Παρουσιάζοντας σήμερα το βιβλίο «Στις ρίζες του εθνολαϊκισμού, 50+1 κείμενα 1975-2015» (Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2015) του Ανδρέα Παππά (κατά καιρούς διορθωτής κειμένων, επιμελητής εκδόσεων, μεταφραστής, εκδότης, διευθυντής περιοδικού, γλωσσικός και πολιτικός σχολιαστής, παρουσιαστής/κριτικός βιβλίων, αρθρογράφος και ει τι άλλο), δεν διεκδικώ δάφνες αντικειμενικότητας, αφού με το συγγραφέα γνωριζόμαστε από την εποχή που ιδρυόταν η ΕΑΡ (1987) κι έχουμε μια λίγο πολύ παράλληλη πολιτική (αποχώρηση από την ΕΑΡ το 1989 και αυτόνομη πορεία στον εκσυγχρονιστικό - φιλελεύθερο - ευρωπαϊκό χώρο), αλλά και εν μέρει «δημοσιογραφική» πορεία («Επιχειρήματα», «Αυγή», «Έκφραση», «A.V.»).
O Aνδρέας Παππάς είναι λοιπόν φίλος μου, προσωπικά και πολιτικά. Όποιος όμως με ξέρει έστω και λίγο, ξέρει επίσης ότι η φιλία δε θα με εμπόδιζε να γράψω αρνητικά για το βιβλίο ενός φίλου, αν υπήρχε λόγος, γιατί άλλο πολιτική συμφωνία με κάποιον που γράφει κι άλλο συγγραφική επάρκεια του κρινόμενου. Τέτοια περίπτωση ωστόσο δεν υπάρχει – και σπεύδω να το δείξω.
Το συγκεκριμένο έργο αποτελεί επιλογή αρθογραφίας 40 χρόνων μέσα από παλιότερα και νεότερα έντυπα. Εκτός από τα προαναφερθέντα στην πρώτη παράγραφο, τα κομμάτια προέρχονται επίσης από τις «Αντιθέσεις», το «Αντί», το κυριακάτικο «Βήμα», τη «Βιβλιοθήκη» της «Ελευθεροτυπίας», την «Άνοιξη», τον «Αγωνιστή» και τη «Books’Journal». Τα άρθρα, καθώς το λέει κι ο τίτλος, είναι 50, ενώ το 51ο δεν είναι παρά ένα προλογικό σημείωμα. Ακόμα, κάποιες φορές προτάσσονται χρήσιμα εισαγωγικά κειμενάκια σε επιλεγμένα άρθρα, πολλά από τα οποία ξεκινάνε από βιβλιοπαρουσιάσεις - βιβλιοκρισίες, αλλά επεκτείνονται σε γενικότερα ζητήματα που σχετίζονται με τα υπό κρίση βιβλία, ενώ ο εχθρός είναι πάντα ο ίδιος, ο λαϊκισμός (ή «ποπουλισμός» σε παλιότερες αρθρογραφικές εποχές), με τις πολλές παραφυάδες του.
Η δόμηση του βιβλίου, που είναι αφιερωμένο «στον Λεωνίδα Λουλούδη, αντιλαϊκιστή, αντιεθνικιστή, αντισταλινικό, που “έφυγε νωρίς”», γίνεται σε τέσσερις ενότητες: Α. Εθνολαϊκισμός, Β. Σοσιαλιστές και κομμουνιστές, Γ. Ποια Αριστερά; και Δ.In memoriam. Η επιλογή θα πρέπει να ήταν δύσκολη, αφού ο αρθρογράφος έχει γράψει πολύ περισσότερα – είναι όμως εύστοχη, αφού το όλο συνθέτει, επαρκώς νομίζω, την πορεία ενός ανήσυχου, ανεξάρτητου και πολύπλευρου μυαλού, που δεν διστάζει να ονομάσει (κυριολεκτικά) και να χτυπήσει το συντηρητισμό, εμμένοντας σε μια εξιδανικευμένη Αριστερά.
Πριν περάσω στο περιεχόμενο του κάθε μέρους, να πω ότι το Ευρετήριο (προσώπων) στο τέλος του βιβλίου όχι μόνο βοηθάει τον/την κάθε αναγνώστη/τρια να ξαναβρεί την αναφορά που θέλει, αλλά με το εύρος του δείχνει και με πόσο πολλά πεδία καταπιάνεται ο Ανδρέας Παππάς.
Λοιπόν, η πρώτη ενότητα αναφέρεται σε θέματα κατά βάση από την ελληνική Ιστορία και πολιτική (εθνικοί μύθοι, Ναβαρίνο, ορθόδοξη εκκλησία, μικρασιατική καταστροφή, συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση κ.λπ.). Εδώ, μεταξύ άλλων, βρίσκουν «την τιμητική» αστέρες του λαϊκισμού και «καταχεριάζονται» όπως τους πρέπει.
Η δεύτερη ενότητα, παρόλο που έχει μερικές αλληλεπικαλύψεις με την πρώτη, διαθέτει σαφώς πιο διεθνή χαρακτήρα. Εδώ υπάρχουν, μεταξύ άλλων, η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Ζορές, ο… φοβερός Χρένικοφ (αν δεν τον ξέρετε, αξίζει να τον ψάξετε), η Μιλάντα Χοράκοβα, ο αναπόφευκτος Στάλιν, ο «σοσιαλιστικός μετασχηματισμός» στη Βενεζουέλα, ο Πολ Ποτ, ο Κον-Μπεντίτ, ο Λεόν Μπλουμ, ο Κάρλο Ροσέλι, από κοντά μερικές δικές μας αναφορές, όπως ο Ζαχαριάδης ή ο Τσίπρας (και το «Άγιον Όρος»), ή –αντιθετικά βέβαια– ο μεγάλος Μάνος Χατζιδάκις, ενώ τα κορυφαία κατά τη γνώμη μου κομμάτια είναι τα «Γιατί θα ψηφίσω… ιστορικούς», «Στις ρίζες του αδιεξόδου» και ιδίως το «Αριστερά και σεξουαλικότητα».
Η τρίτη ενότητα επικεντρώνεται σε θέματα περισσότερο τρέχουσας πολιτικής συγκυρίας. Οι (ξεχασμένες σήμερα) Σοσιαλιστική Πορεία και ΕΑΡ, ο Σημίτης, το περιοδικό «Ο Πολίτης», η Χρυσή Αυγή, οι ένθεν κακείθεν εχθροί της αστικής δημοκρατίας είναι μερικά από αυτά.
Η τέταρτη ενότητα αναφέρεται σε νεκρούς δημιουργούς και τα έργα τους. Ο Αλεξάνδρου και το «Κιβώτιό» του, ο Γιώργος Ραγιάς της «Μέλισσας», ο δημοσιογράφος-συγγραφέας Αστέρης Στάγκος, ο Άγγελος Ελεφάντης και ξανά «Ο πολίτης», ο δημοσιογράφος Αντώνης Καρκαγιάννης, οι πολιτικοί Μιχάλης Παπαγιαννάκης και Λεωνίδας Κύρκος, ο συγγραφέας Χρόνης Μίσσιος, οι καθηγητές Λεωνίδας Λουλούδης και Νίκος Μάργαρης παρελαύνουν από δω, με την επιγραμματική υπενθύμιση του τι πρόσφερε ο καθένας.
Το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και σαν ένα πυκνογραμμένο, ημιεπικαιρικό ψηφιδωτό, που ιχνηλατεί τον εθνολαϊκισμό, δηλαδή το κυρίαρχο ρεύμα της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, κυρίαρχο όχι μόνο πολιτικά, αλλά ιδίως «νοοτροπιακά» και μιντιακά, του οποίου η αντιμετώπιση γίνεται εδώ με επιχειρήματα από την κοινή λογική, το ρεαλισμό και το διαφωτισμό, αλλά και με χιούμορ – αυτό τον ακαταμάχητο πολέμιο κάθε σοβαροφάνειας. Και είναι ζήτημα αν οι πάσης φύσεως λαϊκιστές (εθνικιστές, σταλινικοί, θρησκευόμενοι ή άλλοι μπορούν να το «πιάσουν», αφού –πολύ απλά– είναι κάτι που δεν το έχουν και επομένως δεν τους είναι αναγνωρίσιμο.
Με το βιβλίο αυτό, το «Επίκεντρο» του Πέτρου Παπασαραντόπουλου προσθέτει ένα ακόμα σημαντικό έργο στη συνεπή αστική, δημοκρατική, φιλελεύθερη πορεία του.
22°
