Ένας πρωταγωνιστής της παγκόσμιας σκηνής του αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα. H 15η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης φιλοξένησε έναν από τους προσφιλέστερους γνώριμους των βιβλιοφάγων του σασπένς. Σπουδαίο όνομα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας και κορυφαίος εκπρόσωπος του σκανδιναβικού νουάρ, ο Γιαν Άρναλντ βρέθηκε ξανά στη χώρα μας.
Ο μυθιστοριογράφος από τη Σουηδία, ο οποίος υπογράφει με το ψευδώνυμο Άρνε Νταλ, συστήθηκε στο ελληνικό κοινό το 2009 με το «Misterioso», ένα έργο γραμμένο στο κλειδί της τζαζ και στο ομώνυμο αριστούργημα του Θελόνιους Μονκ, το οποίο μας προσέφερε μια πρώτη ματιά στο σύμπαν του δημιουργού του και σε έναν κόσμο οικονομικής αναταραχής, αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων, και σε μια συναρπαστική σκιαγράφηση της ρήξης του κοινωνικού ιστού όπως διαμορφώθηκε στην Ευρώπη μετά την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και τη διάχυση της ρωσικής μαφίας προς τα δυτικά. Στο ίδιο βιβλίο, κάνει την πρώτη της εμφάνιση η ομάδα Άλφα, που φτάνει σήμερα τους δέκα τίτλους και ξεπερνά τα τρία εκατομμύρια αντίτυπα σε πωλήσεις έχοντας χαρίσει άφθονες διακρίσεις στον δημιουργό της.
Μέσα από το πρώτο μυθιστόρημα ή και οποιονδήποτε από τους τίτλους που κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, μπορεί να διακρίνει κανείς τα χαρίσματα της πένας του Νταλ και τους λόγους που τον τοποθετούν σε μια ξεχωριστή κατηγορία από τους τυπικούς συγγραφείς αστυνομικού. Την απόρριψη του συμβατικού μοντέλου του μοναχικού ντετέκτιβ, που δίνει τη θέση της στη δυναμική της ομάδας, τις ιδιορρυθμίες και την αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών της, τις ματιές στον εσωτερικό κόσμο ενός γκρουπ ερευνητών με διαφορετικό υπόβαθρο και ετερόκλητα χαρακτηριστικά. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι διαβάζοντας Νταλ, αποκτάς μια σταθερή παρέα φίλων.
Παράλληλα, και πέρα από τη συναρπαστική δράση, την αμείωτη ένταση, το σασπένς, την ολοένα απαιτητικότερη πλοκή από τόμο σε τόμο, υπάρχει το έντονο και οξυδερκές βλέμμα σε κοινωνικά θέματα αιχμής, στα καυτά πολιτικά ζητήματα της εποχής και στην πολυπλοκότητα του κόσμου που μας περιβάλλει. Οικονομικό έγκλημα, ρατσισμός, μετανάστευση, τρομοκρατία, διαφθορά, τεχνολογία, εξουσία και χρήμα, ηθική και η απεμπόλησή της στον βωμό του κέρδους, όλα τους θέματα που φιγουράρουν στην εμπροσθογραμμή της προβληματικής του Νταλ, διαφωτίζοντας τον αναγνώστη και προσφέροντας όψεις ενός σπινθηροβόλου νου. Διαβάζοντας Νταλ, γίνεσαι πλουσιότερος άνθρωπος.
Πέρα από τα μυθιστορήματα της ομάδας Άλφα, ο συγγραφέας το 2011 παρουσίασε μια δεύτερη σειρά, στην τετραλογία της οποίας πρωταγωνιστεί η ομάδα Opcop, απαρτισμένη από πρόσωπα που αντανακλούν την πολυμορφία της ανοιχτής ευρωπαϊκής κοινωνίας, με στελέχη που αντλούν τις ρίζες τους από τη Στοκχόλμη, τη Μαδρίτη, το Βερολίνο, από τη Βρετανία έως την Ελλάδα, με τον Άγγελο Σηφάκη να συμπεριλαμβάνεται στη σύνθεση του γκρουπ που δρα ως μυστικό τμήμα της Europol με πανευρωπαϊκή δράση. Στη χώρα μας κυκλοφορούν ήδη οι «Κινέζικοι ψίθυροι» και οι «Μουσικές καρέκλες», τελευταίο μεταφρασμένο έργο του Νταλ που φτάνει στα χέρια μας από το Μεταίχμιο.
Σαν να μην αρκούσε όλη αυτή η εκτεταμένη βιβλιογραφία, ο Άρνε Νταλ στήνει σήμερα μια νέα σειρά, με πρωταγωνιστικό δίδυμο τους Σαμ Μπέργερ και Μόλι Μπλουμ, με υφή διαφορετική από εκείνη των προηγούμενων έργων του και πιο φιλόδοξη πλοκή. Η πρώτη περιπέτεια της σειράς κυκλοφορεί στα ελληνικά το φθινόπωρο με τίτλο «Οριακά», ενώ μέσα στο 2019 περιμένουμε και το επόμενο, με τίτλο «Hinterlands». Μέσα σε όλα αυτά, οφείλουν να επισημανθούν και οι τηλεοπτικές μεταφορές των έργων του, με προβολές στο BBC και στο MHz Networks των ΗΠΑ, με ακροαματικότητες εκατομμυρίων και ευμενέστατες κριτικές. Πολύ ταιριαστά, ο τηλεοπτικός Νταλ τιτλοφορείται «Arne Dahl» και μας έχει δώσει είκοσι επεισόδια μέχρι σήμερα.
Ένας πολυγραφότατος δημιουργός, ένας δημοφιλέστατος μπεστσελερίστας, ένα αστραφτερό μυαλό, η παρουσία του στη Θεσσαλονίκη έδωσε μια ιδανική ευκαιρία για διάλογο. Να τι μας είπε.
Τι δουλεύετε αυτό το διάστημα;
Τελείωσα ένα έργο προ ημερών. Είμαι στο τρίτο βιβλίο της νέας μου σειράς. Νέοι ήρωες, διαφορετική προσέγγιση. Υπάρχουν όλα αυτά τα μεγάλα, παγκόσμια θέματα, τα οποία ασφαλώς απόλαυσα στις «Μουσικές καρέκλες» και τα προηγούμενα βιβλία, όμως απαίτησαν τεράστια προσπάθεια και υπερβολική ενέργεια, οπότε σκέφτηκα να κάνω ένα βήμα πίσω, στον αγνό ενθουσιασμό μιας καλής υπόθεσης. Θα έχει ενδιαφέρον η υποδοχή του κοινού της Ελλάδας σε αυτή τη σειρά, καθώς απέχει από οτιδήποτε έχω κάνει στο παρελθόν.
Είστε ένα πολιτικό μυαλό, σε σημείο το αστυνομικό να αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις την πλατφόρμα πάνω στην οποία εκφράζετε τους βαθύτερους προβληματισμούς σας. Συμφωνείτε;
Όντως, και έχει ενδιαφέρον να παρακολουθείς την υπό την προοπτική των βιβλίων που εξέδωσα την εξέλιξη της δημοκρατίας στην Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο. Κάποια από τα πιο πρόσφατα γεγονότα, το Brexit, η εκλογή Τραμπ, μου έδωσαν την αφορμή να αποτραβηχτώ για λίγο από αυτό το κάδρο ώστε να δω τι θα απογίνει ο κόσμος προτού τοποθετηθώ. Επομένως, για την ώρα ο στόχος είναι: μικρότερα, πιο σφιχτοδεμένα βιβλία.
Μιλήστε μας για την ομάδα Opcop. Ήταν εξαρχής το πλάνο σας να εξαντληθεί η δράση της σε τέσσερις τίτλους;
Μεγάλα θέματα, πολλοί χαρακτήρες, επρόκειτο για μια σειρά μέσω της οποίας ήθελα να πω όσα είχα να δηλώσω για τον κόσμο. Ήταν προγραμματισμένη σαν κουαρτέτο, σαν τέσσερα τμήματα μιας μεγάλης συμφωνίας, αν θέλετε. Χρειάστηκαν επίσης τέσσερα χρόνια για να γραφτούν αυτά τα τέσσερα μεγάλα βιβλία, απαιτήθηκε τεράστια ενέργεια. Οι χαρακτήρες πάντως παραμένουν ζωντανοί. Και θα επανακάμψουν στο μέλλον. Έζησα μαζί τους για πολλά χρόνια, είναι πλέον κομμάτι του εαυτού μου.
Aναφέρατε τη δομή ενός συμφωνικού έργου, και οι «Μουσικές καρέκλες» είναι σε μεγάλο ποσοστό μια συμφωνία, με πολλά ξεχωριστά τμήματα να σχηματίζουν μια μεγάλη παρτιτούρα.
Ουσιαστικά είναι τέσσερις μικρές συμφωνίες, οι οποίες σχηματίζουν μια μεγάλη. Πρόκειται για ένα από τα αγαπημένα μου έργα, καθώς περιέχει πολλά από τα θέματα που με απασχολούν.
Το βιβλίο θέτει ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα στον επίλογό του. Τι θα συμβεί σε 30 χρόνια; Σε τι ποσοστό θα ελέγχουμε πλήρως θέματα γενετικής, νευρολογίας, ανατομίας, χημείας, πλαστικής χειρουργικής; Τι μέλλει, αλήθεια;
Όλα είναι τόσο περίπλοκα… Από τη μια πλευρά, βρισκόμαστε σε ένα σημείο όπου καλούμαστε να υπερασπιστούμε τη δημοκρατία, κάτι που δε συνέβαινε στο πρόσφατο παρελθόν. Ήταν κάτι αυτονόητο. Μια τέτοια κατάσταση θέτει καινούργιες προτεραιότητες. Από την άλλη, η επιστημονική πρόοδος υπαγορεύει επίσης κεφαλαιώδη ζητήματα, καθώς η διαχείρισή της δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο των δημοκρατικών θεσμών. Αν η εξέλιξη πέσει σε λάθος χέρια, αν οι κάμερες παρακολούθησης και οι μηχανισμοί αποθήκευσης αρχείων τεθούν σε δόλια λειτουργία, το DNA, τα πειράματα, όλων των ειδών οι απειλητικές προοπτικές ελλοχεύουν. Σε όποια κατάσταση και αν βρίσκεται η Ευρώπη αυτή τη στιγμή, είναι πολύ σημαντικό να μείνουμε μαζί. Παρά τις διαφορές, είναι πολλά τα όσα μας ενώνουν.
Αναφέρετε επίσης στις «Μουσικές καρέκλες» ότι ζούμε σε έναν κόσμο που επιβραβεύει τους άπληστους εδώ και πολύ καιρό. Είναι μια αναπότρεπτη συνθήκη πια;
Οι άπληστοι επινοούν διαρκώς νέους τρόπους να θρέφουν την απληστία τους και να τοποθετούν τα κέρδη τους σε σκοτεινούς προορισμούς. Αν εστιάσει κανείς στο έγκλημα που διαπράττεται από τις υψηλότερες τάξεις, θα διαπιστώσει ότι γίνεται ολοένα δυσκολότερο να λογοδοτήσουν. Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα άπληστου ατόμου που βρέθηκε σε θέση παντοδυναμίας. Εύλογα μια από τις πρώτες του κινήσεις ήταν να ελαττώσει τη φορολογία των πλουσιότερων. Ζούμε σε επικίνδυνους καιρούς και ήταν πάντοτε πεποίθησή μου ότι όταν το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού ελέγχει οικονομικά το υπόλοιπο, η κατάσταση είναι δυνητικά εκρηκτική.
Ποια είναι τα μεγάλα ζητήματα του μέλλοντος που θα απασχολήσουν την ομάδα Άλφα ή την Opcop; Η τεχνητή νοημοσύνη, ενδεχομένως; Η διαδικτυακή παρακολούθηση; Είναι τόσα πολλά τα θέματα από τα οποία θα μπορούσατε να διαλέξετε.
Η εμπλοκή σε εκλογές, να κάτι σημαντικό. Σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό, σίγουρα συνέβη στις ΗΠΑ. Αν μάλιστα κάτι τέτοιο εκτυλίσσεται σε μια χώρα με τόσο προηγμένους μηχανισμούς ελέγχου, τι θα απογίνουμε εμείς οι υπόλοιποι; Πρόκειται για μεγάλο ζήτημα, εξίσου σημαντικό όσο και η τεχνητή νοημοσύνη, η υπερθέρμανση του πλανήτη και η κλιματική αλλαγή, μια οικουμενική και ίσως κορυφαία απειλή, την οποία τείνουμε να υποτιμούμε γιατί είναι τόσα πολλά αυτά που αποστραγγίζουν την ενέργειά μας.
Να γυρίσουμε λίγο πίσω και στην απαρχή της καριέρας σας; Υπήρξατε ένας νέος λογοτέχνης, παμφάγος αναγνώστης αστυνομικού, ο οποίος κάποτε σκέφτηκε να αναμείξει τις λογοτεχνικές προτιμήσεις με τις συγγραφικές φιλοδοξίες του; Έτσι προέκυψε ο Άρνε Νταλ που γνωρίζουμε σήμερα;
Εξακολουθώ να πιστεύω, ίσως περισσότερο από ποτέ, ότι το αστυνομικό είναι μια σπουδαία λογοτεχνική φόρμα την οποία οφείλει κανείς να προσεγγίζει με σοβαρότητα. Το ίδιο μου το υπόβαθρο ως αναγνώστη βασίζεται στο αστυνομικό, έστω και αν κάποια στιγμή πειραματίστηκα με διαφορετικά είδη και έγραψα μεταμοντέρνα κείμενα τα οποία διάβασαν ελάχιστοι. Καθώς όμως ο συγγραφέας χρειάζεται το κοινό του προκειμένου να υπάρξει, έκανα μια καινούργια αρχή στα τριάντα μου. Κατά κάποιο τρόπο αναγεννήθηκα και ξεκίνησα από το μηδέν, υιοθετώντας ακόμη και διαφορετικό όνομα. Το νουάρ με κοινωνικές ανησυχίες ήταν η δεύτερη ευκαιρία μου. Και πέτυχε. Ταυτόχρονα ήθελα να περνάω καλά γράφοντας. Κάτι το οποίο μου το προσφέρει το αστυνομικό. Είναι φανταστική αίσθηση να επινοείς αυτούς τους χαρακτήρες, να σκαρώνεις τέτοιο είδος πλοκής, αυτούς τους κόσμους.
Επομένως το γράψιμο είναι απόλαυση και όχι μόχθος για εσάς.
Είναι σκέτη απόλαυση. Ο Γιαν Άρναλντ μοχθεί. Ο Άρνε Νταλ κάνει το κέφι του.
Διαβάζουμε διαρκώς για όλα αυτά τα θεότρελα εγκλήματα. Eίναι η πραγματικότητα πιο άγρια από τη φαντασία;
Έχοντας γράψει περίπου πενήντα βιβλία αστυνομικού, κάποτε συμπέρανα ότι τα έχω δει όλα πια. Όμως πάντοτε θα υπάρχει κάποιο νέο είδος κτηνωδίας στον κόσμο.
*Οι «Μουσικές καρέκλες», (σελίδες 600, μετάφραση Γρηγόρης Κονδύλης), καθώς και όλα τα βιβλία του Αrne Dahl κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο
25°
