Είθισται στο τέλος κάθε χρονιάς οι «ειδικοί» να κάνουν λίστες με τα αγαπημένα τους τραγούδια, ταινίες, βιβλία, ταξίδια, στέκια, παντού θα βρείτε τέτοιες μέρες, ειδικά στον Τύπο, ηλεκτρονικό ή χάρτινο, απολογισμούς και ανασκοπήσεις. Φάση best of, must read, τα καλύτερα του 2018, the award goes to και «εδώ η λίστα με τα ωραιότερα πράγματα και θάματα της χρονιάς!».
Τα εισαγωγικά στο «ειδικοί» τα έβαλα γιατί έτσι προσδιορίζω -καλόπιστα και με σέβας, εννοείται- τους συναδέλφους που ασκούν την τέχνη της κριτικής σε κάθε μία από τις παραπάνω κατηγορίες. Αν όμως βγάλεις τα εισαγωγικά, δεν υπάρχουν ειδικοί. Αλλά και ανάποδα: ειδικοί είμαστε όλοι. Ως προς τα βιβλία, τις μουσικές, τις ταινίες και τα μπαρ ή τα στέκια της ζωής μας. Άρα είμαστε και κριτικοί. Ασχέτως βέβαια με τον κανόνα που θέλει, ειδικά στη λογοτεχνία, να υπάρχει κανόνας, ως προς την κρίση. Όλες οι γωνίες θέασης και όλα τα πλάνα είναι, είτε επαγγελματίας κριτικός είτε αναγνώστης, υποκειμενικά. Δεν χρειάζεται, επομένως, να είσαι εξπέρ στον Γκοντάρ ή τον Μποντριγιάρ, τον Ντεριντά ή τον Παπαδιαμάντη -τυχαίες αλλά και καθόλου τυχαίες οι αναφορές- για να κάνεις τη δική σου λίστα. Και να την «τυπώσεις» - αναρτήσεις.
Ειδικά στον καιρό των σόσιαλ μίντια, είναι χιλιάδες οι χρήστες που ανεβάζουν λίστες. Αυτό έκαναν και οι φίλοι του Γιάννη Πάσχου για τις «Μαγικές Ιστορίες του Δον Ντομίνγκο» (εκδόσεις Περισπωμένη): τοποθέτησαν τον «Ντομίνγκο» τέρμα ψηλά, πρώτη θέση στη λίστα με τα αγαπημένα τους λογοτεχνικά αφηγήματα, κι ας μη σκόραρε σε καμιά από τις μπροσούρες με τα ευπώλητα που δημοσιεύουν τα επίσημα στοιχεία των βιβλιοπωλείων στις εφημερίδες.
Επιστρέφω, όμως, στις λίστες με τα best of. Επίσημες ή ιδιωτικές: δεν είναι κάτι καινούργιο, υπάρχει πάντα η ανάγκη του απολογισμού αλλά και η απονομή «αριστείας» σε λέξεις-έργα τέχνης, υπό το βλέμμα ή την προαιώνια ανάγκη προς κωδικοποίηση και τακτοποίηση των «στιγμών» που αξίζει να μνημονευθούν. Η μεγάλη και η μικρή ιστορία, η μακρο- και η μικρο-. Της εποχής, μέσα στην οποία συμβαδίζει και πορεύεται ο καθένας μας. Είτε γιατί αυτού του είδους η «τακτοποίηση» / «ταυτοποίηση» βοηθά τους ανθρώπους να δηλώσουν ποιο κατά αυτούς είναι το σημαίνον, αλλά και γιατί το «σημαινόμενο» κάποιων έργων - βιβλίων είναι μεγαλύτερο από τη σημασία και το σημαινόμενο κάποιων άλλων. Και στις «Μαγικές Ιστορίες του Δον Ντομίνγκο» ο Γιάννης Πάσχος αυτό κατάφερε για τη δική μου περίπτωση: να θεωρώ το βιβλίο του σαν την καλύτερη διηγηματογραφία της χρονιάς.
Τα απομνημονεύματα του Δον Ντομίνγκο, στην ουσία οι θραυσματικές ιστορίες της πολυτάραχης ζωής του και η ημερολογιακή-αποσπασματική καταγραφή στιγμών του βίου του, θεωρώ πως είναι μια πολύ σπαρακτική αλλά και ευτυχισμένη στιγμή για τα ελληνικά γράμματα. Το ξεκαθαρίζω και το αποσαφηνίζω για άλλη μια φορά: παρότι επαγγελματίας δημοσιογράφος που στην εφημερίδα και το ραδιόφωνο επικεντρώνω, γράφω και επιτομώ σε βιβλία που η κριτική μου είναι στην ουσία μια προτροπή προς τους αναγνώστες και ακροατές να συνδεθούν μαζί τους, εδώ, στην περίπτωση του Γιάννη Πάσχου, «πατέρα» του Δον Ντομίνγκο, δεν έχω το δικαίωμα να δηλώνω πως είμαι ψύχραιμος ή αντικειμενικός. Το ξεκαθαρίζω, επομένως, τίμια και ντιρέκτ: συνδεόμενος με τον συγγραφέα τα τελευταία χρόνια με μια προσωπική φιλία, που μεταφράζεται σε συνευρέσεις, τσίπουρα, ταξίδια, συζητήσεις και ανταλλαγή αβροτήτων για τη ζωή, τα κορίτσια, τους δρόμους και το μυστήριο αλλά και το μεγαλείο της ύπαρξης, είναι αδύνατον να κάνω μια «σοβαρή» κριτική, όπως την ορίζουν ο χώρος και ο δημοσιογραφικός κανόνας.
Δεν μπορώ να είμαι αντικειμενικός, και δεν έχω το δικαίωμα να υποκρίνομαι τον αντικειμενικό: όταν έγραψα την κριτική μου για αυτό το βιβλίο, αλλά και σε λίγες μέρες που θα το συμπαρουσιάσουμε, η σύνδεσή μου με τον Πάσχο καταργεί την καθαρή ματιά της «αμεροληψίας». Δεν υπάρχει απόσταση από το έργο και τον δημιουργό. Άρα, πιθανόν, να υπάρχει και ένα πονηρό κίνητρο πίσω από την κριτική μου: αυτό της προσπάθειας να το γιγαντώσω ως «λογοτεχνικό ανάστημα», ώστε να αλιεύσω καλόπιστους αναγνώστες -όσους με εμπιστεύονται και με παρακολουθούν- και να τους στείλω στο «ταμείο». Ευτυχώς, όμως, που «Οι Μαγικές Ιστορίες του Δον Ντομίνγκο» ήταν υποψήφιες για το λογοτεχνικό βραβείο στην κατηγορία του καλύτερου βιβλίου-νουβέλας της χρονιάς, για τα βραβεία του αξιόπιστου και εγκύρου περιοδικού «Αναγνώστης». Μια δικαίωση και για τον συγγραφέα και τον εκδοτικό του οίκο, μα και για όλους εμάς τους φαν του Γιάννη Πάσχου! Ο οποίος την Τετάρτη θα βρίσκεται στην Αθήνα για να μιλήσει για τον Ντομίνγκο. Να τον συστήσει σε όσους θα παρευρεθείτε από κοντά, για να γνωρίσετε ήρωα και συγγραφέα, αλλά και να τον επανασυστήσει σε όσους τον διάβασαν. Γιατί οι «Μαγικές Ιστορίες του Δον Ντομίνγκο» κάθε φορά μπορούν να φωτιστούν και διαφορετικά.
Σας προσκαλούμε - προσκαλώ, επομένως, με αθωότητα, ενθουσιασμό και αγάπη. Αλλά και με μια προσμονή πως τελικά θα είμαστε εκεί, όλοι όσοι μαγευτήκαμε από τη γραφή και την προσωπικότητα αυτού του τύπου, που για την προσωπική μου μυθολογία και αξιακό μου σύστημα ανίχνευσης και «προπαγάνδισης» αριστουργημάτων, μπήκε ήδη στο ράφι με τα «κλασικά» της βιβλιοθήκης μου. Κι ας μην πέρασε ούτε χρόνος ακόμα από την κυκλοφορία του. Και για να σας δώσω μια πρόγευση για τη νύχτα της Τετάρτης, ορίστε μερικές θερμές απαντήσεις που μου έδωσε ο οικοδεσπότης της βραδιάς Γιάννης Πάσχος, όταν του έστειλα μερικές ερωτήσεις, κάποιες δικές μου, κάποιες από την περίφημη λίστα του Προυστ.
Ποια είναι η ιδέα του Δον Ντομίνγκο για την απόλυτη ευτυχία;
Το άρωμα τους βαθέως αισθήματος.
Ποιος είναι ο δικός σας μεγαλύτερος φόβος;
Είναι ο ίδιος που έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι, ο θάνατος.
Ποιον ζωντανό άνθρωπο θαυμάζετε περισσότερο;
Αυτόν που δοκιμάζεται και δεν το βάζει κάτω.
Ποιες λέξεις ή φράσεις χρησιμοποιεί ο Δον Ντομίνγκο περισσότερο;
Ανατροπή, θλίψη, υπομονή, γενναιοδωρία, παρηγοριά, ελευθερία, υπέρβαση, λέξεις που χάνουν και επανακτούν τη βαρύτητά τους, που αναζητούν θέση σε ένα νέο νόημα, σε μια εικόνα, σε μια φράση που δεν ειπώθηκε ακόμη.
Ποια πράγματα ο Δον Ντομίνγκο τα χαρακτηρίζει θησαυρούς;
Το παιχνίδι, το λάθος, το πρωινό φως, τον έρωτα, την αυταπάρνηση, τα μικρά ψέματα, τις γυναίκες, τη φαντασία, τη νύχτα, τη μετουσίωση.
Ποια πράγματα θεωρεί ο Δον Ντομίνγκο ως δυστυχία;
Αν και η λέξη «δυστυχία» δεν είναι σαφής για τον Δον Ντομίνγκο, δεν του αρέσει καθόλου η μιζέρια, το πρέπει, η νοσταλγία, η σκληρότητα, οι τεχνικοί όροι που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να επικοινωνούν μεταξύ τους, τα κακομαγειρεμένα φαγητά, η εξουσία.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου συγγραφείς;
Έχω πολλούς αγαπημένους συγγραφείς. Τώρα στη σκέψη μου αυτόματα έρχονται ο Ντοστογέφσκυ, ο Μπρετόν, ο Οκτάβιο Πας, ο Αξελός, ο Χειμωνάς και η φοβερή παρέα Κροπότκιν, Αραγκόν, Φουκώ, να συνεχίσω; Άλλωστε, ό,τι διαβάζω γίνεται εικόνα, αίμα, τραγούδι, χορός, δεν υπάρχει πια με την αρχική του μορφή. Πάντως δεν είμαι και ο καλύτερος αναγνώστης.
Ποια «αξία», για σένα, είναι που σε ενδιαφέρει να υπάρχει μέσα σε ένα βιβλίο, ώστε να το κατηγοριοποιήσεις στη λίστα: «βιβλία της ζωής μου»;
Η ματιά πέρα από το ορατό, η σχέση που ξεπηδά και δεν σε αφήνει να ησυχάσεις, η διαπλάτυνση του παρόντος. Δεν έχω όμως λίστα με τα «βιβλία της ζωής μου».
Ποιο είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμα του Δον Ντομίνγκο;
Ότι οι ιστορίες του ελαφρύνουν τις λογικές σκέψεις από το βάρος του αποτελέσματος και τον στόχο από το βάρος της αποτυχίας.
Ποιοι είναι οι ήρωες των βιβλίων σας;
Οι ήρωες των βιβλίων μου είναι αυτοί που ενσαρκώνουν στην ίδια αναλογία τη ζωή και τον θάνατο και ολισθαίνουν προς το φως.
Υπάρχει, άραγε, για εσάς, διαχωρισμός μεταξύ λογοτεχνίας περιφέρειας και λογοτεχνίας κέντρου; Πέρα από τον γεωγραφικό προσδιορισμό ως προς την κατοικία-τόπο του συγγραφέα...
Όλοι είμαστε στην περιφέρεια κάποιου νοητού κέντρου. Πολλοί συγγραφείς, βέβαια, γράφουν για τον τόπο τους και μάλιστα πολύ πετυχημένα, η Μεγάλη Εικόνα του Κόσμου, όμως, είναι μπροστά μας και μας προκαλεί.
Πώς είναι να ζεις στα Γιάννενα; Και πόσο διαφορετικά θα γράφατε, αν ζούσατε στην Ξάνθη ή την Ταϊλάνδη;
Όταν γράφω, μετακινούμαι ταχύτατα από τα Γιάννενα στην Ταϊλάνδη, στη Νέα Υόρκη, στην Ξάνθη, στο Ανόι, στο Αμπιτζάν, και πάει λέγοντας. Δεν μου καθορίζει τη γραφή ο χώρος που ζω.
Τι εκτιμάτε περισσότερο στους φίλους σας;
Τη γενναιοδωρία, το χιούμορ, την ευαισθησία, τη φιλοξενία.
Με ποια ιστορική φιγούρα ταυτίζεστε περισσότερο;
Παλιότερα με πολλές, τώρα με καμία.
Τι έχει περισσότερο από όλα -αν, φυσικά έχει- ο Δον Ντομίνγκο;
Την αστείρευτη ανάγκη για ανατροπή.
Τι ακριβώς περιμένετε να συμβεί τη βραδιά της παρουσίασης του βιβλίου; Πώς την ονειρεύεστε;
Είναι η πρώτη φορά που θα μιλήσω, μετά από 13 χρόνια, για τη λογοτεχνική μου δουλειά σε έναν χώρο μοναδικό και αγαπημένο, το στούντιο του ξαδέρφου-αδερφού μου, του φωτογράφου Στέφανου Πάσχου, που έφυγε πριν δυο χρόνια. Τι περιμένω αλήθεια; Δεν ξέρω. Ανυπομονώ. Θέλω να ευχαριστήσω την Ηώ Πάσχου για την αγάπη και το ενδιαφέρον της, χωρίς τη βοήθειά της δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αυτή η συνάντηση.
Darkroom Creative Project: είναι ένας χώρος δημιουργίας, το τελευταίο ατελιέ του φωτογράφου Στέφανου Πάσχου, το οποίο με αφετήρια το έργο του αλλά και τις ειδικές τεχνικές σκοτεινού θαλάμου και φωτογραφικού πειραματισμού, ανοίγει για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό. Κάθε αντικείμενο, κάθε θραύσμα μνήμης μέσα στην Λυδίας αντικατοπτρίζει τον ιδιαίτερο κόσμο που είχε φτιάξει ο ίδιος και συνεχίζει να μας εμπνέει και να μας παρακινεί. www.io-paschou.com
13°
