«Το σύνδρομο της δικτατορίας» του Αλάα αλ Ασουάνι: Ένα πολιτικό δοκίμιο με αυτοβιογραφικά στοιχεία για την αραβοϊσραηλινή σύγκρουση & τον πόλεμο (εκδ. Πατάκη).
Ο Αλάα αλ Ασουάνι μάς είναι γνωστός από το «Κτίριο Γιακουμπιάν», ένα μεγάλο μπεστ-σέλερ που έγινε κινηματογραφική ταινία και τηλεοπτική σειρά. Το «Κτίριο Γιακουμπιάν» περιέγραφε ειρωνικά τη ζωή στο σύγχρονο Κάιρο και έθιγε τα προβλήματα της διαφθοράς και της εκλογικής νοθείας στην Αίγυπτο. Ανάμεσα στις επιτυχίες του Αλ-Ασουάνι είναι επίσης τα μυθιστορήματα «Σικάγο» και «Η αυτοκινητική λέσχη της Αιγύπτου». Αλλά αυτό το καινούργιο βιβλίο του με τίτλο «Το σύνδρομο της δικτατορίας» (μτφ. Αντώνης Καλοκύρης, εκδ. Πατάκη) δεν είναι μυθιστόρημα: είναι ένα πολιτικό δοκίμιο με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, μιας και ο συγγραφέας έζησε ως παιδί τα τελευταία χρόνια του «αραβικού σοσιαλισμού» και την αραβοϊσραηλινή σύγκρουση ενώ, όταν ήταν έφηβος, το 1973, είχε την εμπειρία του πολέμου: οι Αιγύπτιοι είχαν προσπαθήσει ματαίως να επανακτήσουν τη χερσόνησο του Σινά. Ο Αλ-Ασουάνι μεγάλωσε εν μέσω συμφωνιών του Καμπ Ντέιβιντ και εντάσεων με το Ισραήλ που αναζωπυρώθηκαν όταν οι Ισραηλινοί αναπτύχθηκαν στρατιωτικά σε όλα τα κατεχόμενα εδάφη. Η ζωή του, αν και δεν βρισκόταν διαρκώς στην Αίγυπτο, ταυτίστηκε με την εξουσία του Χοσνί Μπουμπάρακ ο οποίος κυβερνούσε τη χώρα από το 1981 μέχρι το 2011. Ο Αλ-Ασουάνι κατέγραψε τα γεγονότα της πλατείας Ταχρίρ και την πτώση του Μπουμπάρακ, ελπίζοντας ότι θα έρχονταν καλύτερες μέρες για τη χώρα του.
Σε αυτό το βιβλίο του μελετάει τα απολυταρχικά καθεστώτα που παραμένουν μια οδυνηρή πραγματικότητα για δισεκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. Και απαντά, με τον τρόπο του, στα ερωτήματα: Ποια είναι η φύση της δικτατορίας; Πώς και γιατί επικρατεί; Ποιες συνθήκες και περιστάσεις τής το επιτρέπουν; Με ποιους τρόπους οι δικτάτορες διατηρούν την εξουσία ακόμα και όταν δεν έχουν καμιά δημοτικότητα; Ποιος είναι ο ρόλος των διανοουμένων; Ο Αιγύπτιος συγγραφέας, που έχει εργαστεί επί δεκαετίες ως δημοσιογράφος, αντλεί από την ιστορία της Αιγύπτου και γενικότερα του αραβικού κόσμου για να σκιαγραφήσει το πορτρέτο ενός πολιτεύματος που μετατρέπει τις χώρες σε άγονη γη.
Τα θύματα της δικτατορίας παγκοσμίως, γράφει, υπερβαίνουν εκείνα που πεθαίνουν από ασθένειες. Αν επιζείς, επιζείς αλλοιωμένος· η δικτατορία κατασκευάζει συνειδήσεις, «δικτατορικές συνειδήσεις»: «Μετά από δεκαετίες στρατιωτικής δικτατορίας, η φασιστική νοοτροπία έχει σαρώσει τους Αιγυπτίους σαν την πανούκλα» γράφει. «Αν κοιτάξετε στις σελίδες με τις επιστολές των αναγνωστών στις αιγυπτιακές εφημερίδες, θα βρείτε οπωσδήποτε έναν αναγνώστη που παραληρεί για κάποια ταινία ή ένα βιβλίο επειδή στρέφεται “κατά της θρησκείας” ή προσβάλλει συγκεκριμένες ευαισθησίες. Ο συντάκτης της επιστολής δεν εκφράζει απλώς την οργή του, αλλά μονίμως καταλήγει να απαιτεί να μην προβληθεί η ταινία ή να αποσυρθεί το βιβλίο. Δεν μπορεί να αντιληφθεί πως ό,τι δεν αρέσει στον ίδιο, μπορεί κάλλιστα να είναι αρεστό σε άλλους. Έχει γαλουχηθεί με μια κουλτούρα που αποδέχεται μόνο μία εκδοχή της αλήθειας ως προς την πολιτική, γεγονός που ισχύει και για τη λογοτεχνία, την τέχνη και την ανώτερη εκπαίδευση, για να αναφέρω ελάχιστα παραδείγματα. Το 1976, όταν έγινα δεκτός στο Τμήμα Οδοντιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου, έπρεπε να περάσω ένα έτος στη Σχολή Επιστημών προκειμένου να αποκτήσω τις βασικές επιστημονικές γνώσεις που απαιτούνται στην οδοντιατρική. Ο καθηγητής της οργανικής χημείας ήταν ένας γενειοφόρος μουσουλμάνος και στο μέτωπό του έφερε το σημάδι της προσευχής, τη ζεμπίμπα – άλλη μία εξωτερική ένδειξη της ευσέβειάς του. Στην πρώτη του διάλεξη συζήτησε για τη διδακτέα ύλη. Μόλις μπήκε στο αμφιθέατρο για τη δεύτερη διάλεξη, άρπαξε το μικρόφωνο και φώναξε το όνομα ενός φοιτητή. Όταν του είπαν ότι έλειπε, ο καθηγητής δήλωσε: "Είχα καταλάβει ότι ήταν κομμουνιστής. Όταν τον δείτε, πείτε του ότι κόπηκε στην οργανική χημεία. Το ίδιο θα κάνω με όποιον από σας ανακαλύψω ότι είναι κομμουνιστής"».
Ο Αλ-Ασουάνι αφηγείται τις περιπέτειές του μέσα στο δικτατορικό καθεστώς· τις αυθαιρεσίες, την καταπίεση, τη σιωπή, την καλλιέργεια ενοχών, τον φόβο, τον πειρασμό της υποταγής. Προπάντων μιλάει για το τι σημαίνει να είσαι σήμερα εκκοσμικευμένος μουσουλμάνος: «Ορισμένοι μουσουλμάνοι νομοδιδάσκαλοι έχουν δηλώσει πως ο φερετζές των γυναικών με τη σημερινή του μορφή δεν αποτελεί ισλαμική υποχρέωση αλλά εφεύρημα των σεΐχηδων ουαχάμπι. Για να το αποδείξουν, επικαλούνται το γεγονός ότι η χρήση του φερετζέ ήταν μάλλον σπάνια στην Αίγυπτο ήδη από τη δεκαετία του 1920, όμως αυτό άλλαξε στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν στη χώρα άρχισαν να εισρέουν πετρελαϊκά κεφάλαια με σκοπό την προώθηση της σχολής σκέψης των ουαχάμπι. Κάποτε έγραψα κάτι ανάλογο στον λογαριασμό μου στο Twitter και δέχτηκα εκατοντάδες δηκτικά σχόλια από ανθρώπους που με κατηγορούσαν ως άπιστο, έκφυλο, καθώς και πράκτορα του παγκόσμιου σιωνισμού. Οι περισσότεροι από τους σχολιαστές δεν επιθυμούσαν να συζητήσουν για όσα είχα γράψει, αλλά ήταν αποφασισμένοι να εκτοξεύσουν έναν χείμαρρο προσβολών εναντίον μου, ενώ ορισμένοι τηλεφώνησαν στο γραφείο μου ξερνώντας τη χολή τους στη γραμματέα μου μέσω της τηλεφωνικής γραμμής, ώστε να διασφαλίσουν πως θα έφτανε και σ’ εμένα. Αυτή η ακραία εχθρική συμπεριφορά πηγάζει από τον φόβο. Οι φονταμενταλιστές συμπεριφέρονται κατ’ αυτό τον τρόπο επειδή φοβούνται ειλικρινά μήπως απολέσουν την πίστη τους, ενώ τρομοκρατούνται μπροστά στην πιθανότητα να πειστούν για οτιδήποτε ίσως πλήξει τις πεποιθήσεις τους. Συνεπώς ένας δικτάτορας σε μια χώρα με μουσουλμανική πλειοψηφία δεν διαθέτει καλύτερο ή πιο επικίνδυνο όπλο από τη θρησκεία. Η χρήση της θρησκείας ως όπλου από έναν δικτάτορα τού δίνει ακόμα μεγαλύτερη εξουσία και καθιστά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, για τον λαό να προβάλει αντίσταση ή να τον απομακρύνει από την εξουσία, επειδή, χρησιμοποιώντας τη θρησκεία, έχει μετατρέψει τον εαυτό του σε αντιπρόσωπο του Θεού, συνεπώς όποιος στρέφεται εναντίον του αυτόματα στρέφεται κατά του Θεού».
Πολλοί αναγνώστες, κυρίως οι μεγαλύτεροι που έχουν εμπειρία δικτατορίας, θα ταυτιστούν με τον αφηγητή και θα θυμηθούν πώς νιώθει κανείς σε ασφυκτικό περιβάλλον όπου δεν ισχύει το κοινωνικό συμβόλαιο κι όπου επικρατεί ο σοβινισμός και ο θρησκευτικός σκοταδισμός.
Ο Αλ-Ασουάνι γεννήθηκε στο Κάιρο το 1957 όπου σπούδασε οδοντιατρική. Στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στον ίδιο κλάδο στο πανεπιστήμιο του Σικάγου, ενώ σπούδασε ισπανική λογοτεχνία στη Μαδρίτη. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε 37 γλώσσες.
