Οι Καρτ-ποστάλ του Matthew Wong στην Πλάκα

Δυνατή φούγκα (φυγή, τροπή). Οι τοίχοι της γκαλερί ARCH όπου κρέμονται τα έργα είναι πάλλευκοι λες και τους σοβάντισαν με χειμωνιάτικο χιόνι, κοντράστ με την καλοκαιρινή ζέστη που με κυνηγούσε σε όλη τη διαδρομή μέχρι να βρω την οδό Γκούρα στα σύνορα της Πλάκας με τους Στύλους Ολύμπιου Διός.

O μη κερδοσκοπικός χώρος τέχνης που παρουσιάζει την ατομική έκθεση Postcards του Matthew Wong σε συνεργασία µε το Matthew Wong Foundation και την γκαλερί Karma, New York, ήταν η αφορμή αλλά και η εγγύηση που έψαχνα την περασμένη Παρασκευή για να ξεμυτίσω στην πανικόβλητη από τον Covid-19 Αθήνα, χωρίς το μεγάλο άγχος του συναπαντήματος με τον πολύ κόσμο, όπως κρούουν οι ειδικοί. Πόσοι «πειραγμένοι», σκέφτηκα, θα βρεθούμε να συνωστιζόμαστε απομεσήμερο σε μια γκαλερί αντί να οργανώνουμε την τελευταία απόδραση-βουτιά στο αρκούντως καφτερό Αττικό θερμαστήρι; Σε μουά! 

Η συνθήκη θέασης είναι ιδανική, πανηγυρίζω, καθώς στέκομαι ολομόναχος μπροστά στα έργα, ώρα 2:55 μεσημβρινή και κανένας δεν παρίσταται δίπλα ή μπροστά μου· μπορώ να τον «προσκυνήσω» χωρίς άγχος πως μονοπωλώ το δικαίωμα χρόνου περισυλλογής και άλλων «πιστών». Είμαι ολομόναχος στο ARCH! 

Diver, 2019, Γκουάς σε χαρτί 40,6 x 30,8 εκ. Courtesy the Matthew Wong Foundation and Karma, New York

Περίληψη προηγουμένων: η έκθεση ζωγραφικής του Wong ήταν προγραμματισμένη να ακολουθήσει το καλοκαιρινό residency του καλλιτέχνη - θα φιλοξενούνταν τον περασµένο Μάιο, όπως και είχε ανακοινωθεί. Όλα τα σχέδια όμως ματαιώθηκαν από την αυτοκτονία του, στα τριανταπέντε του χρόνια, καθώς ο Wong στις 2 Οκτωβρίου του 2019 έβαλε τέλος στη ζωή του. Έπασχε από αυτισμό, είχε σύνδρομο Τουρέτ, και μια κατατονική μελαγχολία που διαγνώστηκε από την παιδική του ηλικία, όπως και από μια γενικότερη αίσθηση αποπροσανατολισμού. Αυτή ήταν που τον έκανε να μην μπορεί να ορίσει ένα συγκεκριμένο και σταθερό σημείο «ασφάλειας» από το οποίο θα μπορούσε να παρατηρεί τον κόσμο προφυλαγμένος από τις «δυσλειτουργίες» και των δυο τους. Ο κόσμος είναι απάνθρωπος κι ο Matthew Wong ήταν πολύ ευάλωτος συναισθηματικά για να παίξει μαζί του...

Ο τίτλος και η ιδέα της Postcards επιλέχθηκαν ακολουθώντας τις προσωπικές του επιθυμίες κατά την προετοιμασία της φιλοξενίας του για την έκθεση: θα παρουσίαζε «καρτ ποστάλ» από κάποια μέρη που δεν θα όριζε επακριβώς ως αναμνήσεις τοπίων από τις χώρες όπου γεννήθηκε, έζησε, ενηλικιώθηκε ή ταξίδεψε· ο Wong κατά την προσφιλή τακτική του ήθελε οι εικόνες του να εκλαμβάνονται σαν απροσδιόριστες συντεταγμένες ψυχικών σημείων του χρόνου - ώρες, μέρες, εποχές που ο Wong παρατηρούσε τη ροή του να κυλά. Η αυτοκτονία του τα ματαίωσε όλα. Έτσι αυτά που βλέπω στο ARCH είναι είκοσι από τα τελευταία έργα του σε χαρτί, που απεικονίζουν τοπία μνήμης και φαντασίας του καλλιτέχνη. 

Περισσότερα για τον Matthew: Τα έργα ακουαρέλας και γκουάς του μπορούν να θεωρηθούν, όπως παραδέχονται πλέον όλοι οι κριτικοί του πλανήτη, ως δίαυλοι προς το ασυνείδητο. Οι ζωγραφισμένες σκηνές του φαίνονται οικείες παρά την παράξενη αχλύ τους, τα θαλασσινά τοπία σπινθηροβολούν, ένα σούρουπο φωτίζει µια απέραντη έκταση, στρέφει το βλέμμα σου στον ουρανό, ένας ουρανός χωρίς αστέρια, μπες στον κόσμο του. Στην ουσία το έργο του Wong θολώνει τη διάκριση µεταξύ της εσωτερικής και της εξωτερικής πραγµατικότητας, αυτός ήταν ο τρόπος του για να αναστατώσει τους κανόνες της τοπιογραφίας. «Οι κριτικοί της τέχνης έχουν παρατήρησει ότι τα τοπία του Matthew Wong είναι ‘μυστηριωδώς οικεία’, και προτρέπουν τους θεατές να ανασκαλέψουν τις μνήμες τους», γράφει η Winnie Wong (απλή συνωνυμία), «σχεδόν ποτέ ο Matthew δεν τους έδινε τίτλους τοποθεσιών. Αντ’ αυτού, τα ονόµαζε µε συνέπεια ως στιγµές στον χρόνο: µεσάνυχτα, 5:00 π.µ., αυγή, ξηµερώµατα, 12:30 π.µ., Φθινόπωρο, Χειµώνας, το πρώτο χιόνι, το λυκόφως, η ανατολή του φεγγαριού. Μοιράζοντας την άποψη µιας στιγµής, όλα τα έργα του είναι, υπό αυτήν την έννοια, καρτ-ποστάλ. Καθώς η καρτ-ποστάλ είναι ένα είδος που φαίνεται να διαφεύγει συνειδητά από την αίσθηση ενός σταθερού τόπου, αλλά σηµατοδοτεί τις στιγμές της ζωής που προσπαθήσαµε να τον αδράξουμε».

Από τον Βαν Γκογκ ως το Instagram, ο αυτοδίδακτος καλλιτέχνης στα οκτώ χρόνια που παρουσίασε τη ζωγραφική του ξεκινώντας από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κι όχι μετά από ιδιαίτερες σπουδές ή εκθέματα σε χιπ γκαλερί και μουσεία, θεωρήθηκε πως συνομιλεί ευθέως με την ομάδα Les Nabis: μια γκρούπα Παρισινών ζωγράφων του 19ου αιώνα, μια γέφυρα μεταξύ ιμπρεσιονισμού, συμβολικής τέχνης και αφαίρεσης. Κι αν στα εβραϊκά Nabis θα πει προσήλωση, οι παραπάνω συγγένειες γιγαντώνονται βλέποντας προσεκτικά τη δουλειά του. Ο Wong εκπροσωπούσε τον ανθό μιας γενιάς που οι αναρτήσεις-έργα της υπερβαίνουν την αναπαράσταση μόνο των φυσικών τοπίων, καθώς αποπειρώνται να επεκτείνουν την απεικόνιση σε ενδότερες ψυχομετρικές παραμέτρους. Στη μουσική, για παράδειγμα, το σημερινό χιπ χοπ της Billie Ellis ή η χρόνια υποτονική ποπ της Lana Del Ray απέχουν παρασάγγας από το χιπ χοπ ή την ποπ των συναδέλφων τους, έτσι «μειονοτικά» κι εσωτερικά όπως παράγουν, σε αντίθεση με τους πιο «υλιστικούς» τραπ φασαριόζους συνομηλίκους τους. Το ίδιο, ας μου επιτραπεί ο παραλληλισμός, συμβαίνει και με τον Matthew Wong, που θεωρώ πως ήταν ένας καλλιτέχνης-φέτα από το συνολικό κομμάτι της γενιάς του, καθώς πολύ συνειδητά επέκτεινε τα όρια, το πνεύμα και τη χρήση των γκάτζετ τους πέραν του συνηθισμένου ποσταρίσματος. 

Τα τοπία στην έκθεση Postcards είναι µάρτυρες τόσο των αληθινών εκδροµών του Wong όσο και των ταξιδιών του μυαλού του. Στα μικρά αλλά και ευρύχωρα αυτά έργα που βλέπω στην ARCH είναι εμφανές πως ο Wong κατείχε μία ενστικτώδη ευχέρεια στη σύνθεση τοπίων. Οι ελεύθερες και γεμάτες πινελιές, η ακριβής λεπτοµέρεια και οι έντονες αποχρώσεις του ακολουθούν ένα πλούσιο ιστορικό υδατογράφων, φέρνουν στο μυαλό μου τις δραµατικές, ψυχεδελικές σκηνές της φύσης του Charles Burchfield, τις µελέτες χρώματος του Wayne Thiebaud και τις έντονες παστέλ αντιθέσεις του Edward Hopper. Μια ακροβασία μεταξύ ναΐφ και ποπ, που αντλώντας έµπνευση και τεχνική καθοδήγηση από την ευρεία ιστορική παράδοση της κινεζικής ζωγραφικής με μελάνι συνθέτει πολλές γλώσσες από της ιστορίας της τέχνης.

Τα περιβάλλοντά του είναι dreamy ατμοσφαιρικά. Ο Wong, διαβάζω στον κατάλογο, ζωγράφιζε τουλάχιστον δύο ακουαρέλες καθηµερινά στο σπίτι του στο Έντµοντον του Καναδά: πρώτα το πρωί µε τον καφέ του και αργότερα τα δειλινά, συχνά έπειτα από µια γεµάτη µέρα στο στούντιο - κουβαλούσε τα γκουάς µαζί παντού. Όπως συνεχίζει η Winnie Wong (το κείμενό της είναι και ο υπερκαλαίσθητα τυπωμένος κατάλογος της έκθεσης), ο καλλιτέχνης χρησιµοποιούσε την πρακτική του ώστε να «τακτοποιήσει τον χρόνο, να κατανοήσει τις ανησυχίες του ως προς την αναζήτηση της απούσας µονιµότητας, καθώς πηγαινοέρχονταν μεταξύ δυο ηπείρων». 

Καθώς βλέπω το Postcards μια ελαφρά συγκίνηση με ριγεί: βρίσκεται στην Αθήνα έστω κι ωσεί παρόν ένα αγόρι από το Χονγκ Κονγκ που το ίδρυμα που φέρει το όνομά του αποφάσισε λόγω του ντόρου που προξένησε ο θάνατός του να μη βγάλει στη διατίμηση έργα που, αν ζούσε, θα κόστιζαν εκατομμύρια. Αν και στην περίπτωσή του το πράγμα είναι ξεκάθαρο: ο Wong δεν ζωγράφιζε για να πληρώνεται, η τέχνη του παρά ήταν ακριβή για να κοστολογηθεί. Σε αντίθεση με τους νεκρούς ποπ σταρ που το πικρό τέλος τους επανακεφαλαιοποιεί την κοστολογημένη ήδη σε εκατομμύρια-χρυσάφι παρουσία τους στα χρόνια που έζησαν στη γη, η οικογένειά του δεν επιθυμεί τη «ρευστοποίησή» του. It’s all gone Matthew Wong...

Postcards στην γκαλερί ARCH (Γκούρα 5, Πλάκα). Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 11 Δεκεµβρίου 2020. Η είσοδος είναι ελεύθερη