Συζητώντας με τον Δημήτρη Ψυχογιό για το μυθιστόρημά του «Χιονίζει ήσυχα στις Αγριόλευκες»
Το βιβλίο ισορροπεί μεταξύ ρεαλισμού (τοπίο, εμμονή σε ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια, αποτύπωση ανθρώπινων χαρακτήρων) και φαντασίας (παράδοση fantasy, μυθολογία, επιστημονική φαντασία, «ειδικός ρόλος» των μαθηματικών ή της μουσικής κ.λπ.). Πώς πετύχατε την ισορροπία; Από τη στιγμή που το φανταστικό υπάρχει στη σκέψη, στη γραφή, στα παραμύθια, είναι μέρος του πραγματικού· διαμορφώνει την πραγματικότητα και διαμορφώνεται από αυτήν. Η ισορροπία φανταστικού-πραγματικού είναι δυναμική, όπως αυτή του γινγκ και γιανγκ που εισχωρούν το ένα στο άλλο. Πρόκειται για ασταθή κατάσταση, έτοιμη να ξεφύγει προς τη μία ή την άλλη πλευρά. Η αφήγηση μοιάζει ισορροπημένη γιατί δεν γίνεται να την προσλάβουμε αλλιώς: υποκύπτουμε στην ανάγκη να είναι ο κόσμος μας στέρεος (που δεν είναι), αλλιώς θα νιώθαμε εμείς ανισόρροποι.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στις «Αγριόλευκες» κατέχουν, νομίζω, τα όνειρα και το χιόνι. Πώς προέκυψε η σύνδεσή τους; Χρειάστηκε να μελετήσετε ξεχωριστά τα θέματα; Το χιόνι στο χειμωνιάτικο Πήλιο, εκεί ψηλά στις Αγριόλευκες, σου κόβει την αναπνοή, σε τρομάζει αλλά και σε κάνει να ονειρεύεσαι. Η σύνδεσή του με τα όνειρα είναι όπως η σύζευξη του πραγματικού με το φανταστικό: μέσα στις νιφάδες νιώθουμε σαν σε όνειρο γιατί τα όνειρά μας είναι ασαφή, σαν τα τοπία που θολώνουν οι νιφάδες. Τοπία άλλων κόσμων, αυτών που δημιούργησαν η εξέλιξη και η ανθρώπινη επινοητικότητα, κρυμμένα κάτω από πέπλα. Όταν έρθει η ώρα του χορού πέφτουν τα πέπλα, ξεγυμνώνονται οι πραγματικότητες. Άλλες στιγμές η γυάλινη μπάλα ταρακουνιέται, το χιόνι αναδεύεται, κρύβονται πάλι οι κόσμοι και πρέπει πάλι να χορέψουν οι νεράιδες για να δούμε τα «Ούμβελτ» που συνυπάρχουν στο Πήλιο.
Μου έκανε εντύπωση η συμπερίληψη του εαυτού σας ως δευτερεύοντα ήρωα στο βιβλίο. Να γράφετε στη Δράκεια, να μιλάτε με τους ήρωες. Επίσης ότι απευθύνεστε ενίοτε στους αναγνώστες κ.λπ. Τι απήχηση είχε στους αναγνώστες αυτή η αντισυμβατικότητα στους αφηγηματικούς τρόπους; Οι συγγραφείς είναι πάντοτε μέσα στα έργα τους, οι αναγνώστες το ξέρουν πολύ καλά αφού μπαίνουν μέσα για να τους συναντήσουν. Αντισυμβατικό ίσως είναι ότι στο «Χιονίζει ήσυχα στις Αγριόλευκες» η κειμενική συνάντηση αναγνώστη-συγγραφέα αποκτά ξανά ονοματεπώνυμο, όπως στο βιβλιοπωλείο. Αυτό είναι εύκολο γιατί ο συγγραφέας είναι ένας και οι αναγνώστες πολλοί – διάβαζα όμως τις προάλλες για τις δυνατότητες διαδραστικότητας που δίνουν οι νέες τεχνολογίες: θα μπορούν, κατάλαβα εγώ, και οι αναγνώστες να αποκτούν ονοματεπώνυμο και να συμμετέχουν ως αβατάρ στα έργα που θα διαβάζουν στα e-books. Φαίνεται ότι οι συγγραφείς θα έχουν στο μέλλον τακτικότατες συναντήσεις και με τους ήρωές τους και με τους αναγνώστες.
Θα έλεγα επίσης ότι το βουνό Πήλιο είναι κι αυτό ένας από τους ήρωες του βιβλίου. Το Πήλιο είναι μοναδικό βουνό, η ομορφιά του σπάνια. Δάση, λόγγοι, καλλιέργειες, ρέματα, θάλασσες, βράχοι, λουλούδια, κήποι και περιβόλια συνδυάζονται με μοναδικό τρόπο, που σε κάνει να το φωτογραφίζεις, να το θυμάσαι, να γράφεις για αυτό. Ήταν διαδραστικό πολύ πριν γίνουν τα e-books – αλλά για να σου μιλήσει, πρέπει να περπατήσεις στα μονοπάτια του, να σκαρφαλώσεις στις κορυφές του, να βουτήξεις στις θάλασσές του, να κυλήσεις στα χιόνια του. Και τότε, γράφει τις ιστορίες του στο σώμα σου.
Ακόμα και μερικές μορφές ανορθολογισμού μπορούν να έχουν επιστημονική εξήγηση. Αυτό μοιάζουν να λένε μερικοί ήρωες του βιβλίου. Οι ήρωες ζουν απλά και φυσικά καταστάσεις που σε άλλους θα φαίνονταν ανορθολογικές, μαγικές, μεταφυσικές. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν ορθολογικές εξηγήσεις για όλα. Δεν υπάρχουν άλλωστε άλλου τύπου εξηγήσεις πέρα από τις ορθολογικές – ο ανορθολογισμός είναι άρνηση της εξήγησης, αποφυγή χρήσης της νοημοσύνης· τα εξηγεί όλα αυτά ο Γλυνζώνιος.
Θα θέλατε να πείτε δυο λόγια για το χαρακτήρα του Εμμανουήλ Γλυνζώνιου; Ο Γλυνζώνιος ήταν για 300 σχεδόν χρόνια πασίγνωστος. Το 1570, όταν όλοι οι άλλοι λόγιοι της ελληνικής διασποράς τύπωναν γραμματικές και αρχαία κείμενα, αυτός έγραψε και δημοσίευσε στη Βενετία βιβλίο αριθμητικής για να μάθουν οι καπετάνιοι, έμποροι, τεχνίτες, μαθητές να κάνουν πράξεις και να χρησιμοποιούν τους νέους, τότε, αραβοϊνδικούς αριθμούς. Δέκα γενιές διάβαζαν και αντέγραφαν το μοναδικό στο είδος του βιβλίο, το «γλυτζούνι» όπως το ονόμασαν, ταυτίζοντάς το με το συγγραφέα του. Ο Γλυνζώνιος έριξε σπόρο που δεν έπιασε, η κουλτούρα μας επιμένει στη γραμματική περιφρονώντας την αριθμητική, τη λογική, τη θετική σκέψη. Είναι από τις αιτίες που βρισκόμαστε σε αυτό το χάλι σήμερα, μου φαίνεται – αλλά εμείς ρίχνουμε το φταίξιμο στους Γερμανούς.
Παραθέτετε μια ολόκληρη αφήγηση πώς σώθηκε ένας κάτοικος της Δράκειας κατά την ομαδική εκτέλεση των αντρών του χωριού από τους ναζί το 1943. Εγώ το βρήκα πολύ ενδιαφέρον. Άλλοι αναγνώστες σας; Δεν μπορούσε να λείπει αυτή η αναφορά στο δραματικό γεγονός που καθόρισε τη σύγχρονη ιστορία του χωριού των δράκων ονειροφυλάκων. Το θέμα όμως δεν είναι η σωτηρία του ενός, αλλά ότι οι Γερμανοί δεν ήσαν (και φυσικά δεν είναι) όλοι ναζί. Το να αντικαθιστούμε τον αντιαμερικανισμό με τον αντιγερμανισμό δεν λύνει τα προβλήματά μας.
Σέξπιρ, Παλαιά Διαθήκη, Κένταυροι. Το βιβλίο έχει πολλά σημεία αναφοράς σε άλλα βιβλία… Πολύ περισσότερες είναι οι αναφορές σε βιβλία που δεν φαίνονται· κουβαλάμε όλοι μας πολλά βιβλία μέσα μας, που μας παρακινούν να γράψουμε τα δικά μας. Για τούτο δεν ξέρω αν το έργο μου είναι ακόμη βιβλίο – όποιο κείμενο δεν έχει διάρκεια και δεν γεννά νέα κείμενα δεν είναι βιβλίο. Μακάρι το δικό μου να γίνει.
Θα έλεγα επίσης ότι το βουνό Πήλιο είναι κι αυτό ένας από τους ήρωες του βιβλίου. Το Πήλιο είναι μοναδικό βουνό, η ομορφιά του σπάνια. Δάση, λόγγοι, καλλιέργειες, ρέματα, θάλασσες, βράχοι, λουλούδια, κήποι και περιβόλια συνδυάζονται με μοναδικό τρόπο, που σε κάνει να το φωτογραφίζεις, να το θυμάσαι, να γράφεις για αυτό. Ήταν διαδραστικό πολύ πριν γίνουν τα e-books – αλλά για να σου μιλήσει, πρέπει να περπατήσεις στα μονοπάτια του, να σκαρφαλώσεις στις κορυφές του, να βουτήξεις στις θάλασσές του, να κυλήσεις στα χιόνια του. Και τότε, γράφει τις ιστορίες του στο σώμα σου.
