Ο Ίαν ΜακΓιούαν ξέρει να γράφει βιβλία που αιχμαλωτίζουν άμεσα, ενίοτε βάναυσα, το ενδιαφέρον του αναγνώστη από την πρώτη παράγραφο. Και το κάνει με έναν ιδιοφυώς απλό και δοκιμασμένο τρόπο: προοικονομώντας σημαντικές εξελίξεις της πλοκής, αλλά αποκρύπτοντας τα «πώς» και «γιατί» αυτών των εξελίξεων. Το έχει κάνει επανειλημμένα στο παρελθόν (π.χ. με την «Εξιλέωση»), το πράττει και τώρα, πιο δεξιοτεχνικά από ποτέ, με το τελευταίο του βιβλίο, την «Επιχείρηση Ζάχαρη» (εκδ. Πατάκη).
Είναι δύσκολο να μιλήσεις διεξοδικά γι’ αυτό το μυθιστόρημα χωρίς τον κίνδυνο να ρίξεις φως στις πολυεπίπεδες, εγκιβωτισμένες ανατροπές του. Ας αποτολμήσουμε όμως μία βασική σύνοψη: εν έτει 1972, μια μανιώδης ταχυαναγνώστρια μυθιστορημάτων προσλαμβάνεται στην υπηρεσία πληροφοριών της Βρετανίας, την MI5. Πρώτη της αποστολή, να στρατολογήσει έναν ανερχόμενο συγγραφέα για τους ιδεολογικούς (βλέπε προπαγανδιστικούς) σκοπούς της κυβέρνησης – μεσούντος του Ψυχρού Πολέμου η πολιτιστική προπαγάνδα βρίσκεται στο φόρτε της. Εκείνη – φυσικά – τον ερωτεύεται, περιπλέκοντας την κατάσταση.
Μόνο που σε αυτό το εκ πρώτης όψεως τυπικό μυθιστόρημα μυστηρίου, πολλά πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται. Και όχι με τον συχνά τυποποιημένο τρόπο της κατασκοπικής/ αστυνομικής λογοτεχνίας. Η βασική θεματική είναι η απάτη, σε όλες τις μορφές της, αλλά κυρίως η απάτη ως ζωτικό στοιχείο της λογοτεχνίας και κατ’ επέκταση, της ζωής μας. Η απάτη της μυθοπλασίας, με έναν τρόπο που δεν μπορεί να γίνει κατανοητός, παρά μόνο όταν ολοκληρώσει κανείς την ανάγνωση και διαπιστώσει, έκπληκτος, τις διελκυστίνδες μεταξύ «είναι» και «φαίνεσθαι» που αρμολογούν τα φανταστικά απομνημονεύματα της Σερίνα Φρουμ.
Πολέμιος μιας τάσης που θέλει το σύγχρονο «υψηλό» μυθιστόρημα να είναι απαραιτήτως «δύσπεπτο» και με ελλειπτική ή ανύπαρκτη πλοκή, όπως έχει δηλώσει κατά καιρούς σε συνεντεύξεις του, ο 65χρονος Βρετανός επιμένει να παραδίδει μυθιστορήματα αγκυροβολημένα σε πλοκές σφιχτές, σύνθετες, δραματικές και αξιομνημόνευτες. Και το πετυχαίνει πάντα με όχημα το σασπένς. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως η γλώσσα παραγκωνίζεται χάριν πλοκής. Λεπταίσθητη, διαυγής, ειρωνική, πλούσια σε αναπάντεχες μεταφορές χωρίς ποτέ να γίνεται φλύαρη και αυτάρεσκη, σε κάνει να νιώθεις πως κάθε λέξη είναι επιλεγμένη σκόπιμα – και εκ των υστέρων αντιλαμβάνεσαι γιατί. Η Κατερίνα Σχινά, που μετάφρασε και τα δύο προηγούμενα βιβλία του μεταφέρει την κομψότητα της πρόζας του στην πάντα πιο αναλυτική γλώσσα μας.
Από πολλές απόψεις, η «Επιχείρηση Ζάχαρη» είναι ένας ύμνος στη μυθοπλασία, στη σύλληψη, συγγραφή και πρόσληψη μιας ιστορίας, στη μυθοπλαστική απάτη που είναι η βάση ολόκληρου του πολιτισμού μας. Ζούμε τη ζωή μας αφηγούμενοι ιστορίες στους άλλους, όσο και στον εαυτό μας. Κατασκευάζουμε τη ζωή μας – γράφοντας βιβλία, γράφοντας ερωτικά γράμματα, ακόμα και απλά διαβάζοντας βιβλία όπως κάνει η Σερίνα. Και επιχειρώντας κάτι τέτοιο, τα περνάμε ζάχαρη, καθώς νοστιμεύουμε το σύντομο διάλειμμα που αποτελεί η ζωή: αυτή είναι η πραγματική Επιχείρηση Ζάχαρη.
19°
