Η επιμελήτρια του Τμήματος Συλλογών Έργων Τέχνης της Alpha Bank Ειρήνη Οράτη μάς μιλά για την έκθεση «Μυθολογικά θέματα στη ζωγραφική του Γεράσιμου Στέρη», μια ευκαιρία για το ξεδίπλωμα της γοητευτικής και σκοτεινής προσωπικότητας ενός μεγάλου ζωγράφου του προηγούμενου αιώνα και εκπροσώπου του μοντερνισμού.
Ο Γεράσιμος Στέρης θεωρείται ένας από τους πρώτους εκπροσώπους του μοντερνισμού στην Ελλάδα και στο έργο του ασχολήθηκε κυρίως με τη μεταφορά του αρχαίου ελληνικού μύθου σε μια σύγχρονη πραγματικότητα. «Η διαμονή του στο Παρίσι τη δεκαετία του ’30 τον φέρνει σε άμεση επαφή με το μοντερνισμό και επηρεάζεται από τη δουλειά του Πικάσο, του Λεζέ, του Ματίς, του Τζακομέτι και του Ντε Κίρικο. Απογυμνώνει τις φιγούρες, τόσο τις ανδρικές όσο και τις γυναικείες, και τις αναπαριστά σε μια πρωτόλεια μορφή μεταφέροντας μυθολογικά θέματα στη σημερινή εποχή, μεταμορφώνοντάς τα σε σύμβολα. Και τα τοπία του, όπως αυτά της Αίγινας και της Σαντορίνης, μέσα από συνεχείς προσθέσεις γίνονται ιδεατά. Δημιουργεί ένα δικό του σύμπαν, όπου το χρώμα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Με τη σκέψη του μοντερνισμού όμως μάλλον δεν έχει το έργο του καμία συνάφεια» λέει η κυρία Ειρήνη Οράτη. «Η σημασία της τέχνης στη ζωή μας είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι υποψιαζόμαστε», θα πει ο Γεράσιμος Στέρης σε μια διάλεξή του το 1936, «η τέχνη είναι ο ρυθμός του Θεού στη γη, είναι το αίσθημα που, απελευθερώνοντάς μας, μας υψώνει απ’ τη στενότητα και το βάρος της υλιστικής ζωής που νεκρώνει μέσα μας το αίσθημα της ομορφιάς».
Ο ζωγράφος γεννήθηκε στην Κεφαλονιά το 1898 και η ζωή του υπήρξε ένα παζλ παράξενων ιστοριών. Από το 1915 έως το 1917 σπούδασε ζωγραφική στο Σχολείο των Καλών Τεχνών της Αθήνας με δασκάλους τους Δημήτριο Γερανιώτη, Γεώργιο Ιακωβίδη και Σπύρο Βικάτο. Είναι η εποχή που ο ίδιος διαδίδει ότι είναι νόθος γιος του Αυστριακού πρίγκιπα Von Sternes, ο οποίος αυτοκτόνησε σύμφωνα με τα λεγόμενα του ζωγράφου όταν του ζήτησε να τον αναγνωρίσει ως παιδί του. Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Στέρης δεν θέλει να πολεμήσει για να μην αναγκαστεί να σκοτώσει συνανθρώπους του και γι’ αυτό καταφέρνει να υπηρετήσει στη Χαρτογραφική Υπηρεσία Στρατού. Το 1920 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου παρέμεινε μέχρι το 1931 με ένα μικρό ενδιάμεσο διάλειμμα, σπούδασε Ιστορία και Φιλοσοφία της Τέχνης, σχετίστηκε με προσωπικότητες όπως ο Λεζέ και ο Ντερέν και κέρδισε δύο βραβεία ζωγραφικής. Με την επιστροφή του στην Αθήνα οργανώθηκε μια ατομική έκθεση με το έργο του, αλλά ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου –τότε διευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης– αντέδρασε σφόδρα θεωρώντας το απαράδεκτο. 18 προσωπικότητες της εποχής, όπως ο Φώτος Πολίτης, ο Σπύρος Μελάς και ο Δημήτρης Πικιώνης, ανέλαβαν την υπεράσπισή του με τα «18 κριτικά άρθρα γύρω από μια έκθεση», όμως και στις ελάχιστες επόμενες εκθέσεις του Στέρη, που πραγματοποιήθηκαν σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, η αποτυχία είναι παταγώδης. Το 1936 εγκατέλειψε απογοητευμένος τη χώρα και αφού σπούδασε για λίγο ψυχολογία στο Παρίσι, εγκαταστάθηκε στην Αμερική, όπου άλλαξε το όνομά του σε Guelfo Ammon d’ Este, δούλεψε για λίγο στην κινηματογραφική βιομηχανία του Χόλιγουντ και στη συνέχεια και μέχρι το θάνατό του έμεινε στη Νέα Υόρκη όπου ζωγράφιζε και παρέδιδε μαθήματα ζωγραφικής. Στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του 1950 ο Γεράσιμος Στέρης εθεωρείτο νεκρός και μόνο μετά το θάνατό του και με την επίσκεψη της γυναίκας του –που μέχρι τότε αγνοούσε και η ίδια την πραγματική ταυτότητα του συζύγου της– αποκαλύφθηκε ότι ο Στέρης συνέχισε να ζει μέχρι το 1987.
«Όμως η Αμερική επέδρασε αρνητικά στον Στέρη και η ζωγραφική του γίνεται εντελώς διαφορετική, μια σκιά της παλιάς του τέχνης» λέει εμφατικά η κυρία Οράτη. Αλλά η έκθεση «Μυθολογικά θέματα στη ζωγραφική του Γεράσιμου Στέρη» περιλαμβάνει μερικά από τα πιο ωραία του έργα, της περίοδου μέχρι το 1936. «Η Alpha Bank διαθέτει στη συλλογή της 44 σχέδια από μολύβι και κάρβουνο του Γεράσιμου Στέρη, τα οποία προέρχονται από τη συλλογή της Λιλής Πολίτη, οικογενειακής γνωστής του ζωγράφου από τη δεκαετία του ’30, στην οποία άφησε ο ζωγράφος φεύγοντας για την Αμερική το ’36 έναν αριθμό σχεδίων και πινάκων. Τα σχέδια αυτά αποτελούν και τον πυρήνα της έκθεσης, μαζί με μια ξυλογραφία με τίτλο «Σαντορίνη», η οποία είναι μία από τις ελάχιστες απόπειρες του καλλιτέχνη στη χαρακτική» εξηγεί η κυρία Οράτη. Με βάση αυτά τα σχέδια αναζητήθηκαν σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές πίνακες οι οποίοι είτε να είναι η ακριβής εξέλιξη των σχεδίων είτε να είναι συνθέσεις και παραλλαγές που προέκυψαν από τη χρήση στοιχείων πολλών σχεδίων μαζί. Έτσι συγκεντρώθηκαν 17 πίνακες και δημιουργήθηκε ένας διάλογος μεταξύ των έργων. Στην έκθεση τα σχέδια εκτίθενται δίπλα στο τελικό αποτέλεσμα, δηλαδή στους πίνακες, και χωρίζονται σε δύο ενότητες. Η πρώτη είναι «Τα ομηρικά ακρογιάλια» και η δεύτερη περιλαμβάνει τις υποενότητες «Ο μύθος της Αριάδνης», «Ο ποιητής», «Ο ποιητής και η μούσα», «Ο ποιητής και η Αριάδνη», που απεικονίζουν αλληγορικές μορφές.
Ο Εκθεσιακός Πολιτιστικός Χώρος της Alpha Bank στο Ναύπλιο, όπου θα παρουσιάζεται η έκθεση μέχρι τις 2 Νοεμβρίου, δημιουργήθηκε το 2006 και φιλοξενεί κάθε καλοκαίρι μια έκθεση με διαφορετική θεματική, η οποία έχει πάντα σαν πυρήνα έργα της συλλογής της τράπεζας. Αντίστοιχα το χειμώνα φιλοξενεί εκπαιδευτικές εκθέσεις που απευθύνονται κυρίως σε σχολεία, με ενδιαφέροντα θέματα, όπως η διαδικασία κατασκευής ενός νομίσματος από την αρχαιότητα έως σήμερα ή το πώς φτιάχνεται ένα έργο χαρακτικής.
20°
