«Από το θάνατό της και μετά η μητέρα μου ανατέμνεται, αναλύεται, επανερμηνεύεται, επανεπινοείται, μυθιστοριοποιείται και σε κάποιες περιπτώσεις χαλκεύεται. Και καταλήγουμε στο εξής: Τα ίδια της τα λόγια την περιγράφουν με τον καλύτερο τρόπο […]»
Κάπως έτσι, με διαύγεια και ψυχραιμία, χωρίς μνησικακία ή πρόθεση αγιογραφίας, συνοψίζει το «φαινόμενο Σύλβια Πλαθ» η κόρη της, Φρίντα Χιουζ, στον πρόλογο της αποκαταστημένης έκδοσης της διασημότερης ποιητικής συλλογής της Πλαθ, «Άριελ», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι. Και όταν λέμε «αποκαταστημένη» εννοούμε πως βασίζεται στα χειρόγραφα και τις σημειώσεις που άφησε πίσω της η ποιήτρια, όταν αυτοκτόνησε με υγραέριο τον Φεβρουάριο του 1963. Είναι μία βερσιόν της «Άριελ» αρκετά διαφορετική σε σχέση με αυτή που κυκλοφόρησε το 1965, αφού ο σύζυγος της Πλαθ, Τεντ Χιουζ, που είχε επιμεληθεί την αρχική έκδοση, είχε αλλάξει τη σειρά των ποιημάτων προσθέτοντας ορισμένα και παραλείποντας άλλα που θεώρησε αμφιλεγόμενα.Το μεγάλο δέλεαρ της παρούσας έκδοσης, πέραν της ευκαιρίας να διαβάσει κανείς την «Άριελ» –η Πλαθ στο αποκορύφωμα της λογοτεχνικής της δεινότητας–, όπως ακριβώς την οραματίστηκε η ποιήτρια, είναι ο ίδιος ο πρόλογος της Φρίντα Χιουζ.
Μολονότι ήταν μόλις τριών όταν έχασε τη μητέρα της, παραδίδει το πιο εύστοχο ίσως κείμενο που γράφτηκε ποτέ για μία προσωπικότητα τόσο διαφεύγουσα, που ο καθένας καταλήγει να προβάλλει τις δικές του εμμονές πάνω της. Με τον Τεντ Χιουζ προ πολλού πεθαμένο, η Φρίντα απομένει η μόνη αρμόδια για να υποδείξει σε όλους μας πως η Πλαθ δεν ήταν θεά, ξωτικό, μάγισσα, δολοφόνος, τρελή, παρά μόνο στο πλαίσιο της ποιημάτων της: στην πραγματική ζωή ήταν ένας άνθρωπος με πάθη και χαρίσματα, σύζυγος, μητέρα και έξοχη ποιήτρια.
Η Φρίντα δεν χαρίζει κάστανα στους γονείς της: στο αφοπλιστικά ειλικρινές κείμενό της υπερασπίζεται τον Τεντ Χιουζ απέναντι στις άγριες επιθέσεις των φεμινιστριών που τον κατηγορούν για το θάνατο της Πλαθ, χωρίς να λησμονεί τις πολυάριθμες ατέλειές του. Και ενώ εξαίρει τη μητέρα της, συγχρόνως την αποδομεί διακριτικά, ξεσκεπάζοντας τις ανθρώπινες αδυναμίες της, τη ζηλοφθονία και εκδικητικότητά της, καταλήγοντας ωστόσο πως, παρά τα προβλήματά τους, οι γονείς της ήταν ήρεμοι και αγαπημένοι μεταξύ τους τον περισσότερο καιρό.
Στο ίδιο μοτίβο, η Κατερίνα Ηλιοπούλου, που υπογράφει την εισαγωγή, αποδοκιμάζει όσους ερμηνεύουν την ποίηση της Πλαθ με όρους απλοϊκούς ή ψυχαναλυτικούς, σαν ένα είδος αυτοβιογραφικού ημερολογίου ή αστυνομικού μυθιστορήματος. Αλλά και όσους εξιδανικεύουν την αυτοκτονία της και εντάσσουν τη ζωή της, εκβιαστικά, σε ένα αφηγηματικό είδος: κάθε έργο τέχνης, μας υπενθυμίζει η Ηλιοπούλου, υφίσταται ανεξάρτητα από το δημιουργό του. Η ποίηση της Πλαθ δεν είναι αποκωδικοποιητής της ζωής της.
Όσο όμως καλούμαστε να αντισταθούμε στις έξωθεν δυνάμεις που έχουν μυθοποιήσει την Πλαθ, τόσο οφείλουμε να αφεθούμε στις μυθικές μορφές που κατοικούν εντός της ποίησής της. Το σύμπαν της «Άριελ» είναι σκοτεινό, σουρεαλιστικό, με σύμβολα ενίοτε δυσερμήνευτα και συνεχείς μεταμορφώσεις. Ο τίτλος της συλλογής παραπέμπει στο ομώνυμο ποίημα, από τα πιο χαρακτηριστικά του βιβλίου. Η λέξη «Άριελ» προσλαμβάνει πολλαπλές σημασίες: είναι το αγαπημένο άλογο της Πλαθ, αλλά και το αερικό από την «Τρικυμία» του Σέξπιρ, ρόλοι που υποδύεται με άγρια χαρά η ποιήτρια. Οι μεταφράστριες Κατερίνα και Ελένη Ηλιοπούλου γνωρίζουν καλά πώς να ανταποκριθούν σε αυτό το θίασο ποιητικών υποκειμένων. Δεν είναι άλλωστε αρχάριες στην Πλαθ, έχοντας επιτυχώς μεταφράσει ποιήματά της στο παρελθόν. Έμπειρες με το «πλαθικό» ρεπερτόριο, επαναπροσδιορίζουν παλαιότερες δικές τους μεταφράσεις με παιγνιώδη ενθουσιασμό και γλωσσική αισθαντικότητα.
Και πόσο καλαίσθητη έκδοση! Από τη θαμπή, ονειρική φωτογραφία του εξωφύλλου, που σαν να υπαινίσσεται τη συγκεχυμένη, θολή αντίληψη που έχουμε όλοι για την Πλαθ ως άτομο, μέχρι τα χειρόγραφά της, που παρατίθενται στο τέλος του βιβλίου με ατόφιες τις διορθώσεις τους, προσφέροντας μία ηδονοβλεπτική ματιά όχι στη ζωή της αλλά στη διαδικασία δημιουργίας των ποιημάτων. Μαζί με μία ψευδαισθησιακή εμπειρία: μπαίνεις στον πειρασμό να χαϊδέψεις τις σελίδες των χειρογράφων, σαν να ήταν αυτά τα ίδια που η Πλαθ είχε κάποτε εναποθέσει τρυφερά στο κομοδίνο της.
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Τη Δευτέρα 15/4 (20.00) θα παρουσιαστεί το βιβλίο στο Αμφιθέατρο της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης (Μασσαλίας 22, Κολωνάκι, 2ος όρ.). Για το βιβλίο θα μιλήσουν: Φ. Γιαννίση (ποιήτρια), Κ. Ηλιοπούλου (ποιήτρια, μεταφράστρια), Α. Καλφοπούλου (ποιήτρια, καθηγήτρια)
24°
