Γκαλερί Μέδουσα: Η συλλογή της Μαρίας Δημητριάδη στο Μπενάκη

Αποφάσισε να ασχοληθεί με την τέχνη ήδη από τα δώδεκα χρόνια της, όταν βεβαιώθηκε ότι «η ζωή δεν θα είχε ενδιαφέρον χωρίς μαγεία και καινούργιους κόσμους» και στα δεκαεννιά της κιόλας άνοιγε την πρώτη της γκαλερί. Πίστευε και υποστήριζε τους καλλιτέχνες και μέσα από την Μέδουσα θέλησε να ζωντανέψει «εικαστικά όνειρα» και να οξύνει την αισθητηριακή και πνευματική ευαισθησία του κοινού επιλέγοντας μια προσέγγιση, όπως η ίδια έλεγε, «διαισθητική και συναισθηματική».
Η Μαρία Δημητριάδη έφυγε πρόωρα από τη ζωή το 2017, όμως, όσα οραματίστηκε για τα 40χρονα της ιστορικού της πλέον χώρου τέχνης βρίσκονται εδώ, στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς 138. Από τις 24 Μαρτίου μια μεγάλη έκθεση και ένα χορταστικό βιβλίο έρχονται να μας ανοίξουν ένα παράθυρο στην ιστορία της μεταπολιτευτικής ελληνικής τέχνης μέσα από την εξαιρετική περίπτωση της αίθουσας τέχνης Μέδουσα, να μας θυμίσουν μεγάλους δημιουργούς και υπέροχα έργα και φυσικά αυτή τη χαρισματική, γοητευτική και προσφιλή γκαλερίστα, που αγάπησε την τέχνη με πάθος όσο και τη ζωή.

Ποια ήταν η Μαρία Δημητριάδη της γκαλερί Μέδουσα

Μεγαλωμένη σε περιβάλλον με έντονες καλλιτεχνικές επιρροές από την αγαπημένη της θεία, την ζωγράφο Μαρία Σπέντζα, και τους φίλους της καλλιτέχνες, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονταν οι Μόραλης, Μαυροϊδης, Τσαρούχης και Χατζηκυριάκος-Γκίκας, η Μαρία Δημητριάδη οργανώνει την πρώτη της έκθεση στην Αστυδάμαντος 75, μια ομαδική παρουσίαση δουλειάς καταξιωμένων δημιουργών (όπως οι Βακαλό, Γραμματόπουλος, Εξαρχόπουλος, Καναγκίνη κ.ά.). Στο «Μεδουσάκι», όπως αποκαλούσε τον χώρο στο Παγκράτι, συνέχισε με ομαδικές ως επί το πλείστον εκθέσεις χαρακτών και γλυπτών της γενιάς του ’60 για περίπου ένα χρόνο, πριν την οριστική μετακόμιση της γκαλερί στο γνωστό ημιυπόγειο της Ξενοκράτους 7 στο Κολωνάκι.
Σε μια εποχή που ο εικαστικός χάρτης της πόλης επικεντρωνόταν σ’ αυτή τη γειτονιά και στο Σύνταγμα και ένα καινούργιο φιλότεχνο κοινό αναδυόταν, η ίδια δεν αρκέστηκε στην ασφαλή παρουσίαση των βαριών υπογραφών της παλαιότερης γενιάς, αλλά έδωσε βήμα στους συνομήλικούς της καλλιτέχνες, στη «συμμορία» της Μέδουσας, όπως της άρεσε να τους αποκαλεί. Είκοσι τέσσερις καθιερωμένοι σήμερα Έλληνες δημιουργοί πρωτοπαρουσίασαν έργα τους εκεί. Ανάμεσά τους η Αιμιλία Παπαφιλίππου, ο Γιώργος Ρόρρης, ο Χρήστος Τζίβελος, η Λίνα Μπέμπη, η Βάσω Τσεκούρα, η Ντόρα Πούλμαν. «Είχε δώσει το στίγμα της εξαρχής. Αυτό το στίγμα θα το ονόμαζα ανεξιθρησκία, πολυμορφία, απουσία φανατικών ιδεοληπτικών επιλογών» σημειώνει η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης, όπου κληροδοτήθηκε η σημαντική προσωπική συλλογή έργων τέχνης της Δημητριάδη. Κάποια από αυτά, μάλιστα, (γλυπτά του Takis) θα βρουν άμεσα μετά την έκθεση τη θέση τους στις συλλογές της ΕΠΜΑΣ, όπως μας αποκάλυψε.

Η έκθεση Μέδουσα Αίθουσα Τέχνης (1979-2017) στο Μουσείο Μπενάκη

«Η τέχνη για την Μαρία Δημητριάδη δεν εντασσόταν σε κατηγορίες ούτε καταξιωνόταν από τα τρέχοντα εικαστικά ρεύματα. Αναζητούσε τη συνύπαρξη των καλλιτεχνικών τάσεων με γνώμονα την αισθητική συγκίνηση» συμπλήρωσε κατά τη σχετική συνέντευξη τύπου η Ελισάβετ Πλέσσα, η ιστορικός της τέχνης στην οποία η ιδρύτρια της ιστορικής αθηναϊκής γκαλερί εμπιστεύθηκε την επιμέλεια της έκθεσης και του βιβλίου. Υλοποιώντας αυτό το διπλό εγχείρημα η ίδια προσπάθησε να σχηματίσει τρεις ομόκεντρους κύκλους: της σαραντάχρονης ιστορίας της Μέδουσας Αίθουσας Τέχνης, μιας ενδιαφέρουσας συλλογής και της προσωπικότητας στην οποία οφείλονται όλα. «Οι ενότητες εντός των κύκλων αυτών δεν ακολουθούν μια πορεία γραμμική: σχηματίζουν ένα δαιδαλώδες μονοπάτι εκλεκτικών συγγενειών ανάμεσα στα έργα των καλλιτεχνών της Μέδουσας, τα οποία από μόνα τους ακολουθούν το χρονολόγιο της έκθεσης. Ταυτόχρονα, μέσα από τη συλλογή της αναδύεται το βλέμμα της Μαρίας Δημητριάδη» ανέφερε χαρακτηριστικά.

Διακόσια τριάντα δημιουργίες από 57 καλλιτέχνες μας επεφύλασσε αυτή η πρόσκληση στο ισόγειο της Πειραιώς 138 -τα 180 προέρχονται από το κληροδότημα στην ΕΠΜΑΣ ενώ τα υπόλοιπα αποτελούν δάνεια από καλλιτέχνες, συλλέκτες, μουσεία και ιδρύματα. Η αφετηρία δεν θα μπορούσε παρά να γραφτεί με τον Αλέξη Ακριθάκη. Η έκθεσή του Συλλογή Χλόης Ακριθάκη το 1980, με έργα που είχε κρατήσει για την κόρη του, ήταν η πρώτη σημαντική παρουσίαση στον νέο χώρο της γκαλερί. Ο Ακριθάκης ήταν εκείνος που σύστησε την Δημητριάδη στον Αλέξανδρο Ιόλα, ο οποίος με τη σειρά του, τη γνώρισε στον Takis, ανοίγοντας έτσι ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο στην επαγγελματική και την προσωπική της πορεία. Πλάι στις δικές του ερωτικές ξύλινες νεκρές φύσεις-εικονοστάσια, έργα καλλιτεχνών της γενιάς του αλλά και μεταγενέστερων (Γιώργος Λαζόγκας, Δημήτρης Σακελλίων, Γιάννης Τζερμιάς, Κώστας Λευκόχειρ) προσεγγίζουν την αφαίρεση από το μονοπάτι του εξπρεσιονισμού.

Ο διάλογος μορφής και ύλης, η δυναμική της γεωμετρίας και το χρώμα ως αυταξία βρέθηκαν στο επίκεντρο των εκθέσεων που παρουσίασε η Μέδουσα κατά τις δεκαετίες του 1980 και 1990 μέσα από την εικαστική κατάθεση του Χάρολντ Στήβενσον, της Ναυσικάς Πάστρα, της Ειρήνης Απέργη, του Δημήτρη Τράγκα. Είναι, όμως, το… φως που θα κλέψει ίσως το βλέμμα σου καθώς θα περνάς σ’ αυτό το χώρο: τα «πυρωμένα» κέρινα γλυπτά του, επίσης πρόωρα χαμένου, Χρήστου Τζίβελου και το μοναδικό σωζόμενο από τα τρία «Κουτιά/Καθρέπτες» της Αιμιλίας Παπαφιλίππου, το οποίο κάθε που φωτίζεται, φανερώνει τη μορφή της δημιουργού του. «Όλα γίνονταν με στόχο την παρουσίαση που θα αναδείκνυε καλύτερα το έργο, ακόμα και αν αυτό σήμαινε ότι θα έπρεπε να γκρεμιστούν τοίχοι» υπογραμμίζουν η επιμελήτρια αλλά και καλλιτέχνες συνεργάτες της Δημητριάδη που παρακολουθούσαν μαζί μας αυτή την ξενάγηση.

Με χαμόγελο και μια νοσταλγία στο βλέμμα ανακαλούν την έκθεση του Τζίβελου ο οποίος είχε στρώσει όλο το δάπεδο της γκαλερί με τούβλα (το 1986), την Παπαφιλίππου να γεμίζει τον χώρο με καμμένο λάδι αυτοκινήτου και να κατασκευάζει μια ολόκληρη ξύλινη αποβάθρα (1990), τον Δημήτρη Τράγκα να παίζει κυριολεκτικά με τη φωτιά στην παράπλευρη Μέδουσα+1 – ένα παράλληλο βραχύβιο πρότζεκτ σε ένα ερειπωμένο σπίτι στο 21 της οδού Ξενοκράτους που στόχευε στη συνομιλία των καλλιτεχνών με έναν χώρο που είχε τη δική του οντότητα.

Τα μελάνια της Δήμητρας Σιατερλή, οι θραυσματικές παραστάσεις του Γιάννη Δημητράκη και τα τοπία από κάρβουνο της Έλλης Κουτσουκέλλη μας θυμίζουν ότι η Μέδουσα έδειχνε μια ξεχωριστή προτίμηση στο μέσο του χαρτιού και στις συμπεριφορές της γραμμής, όπως και στην προβολή των γυναικών εικαστικών –που στην περίπτωση της Μαριάννας Λύρα και της Κατερίνας Αποστολίδου μπορεί να κινούνταν ανάμεσα στη ζωγραφική και τη γλυπτική.

Είναι, όμως, οι εκλεκτές φιλίες και οι εκλεκτικές συγγένειες που θα κερδίσουν τις σέλφι στην καρδιά της εκθεσιακής διαδρομής που καταλαμβάνουν τα πιο διάσημα ονόματα της συλλογής: τα επιβλητικά πολύεδρα γλυπτά από μέταλλο του Κώστα Κουλεντιανού, τα δέντρα του φίλου του Μάριου Πράσινου, η ενεργειακή γλυπτική του περίφημου Takis, οι «Άγγελοι» που ο Πάνος Ραϋμόνδος σκάλιζε σαν τοτέμ στο ξύλο κι έθαβε στη Πεντέλη κι άλλοτε σχεδίαζε σαν αιωρούμενα σώματα σε φύλλα εφημερίδων, η σειρά σχεδίων Eros-Space-Revo του πολύπλευρου Μίνου Αργυράκη. Αυτοί οι τρεις τελευταίοι αποτελούσαν τις έδρες ενός ισοσκελούς τριγώνου συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλον μέσα στην μακρόχρονη φιλία τους, σημείωνε η Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν στον κατάλογο της κοινής τους έκθεσης στη Μέδουσα το 1986.

Στην τελική ευθεία, καλλιτέχνες κυρίως της γενιάς του ’80 αλλά και νεώτεροι συνυπάρχουν σε ενότητες που ενεργοποιεί η ενασχόλησή τους με το όνειρο, το μυστήριο και το μυστικό (π.χ. τα έργα-περιβάλλοντα του Γιώργου Γυπαράκη και τα γλυπτά της Αννίτας Αργυροηλιοπούλου)· την εγκατάσταση (η συνάντηση της Βάλλυς Νομίδου με τον Μίλτο Μιχαηλίδη)· τις εξπρεσιονιστικές τάσεις (Γιώργος Καζάζης, Κατερίνα Μαρούδα, Πέπη Σβορώνου-Κοκκινίδου, Τάσος Μαντζαβίνος)· τη φωτογραφική και τη ζωγραφική εικόνα (Μαρία Δάρα και Anton)· τις μεταπλάσεις του ορατού (από τον ρεαλιστή Γιώργο Ρόρρη έως τις γεωμετρίες της Ιουλίας Βεντίκου)· την αναζήτηση του πνευματικού (Γιάννης Λασηθιωτάκης, Ελένη Ζούνη, Ντόρα Πούλμαν).

Αν είχες περάσει από τις εκθέσεις της Μέδουσας στο Κολωνάκι και την Art-Athina –με την Καρίνα, το λευκό σκυλάκι της να σε υποδέχεται πάντα–, αν είχες αντιληφθεί τη φροντίδα της Μαρίας Δημητριάδη και την πίστη της στις επιλογές της, είναι δύσκολο να μη συγκινηθείς καθώς βρίσκεσαι ξανά μετά από χρόνια μπροστά σε έργα γνώριμα και τελικά σε μια προσωπική «πινακοθήκη» αναμνήσεων μέσα από ζωγραφικά πορτρέτα της, φωτογραφίες από εγκαίνια, πάρτυ και τραπεζώματα στο αγαπημένο της σπίτι στην Πάρο αλλά και μπροστά στα ίδια της τα λόγια στη στήλη της Τίνας Πολίτη στο περιοδικό Ταχυδρόμος το 1986. «Με γοητεύει ο Takis. Τα κεριά το μεσημέρι. Τα κυδώνια. Η εξυπνάδα και η σχιζοφρένεια. Τα μονόχρωμα σεντόνια. Η Ράτκα όταν δεν πληρώνω. Τα Γκολουάζ χωρίς φίλτρο. Τα μεταξωτά εσώρουχα. Η βάρκα του πατέρα μου. Οι άσπρες Ρολς Ρόις. Το άσπρο τζιπάκι μου. Οι θυελλώδεις έρωτες. Τα διαμάντια, όσο μεγαλύτερα τόσο καλύτερα. Οι καθρέπτες. Η θάλασσα. Οι μυρωδιές των κορμιών. Οι γκάγκστερς. Τα ξενύχτια. Τα παζάρια. {…} Είμαι μόνη. Αλλά τουλάχιστον σκέφτομαι και γοητεύομαι συνέχεια».

---

INFO:
Μέδουσα Αίθουσα Τέχνης (1979-2017)
Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς 138, Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, 210 3453111
Διάρκεια έκθεσης: 24 Μαρτίου-22 Μαϊου 2022
Ωράριο λειτουργίας: Πέμπτη & Κυριακή: 10:00-18:00, Παρασκευή & Σάββατο: 10:00-22:00
Εισιτήριο έκθεσης: € 7, μειωμένο € 3,5. Τιμή ενιαίου εισιτηρίου: Έκπτωση 20% επί του συνολικού κόστους των εισιτηρίων όλων των εκθέσεων κατά την ημέρα επίσκεψης.