Το μυθιστόρημα του Ηλία Μαγκλίνη «Πρωινή γαλήνη» και οι ιστορίες που το ενέπνευσαν ανακίνησαν θραύσματα προσωπικών αναμνήσεων και αναγνώσεων: σε μια φωτογραφία που περιλαμβάνεται στο υλικό με το οποίο ο συγγραφέας έκτισε την πλοκή και τους ήρωές του, υπάρχει μια Στουντεμπέικερ· αναπόφευκτα, κι επειδή έχουμε την τάση να ανακαλύπτουμε ξανά και ξανά τον εαυτό μας, ήρθε στην επιφάνεια η ιστορία της οικογένειας Μόρροου την οποία αφηγούμαι σ’ ένα μυθιστόρημα που είχα γράψει το 1998 με τίτλο «Υπόγειο ουρανός»: ο Χάρρυ Μόρροου εργάζεται στην αυτοκινητοβιομηχανία· ύστερα, το εργοστάσιο της Στουντεμπέικερ κλείνει, η πόλη του Σάουθ Μπεντ της Ιντιάνα παρακμάζει... Ακολουθεί η εποχή της αμερικανικής σκουριάς: αποβιομηχανοποίηση, εγκαταλειμμένα φουγάρα, η χέρσα γη του Μίντγουεστ.
Διάβασα την «Πρωινή γαλήνη» σαν ένα Bildungsroman: μια προφανής παρατήρηση. Ο κεντρικός ήρωας επιζητεί τη μαθητεία και μέσω της μαθητείας την ψυχική και ηθική του ανάπτυξη, την υλοποίηση των ονείρων του, την ενηλικίωση και την ωριμότητα. Τα όνειρά του έχουν φτερά· όσο για την ωριμότητα είναι λιγότερο υποκειμενική – ορίζεται ως η αποδοχή του κόσμου, των αξιών και των κανόνων του, ως μια μορφή ένταξης και συμφιλίωσης. Στην εφηβεία, στην πρώιμη νεότητα, οι άνθρωποι βρίσκονται σ’ ένα κοινωνικό Καθαρτήριο – αν είναι τυχεροί θα ενταχθούν και ίσως τροποποιήσουν τις προϋπάρχουσες αξίες, τους ισχύοντες κανόνες· έτσι προοδεύει σιγά-σιγά ο κόσμος. Ο Ηλίας Μαγκλίνης φτιάχνει λοιπόν έναν περιπετειώδη Καντίντ ή μια εκδοχή του Τομ Τζόουνς και του Τρίστραμ Σάντυ· κι επειδή η περιρρέουσα μετριοκρατία δεν με αφήνει να ξεχάσω τη φιλοδοξία του Ζυλιέν Σορέλ στο «Κόκκινο και το μαύρο», είδα στον Δημήτρη της «Πρωινής γαλήνης» τον Ζυλιέν Σορέλ: ηθικά αμφίσημο και γεμάτο περιέργεια, έτοιμο για όλα τα στάδια και τις όψεις των τελετών μύησης. Στην πραγματικότητα, έτοιμο για όλα tout court: η δίψα φτιάχνει τις καλύτερες ιστορίες.
Ο Ηλίας Μαγκλίνης βάζει τον ήρωά του να προεκτείνει τα όρια του κόσμου του: η φωτογραφία της Στούντυ στην έρημο της Νεβάντα δείχνει, εκτός από τη μετατόπιση των συνόρων, μια διανοητική διεύρυνση – ο ήρωας διασχίζει τον κόσμο με τεράστιες δρασκελιές. Κι ενώ προχωρεί ορμητικά προς τον ορίζοντα, ο ορίζοντας απομακρύνεται. Αναδύεται μια οσμή εξωτισμού που υποθέτω, αυθαιρέτως, ότι συνδέεται με την καταγωγή του συγγραφέα από την Κινσάσα του Κονγκό, την πρώην Λεοπολντβίλ, εκείνη την εξωτική πόλη με τις αδανσονίες που ίδρυσε ο Στάνλεϋ: απόηχος αποικιοκρατίας, ζούγκλας, εμφυλίων σφαγών και πολέμων διά πληρεξουσίου – όπως ο πόλεμος της Κορέας. Ο εξωτισμός δεν περιορίζεται στην Άπω Ανατολή: το Σαν Αντόνιο του Τέξας και η περιοχή της Νεβάντα όχι πολύ μακριά από το Γιούκα Φλατς όπου γίνονταν οι πυρηνικές δοκιμές είναι τόποι ενός κόσμου μακρινού και χαμένου· του κόσμου της αμερικανικής βεβαιότητας στο απόγειο της δόξας του.
Τέλος, η «Πρωινή γαλήνη» είναι ένα μυθιστόρημα για έναν άλλον κόσμο, έμφυλο: για την αρρενωπότητα. My Life as a Man: τα φτερωτά όνειρα, μαζί με τον φόβο της εξημέρωσης στον οικιακό χώρο ήταν –ίσως είναι ακόμη υπό μορφή φαντάσματος– μέρος της αρσενικής ταυτότητας. My Life as a Man: τα πολεμικά παιχνίδια και η απουσία των γυναικών που τα επιτρέπει μαζί με κάθε ηθική παραβίαση. Θυμήθηκα μιαν αναφορά του Μαξ Φρις στο βιβλίο του Φίλιπ Ροθ από το «Μακρύ Σαββατοκύριακο στο Λονγκ Άιλαντ»: «My Life as Man, είναι ο τίτλος του καινούργιου βιβλίου που έφερε χθες στο ξενοδοχείο ο Φίλιπ Ροθ. Γιατί να φοβηθώ τον γερμανικό τίτλο; Mein Leben als Mann. Η ζωή μου ως άνδρα. Μακάρι να καταλαβαίνω, μακάρι να μαθαίνω για τη ζωή μου ως άνδρα γράφοντας υπό τον καταναγκασμό της τέχνης». Έρχονται άραγε οι άνδρες από τον Άρη και οι γυναίκες από την Αφροδίτη; Δεν ξέρω. Όμως, αν η τιμή, η τόλμη, η συντροφικότητα, η αναζήτηση νοήματος στην περιπέτεια θεωρηθούν παραδοσιακά ανδρικές ιδιότητες, πρέπει επίσης να θεωρηθούν συνεισφορά των ανδρών στην ιστορία και στη λογοτεχνία.
14°
