Πες τη μεμοραμπίλια. Ελληνιστί, ανάμνηση από την εποχή των άοκνα ρηξικέλευθων, μιας και ήθελε τόλμη, γνώση και πρόταγμα κοσμοπολιτισμού πριν 65 χρόνια για να μιλήσεις και να δράσεις με όρους μοντερνισμού. Τότε, στη Θεσσαλονίκη του 1952. Αυτό θα δεις στο Τελλόγλειο: την ανάμνηση, την πράξη, τη σύνδεση της πόλης με το «έξω» εκείνη την εποχή που η φωτισμένη παρέα των τριών ονειροπόλων Μωρίς Σαλτιέλ, Γιάννη Τριανταφυλλίδη και Μιχάλη Τσιτσικλή ανέτρεψαν την πολιτιστική έρημο του Βορρά, συστήνοντας την «Τέχνη: Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία». The Young and the Restless.
Απόστολος Κιλεσσόπουλος, Σύνθεση, 1973. Ελαιογραφία σε µουσαµά, 71x100,5 εκ.
400 έργα, όγκοι, εντάσεις κι ένα πανόραμα απαράμιλλης συγκίνησης. Του καινούργιου στην κόντρα με το παλιό. Ήθελε τόλμη, μιας και παγιδευμένη κι εγκλωβισμένη η πόλη σε αρχαιολατρίες ή χριστιανοορθόδοξες αντιλήψεις περί καλλιτεχνικής ορθότητας, αδυνατούσε να συνομιλήσει με τη νεωτερικότητα. Ποιο Dada, ποια αφαίρεση, ποια αποδόμηση της φόρμας; Ποιο Bauhaus; Εκκλησιές και αρχαίοι ναοί. Περιγραφικότητα και Άγιος ο Θεός ήταν - κυριολεκτικά η μετεμφυλιακή αντίληψη της δεξιάς περί πολιτισμού. Όχι πως οι «απέναντί» της πήγαιναν πίσω, κάθε άλλο: σοσιαλιστικός ρεαλισμός και κοινοτοπίες περί τέχνης στην υπηρεσία του λαού. Κομμουνιστικές εξολοθρευτικές ιδεοληψίες και δεξιές βαρβαρότητες διανθισμένες με αρχαίο πνεύμα με ολίγη κι από Λένιν αθάνατο; Ναι.
Αυτό ήταν το δίπολο, η θεωρία μα και η πράξη των «δύο άκρων» που καθοδηγούσαν την εικαστική, μουσική, θεατρική, λογοτεχνική ζωή της Θεσσαλονίκης. Συντήρηση καραμπινάτη και ασφυκτική. Ενάντια σε κάθε «μονάδα» αυτόνομη, σε κάθε σουρεαλισμό ή τρέλα. Κι αυτό ανέτρεψε η «Τέχνη». Μεθοδικά, προβοκατόρικα, πρωτοποριακά, σύνδεσε τη Θεσσαλονίκη με εξπρεσιονισμούς, πρωτοπορίες, υποκείμενα ρεαλισμού και κινήματα αμφισβήτησης κάθε «ιερής» αντίληψης, ανοίγοντας ένα παράθυρο στον κόσμο. Σήμερα είναι εύκολο, τότε καθόλου. Σήμερα η πληροφορία ταξιδεύει, διαχέεται, βρίσκει το κοινό της, γίνεται κτήμα του καθένα, που, όπου και να βρίσκεται, μπορεί να «συνδεθεί» και να «ανταμώσει» με τη φυλή του. Τότε όμως, το 1952, ήθελε σθένος για να σπάσεις τα «ελληνοκεντρικά» μπλε ή κόκκινα μπλόκα και σύνορα που επέβαλαν οι καθεστηκυίες «αντιλήψεις». Και το κατάφεραν.
Γαΐτης Γιάννης, Άνθρωποι στα κίτρινα, Μεταξοτυπία, Ε.Α., 58x75 εκ.
Αυτή είναι η ιστορία τους όπως τη διηγούνται οι πίνακες, τα χαρακτικά και οι εκδόσεις από την τεράστια συλλογή-αρχείο της «Τέχνης» που κοιμόταν σε υπόγεια, την έτρωγε ο χρόνος κι η υγρασία, ο σκώρος κι οι σκουριές. Ήρθαν στο φως. Συντηρήθηκαν, μετρήθηκαν, επιλέχθηκαν, και να πάλι στο Τελλόγλειο που διδάσκουν «τεχνικές» διαφυγής και διαυγών ονείρων. Γιατί ό,τι θεωρούμε σήμερα στη Θεσσαλονίκη ως δεδομένο θεσμό, από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος έως το Φεστιβάλ Κινηματογράφου και τη Σχολή Καλών Τεχνών, αυτή η μπριγκάδα των «Τέχνη» το επέβαλε. Κι όχι μόνο αυτά: η Πειραματική Σκηνή, η Φωτογραφία, η Συμφωνική Ορχήστρα, ουτοπικές και φαντασιακές επιθυμίες φάνταζαν τότε, χούγια και γούστα για «ελιτιστές», όπως τους έψεγαν οι «φίλοι του λαού», μπλε και κόκκινοι, εν χορώ.
Εκθέσεις, μαθήματα, «εκδρομές» εκτός πόλης, κατάλογοι, δελτία πληροφόρησης, διάλογος, κριτική, δημιουργική συνύπαρξη, αμφισβήτηση, μα και πρόταση, εδώ, εκεί, σαν πυλωρός η «Τέχνη» το υποδέχθηκε. Και το διάχυσε στη Θεσσαλονίκη, αλλάζοντας για πάντα το τοπίο. Απελευθερώνοντας την ενέργεια, προκαλώντας αναβρασμούς και τεκτονικές αναταράξεις-ενώσεις με τον κόσμο. Τσέχοφ, Προυστ, Σεζάν, αφαίρεση, αντάρτες μορφοπλαστικοί όγκοι κόντρα στις μονόχρωμες και μονοδιάστατες αφηγήσεις, σε όλο το φάσμα του πολιτισμού. Έδρασε και μπόλιασε και έσπειρε και θέρισε αυτή η Εταιρεία. Κοντραρίστηκε σε επίπεδο ιδεών με την ελληνοκεντρικά μοντερνιστική γενιά του ’30. Με ενθουσιασμό μα και φανατική προσήλωση στις νέες ευαισθησίες: ανεικονικότητα, απομάκρυνση από κάθε παραστατική δέσμευση, ελευθερία, νέα σήματα, νέα σχήματα. Τώρα, σκέφτομαι όπως περιπλανιέμαι ανάμεσα στο έργο του Σπυρόπουλου που τόσο συντάραξε στην Μπιενάλε του ’60 στη Βενετία και τα πρώτα τοπία του Τέτση -σχεδόν συγκατοικούν δίπλα δίπλα όπως τα τοποθέτησε η επιμελήτρια Αναστασία Πάκα-, τώρα είναι η ώρα της δόξας. Της απονομής ενσήμων γενναιότητarts στην «Τέχνη», που ακόμα και ανέστια όταν έμεινε, κράτησε τη φλόγα άσβεστη.
Προσοχή: δεν θα δείτε μια έκθεση απρόσκοπτης ροής, με εποχές, τεχνοτροπίες και δημιουργούς να παρελαύνουν υπό τη συνθήκη μιας «ιστορίας» με αρχή, μέση και τέλος. Τουναντίον, και αυτό για μένα είναι και το πιο εντυπωσιακό. Διαφορετικές τεχνικές κι εποχές, πρόσωπα, τάσεις και «κτερίσματα», το ένα δίπλα στο άλλο, καταργούν κάθε σύμβαση και τάξη. Μα ταυτόχρονα, μέσα από τη χαοτική αυτή παράθεση, κανένα δεν δείχνει υποδεέστερο ή μπερδεμένο. Όλα επικοινωνούν. Όλα διηγούνται. Συνδέουν και συνδέονται. Με την ιστορία - πρώτα του δημιουργού. Και μετά του πυλωρού. Αυτού που τον κατέστησε οικείο στη Θεσσαλονίκη. Αυτή είναι και η σημασία άλλωστε της ιστορίας της «Τέχνης»: έκανε οικείο το άγνωστο, έφερε στη Θεσσαλονίκη τέτοιας έντασης «καινά» δαιμόνια, ξυπνώντας κι απελευθερώνοντας όλα αυτά που σήμερα φιλοτεχνούν το προφίλ της πόλης: ένταση, ρίσκο, ανανέωση, διαρκής επαγρύπνηση και εφίδρωση.
Γεράσιμος Στέρης, Τρεις Ανθρώπινες Φιγούρες, Ελαιογραφία σε χάρντµπορντ, 65x50 εκ.
Και kudos για τον κατάλογο. Μεγαλοπρεπής, καλαίσθητος, παραθέτει τα πάντα για την ομάδα, τους συνοδοιπόρους, τις ωραίες μα και τις δύσκολες στιγμές τους συν φυσικά όλα τα έργα που θα δείτε. Απαραίτητο εργαλείο για να μπορέσετε να περιπλανηθείτε και ευλαβικά να θαυμάσετε τούτη τη φαντασμαγορία, που ακόμα συγκινεί. Έως και τα μέσα του Οκτώβρη.
23°
Πάρις Πρέκας, Κόκκινο Άλογο µε Καβαλάρη, Ελαιογραφία σε µουσαµά, 81x65 εκ. 
