Η Τζένη Μαστοράκη, θυμάται πώς ένα βιβλίο την «έκανε λιώμα»

«Μπορώ να μιλώ συνέχεια για αυτόν!» μου λέει από το τηλέφωνο η ποιήτρια Τζένη Μαστοράκη, αναφερόμενη στον Αμερικανό συγγραφέα Τζερόμ Ντέιβιντ Σάλιντζερ που πέθανε στις 27 Ιανουαρίου. Τη δεκαετία του ’70 το ελληνικό αναγνωστικό κοινό γνώρισε τον Σάλιντζερ χάρη στη δική της μετάφραση του βιβλίου «Ο φύλακας στη σίκαλη».

Η Τζένη Μαστοράκη πρωτοδιάβασε το βιβλίο του Σάλιντζερ το καλοκαίρι του 1968. «Ήταν μια σημαδιακή χρονιά: είχα κλείσει τα 19, συμπλήρωνα τον πρώτο χρόνο της φοιτητικής ζωής μου μέσα σε μια στρατιωτική δικτατορία, περνούσα ένα παρατεταμένο και μπερδεμένο πολιτικό ξύπνημα μαθαίνοντας, πρώτη μου φορά, να χωρίζω τον κόσμο σε “καλούς” και “κακούς”, ο παρισινός Μάης βούιζε κάπου μακριά, στην άλλη άκρη του κόσμου (σε μια εποχή της λιγοστής και λογοκριμένης πληροφόρησης) και είχα στο νου μου μια τελείως διαφορετική εικόνα για τις επαναστάσεις και τους επαναστατημένους: “σημαίες και ταμπούρλα”. Κι αυτό το βιβλίο, που το διάβαζα μια ολόκληρη νύχτα και δεν ήθελα να τελειώσει, “μ’ έκανε λιώμα”, που θα ’λεγε κι ο Χόλντεν Κόλφιλντ. Γιατί ήρθε να μου πει, μ’ έναν αθόρυβο αλλά βίαιο τρόπο, πως οι επαναστάσεις μπορεί να γίνονται και αλλιώς.Εννιά χρόνια αργότερα, κουβέντιαζα για το βιβλίο με τον Γιώργο Βαμβαλή των εκδόσεων “Επίκουρος”. Έκανε την ωραία τρέλα να κλείσει τα δικαιώματα, και μου πρότεινε να το μεταφράσω. Ήμουν 29 χρονών όταν βγήκε ο Σάλιντζερ στα ελληνικά».

Ποιο το πιο δύσκολο για το μεταφραστή κομμάτι από το έργο του Σάλιντζερ; Φυσικά ο τίτλος του βιβλίου, που τον έκανε ακόμη δυσκολότερο ο όρος του Σάλιντζερ: να μεταφραστεί κυριολεκτικά, ό,τι κι αν θα ’βγαινε στα ελληνικά. Σήμερα μοιάζουν γουστόζικα όλ’ αυτά, όμως τότε ήταν πολύ επώδυνα. Πώς να πεις catcher το 1977, σε μια χώρα που δεν είχε μπέιζμπολ (και τώρα ακόμα τον λέει «κάτσερ») και που τη σίκαλη την ήξερε και την ξέρει μόνο από τις φρυγανιές; Ο τελικός συμβιβασμός με τον ατζέντη του Σάλιντζερ ήταν η λέξη «φύλακας»: ένας λειψός «τερματοφύλακας», στην άκρη ενός γκρεμού. Απ’ ό,τι έμαθα χρόνια αργότερα, ο Σάλιντζερ ήταν ήδη έξαλλος με τους Γάλλους, που του είχαν δώσει τον τίτλο “L’ attrape-coeur” (κάτι σαν «καρδιοκλέφτης» σημαίνει αυτό, όπως μου λέει η φίλη μου η Μαρί-Λορ Κουτσάφτη, και απηχεί ένα παλιότερο μυθιστόρημα του Μπορίς Βιαν, το “L’ arrache-coeur”). Μετά από αυτό, άρχισε να βάζει τον όρο του τίτλου σε κάθε συμβόλαιο. Και είχε δίκιο.  

Τι έχει να δώσει ο Σάλιντζερ και το “Catcher in the Rye” στους σημερινούς 20άρηδες και 30άρηδες; Ο Χόλντεν Κόλφιλντ δεν είχε καμιά διάθεση να δώσει τίποτα σε κανέναν. Ο Σάλιντζερ είχε δώσει από τη δεκαετία του ’60 μόνο ένα πράγμα: μια εντολή στον ατζέντη του, να μην του προωθεί γράμματα θαυμαστών, αλλά να τα καίει επιτόπου. Τι να σας απαντήσω εγώ λοιπόν;