεσε» η ιστοσελίδα. Η έρευνα του Hawking σχετικά με τη φύση των μαύρων τρυπών, του χωροχρόνου και του διαστελλόμενου σύμπαντος, έλκυσε τη φαντασία του κοινού − ακόμα κι αν δεν κατανοούσαν όλοι τη φυσική.
«Είναι σχεδόν σαν να γράφεις για τη Μητέρα Τερέζα», είπε ο Seife σε μια πρόσφατη συνέντευξή του. Εκτός του ότι αναλογίζεται το πόσο πολύ ο άνθρωπος που είχε ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα μυαλά στην ανθρώπινη ιστορία παγιδεύτηκε μέσα στη μηχανή της φήμης, διερωτάται επίσης σε ποιο βαθμό ο ίδιος ο Hawking συνέβαλε στη δημιουργία της δικής του μυθολογίας (απάντηση: πολύ).
Μια άλλη εντυπωσιακή αλλά ατελής λύση είναι η απόφαση του Seife να ακολουθήσει τη ζωή του Hawking ανάποδα. Είναι ριψοκίνδυνη σαν τεχνική καθότι ο αναγνώστης πρέπει να καταβάλλει προσπάθεια για να ακολουθεί τις χρονικές μεταβάσεις στη ζωή του επιστήμονα, καθώς ξεκινά από την αύρα του Hawking στα 70 του και μεταβαίνει στο πρωτοποριακό έργο που έκανε στις μαύρες τρύπες στα σαράντα και τα τριάντα του, και μετά στη ζωή του ως νεαρός φοιτητής, ανέγγιχτος ακόμα από την ασθένεια που θα συνδεόταν άρρηκτα μαζί του. Όμως ο Seife, συγγραφέας και ακαδημαϊκός επιστήμονας του οποίου τα προηγούμενα βιβλία περιλαμβάνουν το «Zero: The Biography of a Dangerous Idea and Decoding the Universe», μας δίνει ένα συναρπαστικό −και πλήρως ανθρώπινο− πορτρέτο.
Μακάρι ο βιογράφος του Philip Roth, Blake Bailey, να είχε επιδείξει την ίδια λογική και τον ίδιο σκεπτικισμό στην τεράστια, 921 σελίδων, βιογραφία της ζωής του συγγραφέα, «Philip Roth: A Biography». Ο Roth, ο οποίος πέθανε σε ηλικία 85 ετών το 2018, ήταν ένας από τους πιο σπουδαίους συγγραφείς της εποχής του και τα μυθιστορήματά του, από το «Portnoy’s Complaint» ως το «The Human Stain», δεν εξυμνούνται απλά, αλλά διαβάζονται και λατρεύονται ακόμα και σήμερα.
«Δεν θέλω να με ανασυγκροτήσεις. Κάνε με ενδιαφέρον». Αυτή ήταν η εντολή του Roth στον Bailey, όμως αυτή ήρθε αφού είχε ήδη απολύσει έναν βιογράφο επειδή δεν ήταν αρκετά συμπονετικός.
Αν και ο Bailey έχει καλά διαπιστευτήρια −έχει γράψει βιογραφίες με πολύ καλές κριτικές για τους John Cheever, Richard Yates και Charles Jackson− το τελευταίο του βιβλίο έχει επικριθεί δίκαια για τη μεροληψία του, ειδικά σε σχέση με την προσωπική ζωή του Roth. Ο Bailey έχει πάντα έτοιμη μια εξήγηση για τη συχνά αποτρόπαια συμπεριφορά του Roth προς τις συζύγους του και τις ερωτικές συντρόφους του, και πολλά από τα μισογυνιστικά του σχόλια καταγράφονται χωρίς κριτική.
Αυτό το μήνα, ο Bailey και οι εκδότες του WW Norton δέχθηκαν κριτική αφού ο συγγραφέας κατηγορήθηκε για σεξουαλική επίθεση. Ο λογοτεχνικός ατζέντης του Bailey τον απέρριψε και ο οίκος WW Norton αποφάσισε να διακόψει μόνιμα την έκδοση του βιβλίου. Ο Bailey αρνήθηκε τους ισχυρισμούς, αποκαλώντας τους «απατηλές κατηγορίες». Αλλά το «παλιομοδίτικο» επιχείρημα που διατυπώθηκε σε ολόκληρο το βιβλίο του Bailey −ότι η ιδιοφυΐα ουσιαστικά δικαιολογεί την εξωφρενική, αδικαιολόγητη, ή ασυγχώρητη συμπεριφορά− φαίνεται να «μιλάει» τόσο για τη στάση του συγγραφέα του όσο και για το αντικείμενο του βιβλίου του.
Όπως ο Roth, έτσι και ο Hawking δεν ήταν άγιος. «Γυρίστε πίσω το ρολόι και αυτό που αναδύεται είναι ένας πραγματικός άνθρωπος: παθιασμένος, αλαζονικός και πονηρός, καθώς και ζεστός, πνευματώδης και λαμπρός», γράφει ο Seife. Αμφισβητώντας τόσο τους δομικούς κανόνες της βιογραφίας όσο και τους μύθους γύρω από τον άνθρωπο, καταφέρνει να απελευθερώσει το αντικείμενό του.
11°
Stephen Hawking © Karwai Tang/Getty Images
