Συνέντευξη με τον Άγγελο Σπάρταλη με αφορμή την έκθεση CARRÉ-CARRÉ που παρουσιάζεται στον Εικαστικό Κύκλο Sianti Gallery στην Αθήνα.
Μια καλλιτεχνική χειρονομία-αντίδραση στην ποινικοποίηση της χειραψίας, της αγκαλιάς και του φιλιού. Μια έντεχνη κατάργηση των ορίων ανάμεσα στη ζωγραφική και το σινεμά και μια επιστροφή που την περιμέναμε πώς και πώς! Ο Άγγελος Σπάρταλης, είτε ως κινηματογραφιστής είτε ως ζωγράφος, δημιουργεί τέχνη και εικόνες που αναπόφευκτα επιστρέφουν στην ποίηση.
Ο ιός COVID 19, η καραντίνα και η επιβαλλόμενη αποστασιοποίηση «ποινικοποίησαν» την επαφή, ωθώντας τη συναισθηματική και τη σωματική συνεύρεση, σύζευξη και επικοινωνία σε δυστοπικές συνθήκες συμβίωσης και συνύπαρξης. Αυτή η συνθήκη του φόβου είναι η εκκίνηση. Ο Σπάρταλης, κλεισμένος στο στούντιό του στην Κρήτη, είχε χρόνο να σκεφτεί αλλά και να πράξει. Αυτές οι πράξεις-πίνακες ταξιδεύουν στην Αθήνα και βρίσκουν θέση στην γκαλερί Εικαστικός Κύκλος Sianti, περιτριγυρισμένοι από άλλες εικόνες, οθόνες, ήχους και απαγγελίες, συνθέτοντας ένα κουκούλι που λειτουργεί και σαν μίνιμουμ φωλιά συναισθηματικής ασφάλειας.
Ο θεατής καλείται μέσω των «συμβουλών» τους να βρει ή και να φτιάξει τo δικό του safe space μέχρι η μπόρα να κοπάσει. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο Άγγελος Σπάρταλης αναλύει το πεδίο της σκέψης και της πράξης που καλούμαστε να δούμε στη νέα του δουλειά. Στη συνέντευξη που ακολουθεί υπάρχουν μερικές χρήσιμες πληροφορίες ακόμα για ένα πολυσχιδές κοπέλι από την Κρήτη, που η λύρα του παιανίζει σε ολότελα δικούς του σκοπούς.
Όλη αυτή η σύνδεση σινεμά, ζωγραφικής, μουσικής και λόγου δημιουργεί έναν μεταιχμιακό και υβριδικό τόπο, όπου τα σύνορα είναι ρευστά αλλά και πολύ ξεκάθαρα ως προς την ταυτότητά σου. Χρόνια που σε παρακολουθώ, διασχίζεις τα παραπάνω πεδία συγκεράζοντάς τα σε κάτι ολόδικό σου. Πόσο εύκολα ή δύσκολα σου βγαίνει; Προκύπτει αβίαστα και εξαρτάται από τη στιγμή και τη διάθεση ή το καλλιεργείς επίμονα εν είδει ενός καλλιτεχνικού και δημιουργικού Zeitgeist, ας το αποκαλέσω, ενός οδικού χάρτη που θέλεις συνειδητά να σε κατακερματίζει ως καλλιτέχνη και να σε εξελίσσει ως άνθρωπο;
Έχω πολλά ενδιαφέροντα γιατί βαριέμαι και πολύ εύκολα. Ήρθε κάποια στιγμή που όλα τα πεδία του ενδιαφέροντός μου στριμώχτηκαν σε αυτό που ονομάζω «ταινίες ζωγραφισμένες στο χέρι», τις ταινίες της ενότητας CARRÉ-CARRÉ που παρουσιάζουμε φέτος στη SIANTI GALLERY μαζί με τον σοφό Φάνη Σιαντή, την υπέροχη Βασιλική Σιαντή και τον παμπόνηρο Μάνο Στεφανίδη. Εκεί μέσα βρήκε κυρίαρχη θέση η ζωγραφική, την οποία θα ονομάσω και κυρίως τέχνη μου ή κυρίως πιάτο μου, που είναι και πιο νόστιμο. Έμεινε όμως και μπόλικος τόπος και χρόνος και για τις άλλες αγάπες μου, το ποίημα, το σενάριο, την ηθοποιία, τη σκηνοθεσία, τη φωτογραφία, το μοντάζ. Το μόνο που δεν περνά πάντα από το χέρι μου είναι η αφήγηση (μέχρι και ο Μπακιρτζής αφηγείται, τρομάρα του) και η μουσική επένδυση, η οποία τις περισσότερες φορές είναι γραμμένη ειδικά για τις ταινίες μας από σπουδαίους μουσικούς όπως είναι η Ζηνοβία Αρβανιτίδη, ο Βασίλης Μυρσινιάς, ο Αντώνης Παπασπύρος και ο Πάρις Περυσινάκης. Αυτό το μπλέξιμο των τεχνών δεν το είχα προσχεδιάσει και -να σου πω και κάτι αστείο- το αντιλήφθηκα κι εγώ ο ίδιος κάπως έτσι: Έχω ένα site στο διαδίκτυο με τη δουλειά μου και ανάμεσα στα πολλά έχει μία σελίδα για τη ζωγραφική μου, μία για το σινεμά μου και μία για τα ποιήματά μου, γενικά έχει σελίδες για τα «μου» μου. Ξαφνικά τις ζωγραφισμένες στο χέρι ταινίες που προέκυψαν δεν ήξερα ούτε εγώ ο ίδιος πού να τις κατατάξω! Στα ζωγραφικά ή στα κινηματογραφικά μου έργα; Και τα σενάρια των ταινιών, που τις περισσότερες φορές είναι ποιήματα, πού να τα βάλω, στα σενάρια ή στα ποιήματά μου; Πλάκα είχε. Να καταργείς τις κατηγορίες σου, να τσακίζεις τη γραφειοκρατία σου, δεν είναι πράγμα να το περιφρονήσει κανείς, έχει βία.
Φιλιά σε κλουβιά, εραστές υπό απειλή, έγκλειστοι σε διαμερίσματα, όπως τα πουλιά στη σιδερένια φυλακή τους. Άνθρωποι σε αδιέξοδο, πανδημία, ιός, καταστολή ελευθεριών, αμηχανία, οργή, κατάθλιψη, οι πρώτες ύλες για κρίσεις πανικού και συναισθηματική κατάρρευση. Πόσο μακριά ή κοντά βρέθηκες σε όλα αυτά; Το ρωτώ γιατί ειδικά τον πρώτο καιρό της καραντίνας απέναντι σε αυτή την ανθρωποβόρα συνθήκη υπήρχε ένας χαζοχαρούμενος, ας τον πω, αντίλογος περί ελεύθερου χρόνου που επιτέλους κάποιοι τον απόκτησαν για να κάνουν κηπουρική, μπαλκόνι, γιόγκα και λοιπά χαλαρωτικά.
Ναι, ναι, πολύ χαλαρωτικό ήταν! Ανοησίες μιας κοινωνίας εύπορης, που θα έλεγε και ο Κούνδουρος. Από τη μία, η ισορροπία (ασταθής αλλά ισορροπία) που έχουμε με την Αγγέλα μέσα μας και μέσα στο σπίτι μας και, από την άλλη, η καλλιτεχνική μας αυταρέσκεια, που μας επέτρεψε να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε και μάλιστα πιο εντατικά απ' ό,τι πριν τον εγκλεισμό, αυτά τα δύο συστατικά έκαναν τη φυλάκισή μας ανεκτή. Ανεκτή, δεν το είδαμε όμως και σαν πάρτι! Τρομάζω στη σκέψη εγκλεισμένων ανθρώπων που είτε είναι μόνοι χωρίς να το επιδιώκουν, είτε είναι κλεισμένοι μέσα στο σπίτι με δίνες συναισθηματικής φρίκης, όπως είναι αυτές που μπορεί να δημιουργήσει μια διαλυμένη από καιρό σχέση, ένα έφηβο εγκλωβισμένο παιδί, ένας γονιός με άνοια και κάθε βαριά άρρωστος άνθρωπος. Αυτά τα στοιχεία τρόμου τα ενσωμάτωσα στο έργο μου, χωρίς να τα βιώσω ο ίδιος, το έκανα αποκρυπτογραφώντας τις βρισιές και τις κραυγές των γειτόνων μας που έμπαιναν από τα παράθυρα και τον φωταγωγό. Εμείς οι ίδιοι σταθήκαμε πολύ τυχεροί και βγάλαμε και τέχνη μέσα στη φυλακή μας. Όχι, όμως, κηπουρική δεν κάναμε! Μας ψοφάνε τα φυτά στο μπαλκόνι, ένα παράξενο πράγμα, δεν κάνω πλάκα, ούτε ένας μαϊντανός δεν έχει στεριώσει ποτέ. Είμαστε άχρηστοι κηπουροί και γι' αυτό το έχουμε κόψει το άθλημα.
«Το δεύτερο φιλί», Άγγελος Σπάρταλης
Υποθέτω πως με τόσο άπλετο χρόνο στο σπίτι και στο στούντιο είχες την ευκαιρία να επανεπεξεργαστείς και να ξαναδείς τον εαυτό σου ως προς το δημιουργικό επίπεδο. Πώς προέκυψαν οι σκηνές από τις ταινίες σου που έγιναν πίνακες; Με ποιο κριτήριο διάλεξες τα καρέ; Και μέσω ποιας διαδικασίας δούλεψες προκειμένου να καταλήξεις στο τελικό αποτέλεσμα;
Οι ζωγραφισμένες στο χέρι μικρού μήκους ταινίες της ενότητας CARRÉ-CARRÉ που παρουσιάζουμε στην SIANTI GALLERY είναι συνολικά πέντε και δημιουργήθηκαν και πριν και κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού λόγω πανδημίας και μετά. Στις περισσότερες ταινίες εμφανίζονται ζευγάρια ανθρώπων που αγκαλιάζονται, ένα θέμα που με έχει απασχολήσει από το 2004. Έχω ζωγραφίσει περισσότερες από 50 αγκαλιές, συνήθως με εμένα και την Αγγέλα γυμνούς. Αυτό το στα όρια του χαζοχαρούμενου θεματάκι της αγκαλιάς, αλλά και του φιλιού που συνήθως τη συνοδεύει, καταλαβαίνεις ότι απέκτησε ξαφνικά έναν πολιτικό χαρακτήρα και έναν συμβολισμό ασήκωτο, αφού το άγγιγμα λόγω της πανδημίας σχεδόν ποινικοποιήθηκε, έγινε τζιζ! Βρέθηκα, λοιπόν, στη θέση να κάνω περισσότερο πολιτική και λιγότερο διακοσμητική τέχνη -γεγονός που με γέμισε τέρψη και ευφροσύνη- και ταυτόχρονα είχα την άνεση του χρόνου να μεγαλώσω τις ταινίες μου σε διάρκεια, σε νοστιμιά και σε σκοτεινιά. Έτσι, σιγά-σιγά, καρέ-καρέ να το πούμε στη γλώσσα του σινεμά, χτίστηκε έναν κόσμος πέντε μικρών ζωγραφικών και ποιητικών ταινιών, όπου ο ζόφος και η τρυφερότητα συνυπάρχουν αρμονικά, χωρίς καυγάδες και σπασίματα πιάτων.
Από μόνη της, Άγγελε, η κάθε επιθυμία δεν είναι μια απειλή για την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων; Είτε μιλάμε για τον έρωτα είτε μιλάμε για την κοινωνική ή πολιτική αλλαγή, αυτή η ελευθερία και η αναζήτηση δεν σημαίνει πως το παλιό κινδυνεύει και το νέο για κάποιους είναι τόσο επίφοβο και γι' αυτό το μάχονται τόσο λυσσασμένα;
Μέσα στα πολλά που κάνω, αυτόν τον καιρό οργανώνω και ένα καινούργιο βιβλίο, ένα εικονογραφημένο Lesbo-Western όπως το ονοματίζω. Εκεί μέσα κάπου, δύο ερωτευμένα κορίτσια συναντιούνται μετά από χρόνια βίαιης αποκοπής και μέσα στη σαστιμάρα του απότομου σμιξίματος γυρνά το ένα κορίτσι και λέει στο άλλο: «Υπάρχουν άνθρωποι που μεγαλώνουν τον πόθο μικραίνοντας τη στρατιωτική θητεία, επεκτείνουν τον οργασμό συρρικνώνοντας την ατολμία, εξάγουν χαρά εισάγοντας μελαγχολία. Εσύ. Η ερωτικά τολμηρή καλοσύνη σου τσακίζει το Κράτος». Όπου Κράτος βάλε τώρα εσύ την κάθε συνήθεια γενικά, όλα τα «καθώς πρέπει» και θα καταλάβεις. Η Τέχνη τσακίζει το Κράτος και το Κράτος τσακίζει την Τέχνη, εγώ το βρίσκω χαριτωμένο όλο αυτό, είναι και αστείο. Όταν αποφάσισα να παραιτηθώ από την Ολυμπιακή Αεροπορία και να γίνω ζωγράφος (η μάνα μου απείλησε στα ψέματα ότι θα αυτοκτονήσει, στο μεταξύ 25 χρόνια μετά ζει και βασιλεύει), είχα πλήρη συνείδηση ότι το Κράτος (σου λέω ξανά: το κάθε Κράτος) θα με απαρνηθεί. Κι εσύ είσαι Κράτος με έναν χαριτωμένο τρόπο, αλλά εμείς αγαπιόμαστε και κάνουμε τις παραχωρήσεις μας. Γι' αυτό βρισκόμαστε εδώ, τυπωμένοι στο μελάνι σου.
Γκράμσι μέσω Ρομαίν Ρολάν: Η αισιοδοξία της πράξης απέναντι στην απαισιοδοξία της νόησης. Εδώ θα τολμήσω να σε ρωτήσω πώς ακριβώς ονειρεύεσαι και παλεύεις για το νέο, όπως και πώς το ορίζεις.
Με έκανες να τους γκουγκλάρω και τους δύο για να μάθω ποιοι είναι. Λοιπόν, άσε τα παράξενα στην άκρη, θα σου πω τι λέει ο Ψαραντώνης, που με βρίσκει σύμφωνο. Η Παράδοση, λέει -λυσσάξανε όλοι με την Παράδοση!- η παράδοση κάποτε ήταν το Νέο, το Νέο ήταν που έγινε Παράδοση. Το Νέο πάντα κουρδίζει αλλιώς την Παράδοση και η Παράδοση κάποτε αφομοιώνει το Νέο. Αυτό το απλό! Ο Picasso, λέω τώρα εγώ, έγινε με τα χρόνια παράδοση και στα super market παίζει Cure! Δεν έχω ενδιαφέρον να είμαι τέτοιος Νέος, ούτε να παλέψω επαγγελματικά για το Νέο. Είμαι Νέος και Παλιός μαζί, σαν τον Αντώνη.
«Οδηγίες για την αντιμετώπιση του συναισθηματικού πανικού». Βρίσκω τον τίτλο της έκθεσης αμφίσημο και πολύ μακριά από αυτή την κουλτούρα των εγχειριδίων - οδηγιών αυτοβελτίωσης («η δύναμη βρίσκεται μέσα σου...», «ξεπέρασέ το σε πέντε βήματα - στάδια...»), που επίσης η «αγορά» τους γιγαντώθηκε με την πανδημία. Θέλω να πω πως πίσω από τα φιλιά και τις αγκαλιές στους πίνακές σου, μοιάζει να κρύβεται και μια συνωμοτικότητα ανάμεσα στους εραστές. Ανταλλάσσουν μόνο γλυκόλογα και παρηγορίες ή σιγοψιθυρίζουν και κάτι άλλο;
Η πολυσημία είναι μέσα στα μεγάλα ενδιαφέροντά μου. Από νευροβιολογική άποψη, ο εγκέφαλός μας αποδεδειγμένα ερεθίζεται και από το ημιτελές (που συμπληρώνει μόνος του) και με τα πολλαπλά ενδεχόμενα μιας πολυσημίας (που κάποια απ' όλα τα ενδεχόμενα επιλέγει και πάλι μόνος του, ενώ κάποια άλλα τα απορρίπτει). Σε γενικές γραμμές ο εγκέφαλός μας τέρπεται όταν του δίνεται εργασία και εγώ δεν έχω σκοπό να τον κρατήσω τεμπέλη και ράθυμο. Οι εραστές, που με ρωτάς, δε μιλάνε. Στο βιβλίο μου «Ο ποιητής του Facebook» γράφω: «Οι εραστές αυτοί είναι ευφυείς, δεν ανταλλάσσουν λόγια. Γνωρίζοντας πως κάτι τέτοιο θα ‘ταν ανόητο, αν όχι και καταστροφικό για τον έρωτα, το αποφεύγουν κι έτσι βάζουν αμέσως μπροστά τα σώματα».
Τι εννοείς λέγοντας πως τα καρέ της νέας έκθεσης αποτελούν αντίδραση στην ποινικοποίηση της χειραψίας και των σωματικών αβροτήτων της παλιάς εποχής που ο κόσμος αγκαλιαζόταν; Με τον ιό να θερίζει και με τον πολλαπλασιασμό της μετάδοσης μαθηματικά να γιγαντώνει από την επαφή, είναι λάθος αυτό το alert;
Όχι, δεν είναι λάθος το alert. Λέω στο ίδιο κείμενο στο οποίο αναφέρεσαι: «Κυριάρχησε -δίκαια ή άδικα- ο πανικός και θριάμβευσε -δίκαια ή άδικα- ο φόβος». Και καλά, άσε τον πανικό. Ο φόβος, όμως, είναι πρόστυχο εργαλείο. Αυτόν παλεύουν οι αγκαλίτσες μου, τον φόβο.
«Αγκαλιά», Άγγελος Σπάρταλης
Ο Γιάννης Οικονομίδης σε χαρακτηρίζει «παίχτη της ζωής και της τέχνης, ξωτικό της Κρήτης και των Εξαρχειων, της ζωγραφικής και του σινεμά». Ασπάζεται αυτή την ταυτότητα; Και πώς ορίζεις τις έννοιες «παίχτης» και «ξωτικό»;
Με τον Γιάννη έχουμε μια τρομερή συγγένεια έργου κάνοντας εντελώς διαφορετικά έργα! Αγαπιόμαστε. Μέσα σε όλους εμάς τους ανθρώπους υπάρχει και το Διονυσιακό και το Απολλώνιο στοιχείο, ναι λοιπόν, αποδέχομαι πλήρως τους Διονυσιακούς χαρακτηρισμούς του Γιάννη -και τιμή μου μάλιστα- και να προσθέσω και το Καλικάντζαρος που με φωνάζουν συχνά μαζί με το Ηδονιστής και το Φαύνος. Είμαι βέβαια και τρυφερός και σεμνός και καλά διανοούμενος, αλλά όλα αυτά πριν την πρώτη ρακή της ημέρας (παρακαλώ εδώ τον διορθωτή να αφήσει τη ρακή με ήτα, γιατί είναι θηλυκό). Αναλύοντας τώρα τον Οικονομίδη να πω ότι «παίχτης» είναι μάλλον αυτός, που έχει θράσος στην πράξη του και τόλμη, και «ξωτικό» είναι μάλλον εκείνο που δεν ανήκει σε αυτόν τον κόσμο, είναι κάτι που έρχεται από αλλού και μας τα ζαλίζει. Με την έννοια περισσότερο του «μας τα ζαλίζει», παρά με τη σημασία του «μακρινού και σπάνιου».
Βλέπεις ήδη ή παλεύεις κι εσύ να καταλάβεις την επόμενη μέρα μετά τον ιό; Και τι πιστεύεις ή ψυχανεμίζεσαι ότι θα συμβεί στο μέλλον, αν δεν συμβαίνει ήδη στο τώρα;
Μου αναθέτεις ευθύνες που είναι και πέρα από τις δυνάμεις μου αλλά και πέρα από τη διάθεσή μου. Όχι, δε θα κάνω πολιτικές προβλέψεις δεκαετίας! Ούτε καν πολιτική ανάλυση του σήμερα. Ούτε εσύ πιστεύω θα το ήθελες αυτό, προβοκάτσια κάνεις και καλά κάνεις. Τα πράγματα είναι απλά, ο άνθρωπος παίρνει τον εαυτό του πολύ στα σοβαρά. Είμαστε οκτώ δισεκατομμύρια άνθρωποι πάνω στον πλανήτη και έχουμε όλοι την ίδια αξία. Και το παιδάκι που δουλοράβει παπούτσια στην Ινδία και οι αφεντιές μας που ποτίζουμε τόσες γραμμές τώρα τους ναρκισσισμούς μας με το τυπογραφικό σου μελάνι, έχουμε υποχρέωση στην τρυφερότητα. Είμαστε μία απάντηση στο κρύο, ένας τρόπος να μετακινείται το νερό, ένας υπερυπολογιστής που προσπαθεί να λύσει το υπαρξιακό. Όλοι μαζί κάτι κάνουμε, αλλά ο καθένας μόνος του είναι μια κλανιά. Πάρε τη συμβουλή μου και θα σωθείς, κάθε πρωί απ' το κρεβάτι σου σαν σηκωθείς, πριν νυφθείς, μπροστά στον καθρέπτη με θάρρος να πεις: Μια κλανιά είμαι. Ακούγεται αστείο, αλλά είναι σοβαρό. Και αντίστροφα
