Ο Μιχάλης Μαδένης μας ξεναγεί στην ατομική του έκθεση «Το ελάχιστο, το ανείπωτο, το ίχνος» που φιλοξενείται στην γκαλερί Ευριπίδης και μας μιλάει για τη ζωή του.
«Ξεκινάω με κάποια παλαιότερα έργα, έργα που έχουν γίνει σχεδόν πριν 30 χρόνια, ώστε να δείξω ότι το ενδιαφέρον για την ίδια θεματική προϋπάρχει, αλλά το αποτέλεσμα παρουσιάζεται κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο» μας λέει ο εικαστικός Μιχάλης Μαδένης όταν αρχίζει την ξενάγηση στην ατομική του έκθεση «Το ελάχιστο, το ανείπωτο, το ίχνος» η οποία φιλοξενείται μέχρι το τέλος Ιουνίου στην γκαλερί Ευριπίδης.
Και αυτό βγαίνει μέσα από τους είκοσι τέσσερις μεγάλου μεγέθους πίνακες της τελευταίας διετίας, οι οποίοι «συνομιλούν» με τέσσερις παλαιότερους, καθώς επίσης και με σειρές 85 σχεδίων, διαφορετικής όμως γραφής. Και συνεχίζει: «Θέλω να δείξω τον τρόπο σκέψης, τα αγγίγματα του πινέλου, τα οποία είναι με πολλούς και ποικίλους τρόπους». Ο χρόνος παίζει σημαντικό ρόλο στη δουλειά του και του αρέσει να περνάει μέσα από τα έργα του, αφήνοντας μνήμες...
Στις μεγάλες ζωγραφικές επιφάνειες με τη μεγάλη ποικιλία από πυκνόρευστα και έντονα χρώματα κυριαρχούν οι κάθετες και οριζόντιες γραμμές, τραβηγμένες με πινέλο ή σπάτουλα, οι οποίες δημιουργούν ως επί το πλείστον συμμετρικές αφαιρετικές συνθέσεις από ορθογώνια σχήματα διαφόρων αναλογιών. Πολλά απ' αυτά τα έργα θυμίζουν μεταλλικές διαβρωμένες επιφάνειες, ενώ άλλα αποτελούν ένα παλίμψηστο, μιας και σε αρκετά σημεία αποκαλύπτονται με το ξύσιμο τμήματα πρότερων χρωματικών στρωμάτων.
Σε πολλά έργα, οι κάθετες γραμμές συμβολίζουν τη βροχή, η οποία προϋπάρχει στα σχέδια του καλλιτέχνη. Η βροχή πάντα ασκούσε πάνω του μία γοητεία και όταν ήταν για σπουδές στην Ολλανδία συνειδητοποίησε ότι αυτή θα περάσει, σαν στοιχείο, στη ζωγραφική του. Όπως λέει χαρακτηριστικά: «η βροχή είναι η ένωση της γης με τον ουρανό».
Εκτός απ' αυτά, υπάρχουν και άλλα με απλοποιημένα περιγράμματα ανθρώπινων φιγούρων σε έντονες ερωτικές σκηνές, με το νερό να κυριαρχεί σαν ένα εξαγνιστικό στοιχείο. Το αστικό τοπίο με την ασφυκτική οικοδόμηση, η καταρρακτώδης βροχή καθώς και η φύση αποδίδονται αλληγορικά, μέσα από μία γκάμα ψυχρών ή θερμών χρωμάτων και καλούν τον θεατή «να συνομιλήσει με την αφαιρετική γλώσσα των σχημάτων και των χρωμάτων». Στη δουλειά του φαίνονται οι ζωγραφικές επιρροές, όπως αυτό είναι εμφανές στον τεράστιο επιβλητικό πίνακα με τα νούφαρα, ο πρώτος που βλέπει ο επισκέπτης ανεβαίνοντας στον πρώτο όροφο. Αλλά όπως λέει, δεν φοβήθηκε να τις δείξει, αλλά ποτέ δεν ήθελε να αντιγράψει κάτι γιατί θεωρεί έγκλημα να αντιγράφει κάποιος τα νούφαρα.
Τα έργα του Μαδένη επιδέχονται πολλές αναγνώσεις αλλά η αίσθηση που δημιουργείται στον θεατή είναι ότι ο καλλιτέχνης έχει επιτεθεί πάνω στη ζωγραφική του επιφάνεια με τα πινέλα του και τα χρώματα έχουν επιβληθεί δυναμικά πάνω σε αυτή και γίνεται μία συνεχής πάλη της ύλης και του χρώματος. Σαφώς δεν είναι έργα παραστατικά, με ένα ευδιάκριτο θέμα, τα οποία προσεγγίζονται εύκολα. Είναι έργα όμως που ο ίδιος, όπως ομολογεί, πάντα λαχταρούσε να κάνει και που για διάφορους λόγους αδυνατούσε. Τώρα ήταν η κατάλληλη στιγμή και το κατάφερε με τη στήριξη της γκαλερί η οποία μπορεί να φιλοξενήσει μία τέτοια έκθεση.
Μιλώντας για τον τρόπο της δουλειάς του μας λέει: «κάποια έργα τα κρατώ, κάποια άλλα τα εξελίσσω. Έργα που είχα φτιάξει το 1995 και είχα απορρίψει, βρήκαν τη θέση τους σε ιδιωτικές συλλογές και έχουν εισπράξει εξαιρετικά σχόλια. Υπήρξαν έργα που είχα αρχίσει και επειδή χρειαζόμουνα το τελάρο τα ξετελάρωνα, τα έκανα ρολό και τα ξεχνούσα στο εργαστήριο ή τα κατέστρεφα». Είναι, όπως χαρακτηριστικά λέει, της λογικής «αν δεν καταστρέψουμε κάτι καλό, δεν θα έλθει κάτι καλύτερο». Υπήρξαν όμως μερικά που ευτυχώς τη γλίτωσαν, όπως η αυτοπροσωπογραφία του η οποία προβάλλεται μέσα από έναν επιβλητικό πίνακα όπου οι κατακόκκινες πινελιές, άναρχα δοσμένες προς κάθε κατεύθυνση, δημιουργούν την εντύπωση ενός χαοτικού φλεγόμενου χώρου.
Ο Μιχάλης Μαδένης κατάγεται από την Κομοτηνή. Εκεί μεγάλωσε και εκεί πήγε σχολείο. Η οικογένειά του ήταν πολύ δεμένη και τα βιώματα της παιδικής του ηλικίας αλλά και τα επαγγέλματα των γονιών του, που είχαν άμεση σχέση με χειρωνακτική εργασία, έχουν περάσει και στη δουλειά του.
Από μικρός βοηθούσε τον πατέρα του σε υδραυλικές εργασίες και εντυπωσιαζόταν πολύ από το επάγγελμα της μητέρας του, η οποία σαν μοδίστρα, έπαιρνε ένα κομμάτι ύφασμα και από αυτό έβγαινε ένα αποτέλεσμα. Οι γονείς του αφιέρωσαν τη ζωή τους για το καλό των παιδιών τους αλλά η καρδιά του σπιτιού ήταν η γιαγιά. Μία γυναίκα, όπως λέει, με μεγάλη ιστορία και πορεία, η οποία κουβαλούσε και έζησε το δράμα του ξεριζωμού και τους είχε μεταφέρει απίστευτες ιστορίες. Όλη η οργάνωση του σπιτιού περνούσε από τα δικά της χέρια και όλα αυτά είναι καταγραφές γι' αυτόν.
Όπως αναπολεί χαμογελώντας, «πέρασε πλούσια παιδικά χρόνια και έζησε μαγικές εποχές, χωρίς τηλεόραση, χωρίς κινητά, ξυπόλυτος στα χωράφια και στη γειτονιά. Χόρτασε παιχνίδι και συνέχεια βρισκόταν στο νοσοκομείο με χτυπημένα πόδια...». Έχουν δε καταγραφεί ανεξίτηλα μέσα του οι όμορφες οικογενειακές στιγμές, τα γιορτινά τραπέζια, οι μυρωδιές από τις πίττες, τα γλυκίσματα και τα φαγητά».
Σαν μαθητής διακρίθηκε πολύ γρήγορα στο μάθημα της «ιχνογραφίας» και ήταν το μόνο μάθημα στο οποίο έπαιρνε «10». Όσο για όλα τα άλλα, ήταν μία... τραγωδία. Ενώ θυμόταν όλα τα βιογραφικά των ζωγράφων, όταν διάβαζε ιστορία μετά από λίγο είχε ξεχάσει σχεδόν τα πάντα. Έκανε ατελείωτα ορθογραφικά λάθη και έπαιρνε λέξεις από τις προηγούμενες εκθέσεις, ώστε να συνθέσει μία καινούργια και να γλιτώσει τα λάθη και την τιμωρία.
Από πολύ νωρίς αποφάσισε ότι ήθελε να γίνει ζωγράφος και, όταν το ανακοίνωσε στους γονείς του, η μητέρα του έπεσε σε θρήνο... Ήταν άνθρωποι της βιοπάλης και δεν μπορούσαν να καταλάβουν, αλλά δεν τους το χρέωνε. Ήθελαν το καλύτερο για τα παιδιά τους αλλά και την ασφάλειά τους. Η μητέρα του ησύχασε και άρχισε να καμαρώνει όταν τον είδε διορισμένο σαν δάσκαλο.
Ήρθε στην Αθήνα και παρακολούθησε μαθήματα για την εισαγωγή του στην Καλών Τεχνών στο φροντιστήριο του Στέφου. Όταν πέρασε, παράλληλα με τις σπουδές του, εργαζόταν στον χρωμογράφο της εφημερίδας «Μεσημβρινή» όπου, αν ήθελε να συνεχίσει, θα είχε μία λαμπρή καριέρα. Η πρώτη έγχρωμη έκδοση της εφημερίδας βγήκε από τα χέρια του.
Στη Σχολή είχε την τύχη να έχει να είναι πολύ κοντά σε έναν πολύ σπουδαίο άνθρωπο, τον Παναγιώτη Τέτση, ο οποίος ήταν δάσκαλος γι' αυτόν όχι μόνο στη ζωγραφική αλλά και στη ζωή. Μιλώντας για τον Τέτση αλλά και τα χρόνια στη Σχολή θυμάται: «Μας ενέπνευσαν οι δάσκαλοί μας να αγαπήσουμε τη ζωγραφική και ο Τέτσης, που θεωρούσαμε ότι η ζωγραφική του είναι πιο μπροστά από την εποχή του, έλεγε και επέμενε να μάθει κάποιος την αλφαβήτα της ζωγραφικής. Να μάθει τα χρώματα, να μάθει την παλέτα, να ξέρει να τα τοποθετεί πάνω στη ζωγραφική του επιφάνεια, να μάθει το σχέδιο. Να γυμνάσουμε τα μάτια μας, παρατηρώντας. Μέσα στην εκπαίδευση ήταν να παρατηρεί από τη φύση και να ζωγραφίζει». Πιστεύει πολύ στο σχέδιο από μοντέλο. Όπως λέει, «από εκεί μαθαίνει κάποιος την αλφαβήτα. Αν δεν ασκηθεί κάποιος με το ανθρώπινο σώμα, δεν μπορώ να σκεφθώ κάποιον τρόπο για να μάθει κάποιος σχέδιο».
Αποφοίτησε με άριστα και κέρδισε δύο υποτροφίες στην Ολλανδία. Αν και το μέλλον του στο εξωτερικό προδιαγραφόταν πολύ καλό και οι προοπτικές άριστες, η επιθυμία του να επιστρέψει στην Ελλάδα ήταν πάνω απ' όλα και έτσι, μετά τις σπουδές του αλλά και μία πολύ επιτυχημένη έκθεση στο Ρότερνταμ, γύρισε. Έψαξε να βρει τον εαυτό του και τον βηματισμό του μέσα στην πόλη και να γνωριστεί μαζί της. Και αυτές οι αναζητήσεις αποτυπώνονται με έναν ιδιαίτερα ιμπρεσσιονιστικό τρόπο σε μερικά από τα τελάρα του.
Στην αρχή είχε το εργαστήριό του στον Κεραμεικό, σε ένα σπίτι του 1932, το οποίο λάτρεψε. Δεν κατάφερε να το αγοράσει και έχει μείνει, όπως λέει, στα απωθημένα του. Μερικά χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε σε ένα διαμέρισμα στην οδό Αριστοτέλους, όπου ζει και εργάζεται.
Βιοπορίζεται και σαν καθηγητής καλλιτεχνικών σε δημόσια σχολεία. Αγαπάει τα παιδιά, αλλά λυπάται που αυτά δεν ζουν όπως έζησε αυτός σαν παιδί, που αντί να βλέπουν τη φύση γύρω τους βλέπουν μία οθόνη. Περπατάνε και έχουν το κινητό μπροστά τους. Αγαπάει όμως πολύ τη δουλειά του και πιστεύει ότι ο καθηγητής πρέπει να βρει τον τρόπο για να κερδίσει το ενδιαφέρον του μαθητή.
Αναγνωρίζει μερικά εξαιρετικά ταλέντα ανάμεσα στους μαθητές του και αυτό που θα συμβούλευε τα νέα παιδιά και αυτούς που θέλουν να γίνουν εικαστικοί είναι κάτι που θυμάται από την καθηγήτριά του την Λαμπράκη - Πλάκα: «Να μην αφήνετε τα όνειρά σας». Μπορεί η κρίση να επηρέασε τους πάντες, αλλά δεν μπορεί να επηρεάσει τη δημιουργικότητα ενός καλλιτέχνη.
