«Καπνός και Καθρέφτες: Η Ψυχολογία της Μαγείας» στο μουσείο Wellcome του Λονδίνου

Δύο χέρια κρατούν ένα μολύβι, τα δάκτυλα κινούνται με επιδέξιες κινήσεις και, χωρίς να το καταλάβουμε, το μολύβι εξαφανίζεται από τα μάτια μας. Μετά η παλάμη ανοίγει και −θαύμα! θαύμα!− το μολύβι εμφανίζεται ξανά. Αν και όλοι γνωρίζουμε ότι όλο αυτό δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση, αρκετή ώρα μετά αναρωτιόμαστε πώς έγινε.

Αυτά και άλλα τέτοια μαγικά κόλπα έχουν την ευκαιρία να δουν όσοι επισκεφθούν αυτόν τον καιρό την έκθεση «Καπνός και Καθρέφτες: Η Ψυχολογία της Μαγείας» στο μουσείο Wellcome του Λονδίνου.

Αυτή η έκθεση διερευνά όχι μόνο τη γοητεία που ασκεί η μαγεία και τα ταχυδακτυλουργικά κόλπα σε πολλούς ανθρώπους αλλά και την επιστημονική εξήγηση που κρύβεται πίσω από το μυστήριο των ψευδαισθήσεων, αποκαλύπτοντας ότι πολλά από αυτά που φαίνεται να συμβαίνουν μπροστά στα ίδια μας τα μάτια έχουν να κάνουν με την ψυχολογία μας ή τις δεξιότητες των μάγων και όχι με σκοτεινές δυνάμεις, πανίσχυρα πνεύματα και δυσνόητα, παραφυσικά φαινόμενα.

Η αλήθεια είναι ότι από πολύ παλιά οι άνθρωποι ένιωθαν μια περίεργη έλξη για ό,τι υπήρχε πέραν της ορατής πραγματικότητας, στην αντίπερα όχθη του κόσμου τούτου. Η ενασχόληση με τα πνεύματα ήταν τόσο δημοφιλής ώστε στα μέσα του 19ου αιώνα το ενδιαφέρον αυτό ξεπέρασε τα στενά όρια του λαϊκού θεάματος με αποτέλεσμα μέλη της αριστοκρατίας της εποχής, ακόμη και βασιλείς, να έχουν υποκύψει στη γοητεία του άγνωστου που κρύβει ο μυστηριακός κόσμος των μέντιουμ και της μεταφυσικής. Τέτοια ήταν η δημοτικότητα του πνευματισμού ώστε η μαγεία έγινε μια μεγάλη και επικερδής επιχείρηση με ταχυδακτυλουργούς και μάγους να δίνουν παραστάσεις σε κατάμεστα θέατρα και ζωντανές παραστάσεις με μυστηριώδη κουτιά, εξαφανίσεις προσώπων, καταβυθίσεις σε κλειστοφοβικά κουβούκλια και άλλα τέτοια φαντασμαγορικά εφέ. 

Μια ταινία που προβάλλεται κατά τη διάρκεια της έκθεσης δίνει την εξήγηση για τα απίθανα, υπερφυσικά σχεδόν κόλπα που μπορεί να κάνει ένας ταχυδακτυλουργός απλώς και μόνο ενεργοποιώντας ειδικούς φωτισμούς – τελικά υπάρχει λόγος που όλα αυτά τα μαγικά συμβαίνουν στο σκοτάδι.

Και μαθαίνουμε ότι ο θρυλικός Χάρι Χουντίνι ήταν από τους πρώτους που θέλησε να αμφισβητήσει τους «πνευματιστές» της εποχής του, πράγμα όμως που δυσαρέστησε τον δημιουργό του Σέρλοκ Χολμς, σερ Άρθουρ Κόναν Ντόυλ, ο οποίος παρέμεινε μέχρι τέλους φανατικός υποστηρικτής των μέντιουμ και της μεταφυσικής.

Ακόμη μαθαίνουμε ότι ο εγκέφαλός μας λειτουργεί με καθυστέρηση ενός 10ου του δευτερολέπτου − αυτός είναι ο χρόνος που χρειάζεται το μυαλό μας να επεξεργαστεί αυτό που βλέπει. Αν και δεν αντιλαμβανόμαστε αυτή την απειροελάχιστη καθυστέρηση, η αλήθεια είναι ότι όσα βλέπουμε έχουν ήδη συμβεί και ουσιαστικά το μυαλό μας ως αντιστάθμισμα αναγκάζεται να «προβλέπει» το μέλλον. Οι ταχυδακτυλουργοί και οι μάγοι χρησιμοποιούν αυτά τα ανεπαίσθητα κενά που συμβαίνουν στο μυαλό μας προς όφελος της τέχνης τους!

Η μνήμη είναι επίσης ένα βασικό εργαλείο στην υπηρεσία των μάγων και των πνευματιστών αφού είναι γνωστό ότι η μνήμη συναρτάται με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, είναι επιλεκτική και πολλές φορές λανθασμένη. Το αποτέλεσμα είναι συχνά να θυμόμαστε πρόσωπα και γεγονότα με εντελώς στρεβλό τρόπο αφού, όπως έχουν αποδείξει ψυχολογικές μελέτες, είμαστε επίσης ανησυχητικά ευάλωτοι στη δύναμη των στρατηγικών εξαπάτησης.

Η έκθεση «Καπνός και Καθρέφτες: Η Ψυχολογία της Μαγείας» στο μουσείο Wellcome του Λονδίνου είναι σίγουρα διασκεδαστική.

Οι επιμελητές της έκθεσης έχουν φροντίσει για αυτό αφού κάποιες μέρες της εβδομάδας μάγοι και «πνευματιστές» δίνουν παραστάσεις μέσα στις αίθουσες του μουσείου με μαγικά ραβδιά, κουνέλια που ξεπηδούν από ψηλά καπέλα και άλλα εντυπωσιακά κόλπα.

Έτσι έχουμε πολλές ευκαιρίες για να αμφισβητήσουμε τις βεβαιότητες και τις πεποιθήσεις μας, να μείνουμε με το στόμα ανοιχτό μπροστά στα σκηνικά και τα περίπλοκα όργανα των ταχυδακτυλουργών και να αναρωτηθούμε αν όλα όσα βλέπουμε είναι αληθινά ή αν συμβαίνουν μόνο στο μυαλό μας. Όμως υπάρχει και ένα σημαντικό μήνυμα σε όλα αυτά: Σε μια εποχή ψευδών ειδήσεων, πολιτικής εξαπάτησης και ψηφιακής χειραγώγησης, η αναγνώριση των πνευματικών μας ορίων είναι πιο σημαντική από ποτέ.

---

Info: «Smoke and Mirrors. The Psychology of Magic», στη Wellcome Collection, από 11 Απριλίου έως 15 Σεπτεμβρίου 2019