Υπάρχει μια συγκλονιστική σύζευξη-συνομιλία πολλαπλής αποστάξεως ανάμεσα στις φωτογραφίες του Στέφανου Πάσχου (1948 - 2017, αιώνιος) και τα ποιήματα του εξάδελφού του Γιάννη Πάσχου. Εμπεριέχεται στο Corpo Umano, κωδικοποιείται, εφαρμόζεται μια ατέρμονη διαλεκτική, διαιωνίζεται σαν τη γραμμή του αίματος, αφενός, που τους ενώνει, μα και τη γενέθλια πόλη τους, τα Γιάννενα, ως ταξιδεύουν στο χρόνο, αφετέρου. Μεγαλοπρεπή, με ένα βυζαντινό πέπλο-αχλύ να τα υφαίνει ακόμα, απόκρυφα, εξωτικά, μυστικιστικά, τα Ιωάννινα των Πάσχων είναι βαρυφορτωμένα με πλουμιστή, χρυσή μνήμη. Ναι, τώρα. Είναι εμφανής και σήμερα, όταν μέσα στην ομίχλη τα καραβάκια πάνε κι έρχονται στο νησάκι της λίμνης. Ο εξασκημένος περιηγητής μπορεί να κόψει την «Ιστορία» με το μαχαίρι, οι θρύλοι παραμένουν ανέπαφοι. Πηχτοί και πυκνοί: ο Αλής, το εμπόριο, το ειδικό καθεστώς επί Τουρκοκρατίας, τα καλντερίμια, οι πολεμίστρες του Κάστρου, οι τέχνες, τα γράμματα, ως άνθισαν και εκτόξευσαν την αστική κουλτούρα της Ηπειρωτικής γης στη φήμη των αιώνων. Η αργυροχρυσοχοΐα, ο τρόπος ζωής όπως αποτυπώνεται σε φωτογραφίες του παλιού καιρού -πρόσφατα στην επίσκεψή μου στη Ριζάρειο Σχολή στο Μονοδένδρι, έμεινα έκθαμβος με το στιλ, τη φινέτσα, είτε της καθημερινής ζωής είτε των εορτών υπό το φως λαμπερών πολυελαίων και κρινολίνων. Αρχοντικά, κοσμοπολίτικα, υψηλής παιδείας και ακριβού DNA είναι ακόμα τα Γιάννενα, όσο και να προσπαθούν τα άσχημα γκράφιτι ή νέες γενιές χωρίς αισθητική μνήμη και γνώση της ιστορίας τους να τα μετατρέψουν σε κακέκτυπα θλιβερή α λα Yolo επαρχία. Δύσκολο. Δες, υπάρχουν τα κτίρια, κάποια αναπαλαιωμένα άριστα, μουσειακοί χώροι ή δημόσιες υπηρεσίες. Μα και τα σαπισμένα όπως γέρνουν υπό το βάρος του χρόνου αλλά και της οικονομικής δυσπραγίας, μιας και κοστίζει η διάσωσή τους, μπορεί και το βάρος τους σε χρυσάφι. Τα κτίρια - σημεία παραμένουν τρανές μαρτυρίες πως κάτι μεγάλο υπάρχει κάτω από τη στεριά μα και τα νερά τους. Δεν έφυγε ποτέ.
Σε αυτή την πόλη λοιπόν γεννιούνται και μεγαλώνουν οι Πάσχοι. Τόπος και αιμάτινη γραμμή, επομένως, θα καθορίζουν συνεχώς τις πορείες τους στη ζωή τους. Ακόμα κι όταν ζουν μακριά ο ένας από τον άλλο, χωριστά, ο ένας στην Αθήνα ή το Παρίσι, κι ο άλλος στη Θεσσαλονίκη ή την Αφρική, η γραμμή του αίματος και ο τόπος θα τους κρατούν συνδεδεμένους. Ακόμα και σήμερα, παρά τον θάνατο του Στέφανου, υμνημένου φωτογράφου καλλιτέχνη και εγνωσμένης αξίας ύπαρξη και ευαισθησία. Κι εξαιτίας αυτής της κοινής τους έκθεση, τολμώ να πω, πως η σχέση του με τον άλλο Πάσχο, τον εξάδελφο Γιάννη, μπορεί να είναι και δυνατότερη από ποτέ: γιατί για πρώτη φορά τους οι δυο Πάσχοι εκτίθενται, πέρα από τις «ατομικές» τους δημιουργίες, επιτέλους και «μαζί». Τι περίεργο, αυτοί οι τόσο αγαπημένοι μα και δημιουργικοί κατά μόνας καλλιτέχνες δεν «συνέπλευσαν» ποτέ. Μα και ποτέ δεν είναι αργά.
Ήρθε όμως η στιγμή και για να γνωρίσετε τον Γιάννη: Δαφνοσκεπής, παγκόσμιας κλάσης και πάντα μάχιμος ιχθυολόγος, συνεχίζει την πορεία του στα γράμματα, με τα πεζά ή τις ποιητικές συλλογές του, να παίζει αδέσποτος στα δασάκια της παιδικής ηλικίας, να αναπολεί, να ονειρεύεται και να ξαποσταίνει σε πέτρινες βρύσες. Ή να παρακολουθεί κάτω από τις γέφυρες τους άστεγους εραστές να αλλάζουν φιλιά και όρκους. Ασκεί λογοτεχνία ο Γιάννης, άσκησε ύψιστη φωτογραφία ο Στέφανος και για πρώτη φορά «συνθέτουν» μαζί: Corpo Umano! Συνομιλούν, συνευρίσκονται και έως τις 16 Ιουνίου ανταμώνουν πάλι, αυτοί οι δυο εξάδελφοι. Γιατί είναι σαν εξαιτίας της έκθεσης, ο Στέφανος να ξαναπερνά τον Αχέροντα ανάποδα, να επιστρέφει στη ζωή κι οι εικόνες-είναι του να συναντούν τον ξάδελφο-λέξη. Κι οι δυο Πάσχοι, αγκαλιασμένοι σαν τον Τομ Σόγιερ και τον Χακλμπέρι Φιν, σαν τον Ρεμπό και τον Βερλέν, να τελούν ξανά, να ξαναζούν, όλα τα μεγάλα μυστήρια και τη μαγεία που καθόρισαν τον κοινό βίο τους.
Οινοπνεύματα και κορίτσια, αρώματα λιβανιού στα ξωκλήσια και τις λειτουργίες. Ψαλμωδίες θρησκευτικές, μα και λιτανείες σάρκας, μα και πόθου για γνώση και εμπειρία κοριτσίστικων σωμάτων συνάμα. Το Corpo Umano μιλά για τις γυναίκες ως αρχή και πέρας του κόσμου. Κορίτσια. Ασυναίσθητα από έφηβοι ήξεραν αλλά κι έμαθαν αργότερα με την εμπειρία–ενηλικίωσή τους οι Πάσχοι πως μέσα στο σώμα των κοριτσιών χαρτογραφείται εις το διηνεκές του ανθρωπίνου είδους αιωνίως μια μικρογραφία της υδρογείου. Αυτό είναι το Corpo Umano: οι εικόνες του Στέφανου και αποσπάσματα από τα ποιήματα της τελευταίας συλλογής του Γιάννη με τίτλο «Διώρυγες» (εκδόσεις Μελάνι). Πορτρέτα σωμάτων μαζί με στίχους που υμνούν το στήθος «σημαίνον» ως σύμβολο επιθυμίας μα και γέννησης. Η σύνδεσή μας με το σύμπαν: απροκάλυπτα ερωτικό μα και στοχαστικό, το σημαινόμενο αυτής της έκθεσης είναι το σώμα και η αιμάτινη σχέση με την πόλη, την οικογένεια, την κοινή τους ρίζα μα και την κοινή γραμμή της ζωής όλων μας. Και είναι τρομακτικό, και υπέροχο συνάμα, να βλέπω στον κατάλογο της έκθεσης αυτής ο εν ζωή ακμαίος Ιωάννης Πάσχος να λέει στον εκλιπόντα σήμερα εξάδελφο Στέφανο:
«“Κοίτα τι είχε γράψει πριν καιρό η Άθενς Βόις”, του είπα και του διάβασα: “Έμαθα πως ο Γιάννης Πάσχος είναι πρώτος ξάδελφος του φωτογράφου Στέφανου Πάσχου, γκραντ μετρ της εικόνας, και απορώ που ακόμα αυτά τα δυο ‘αίματα’ δεν συνεργάστηκαν”.
- Nude is not naked, σύζευξη με τα ποιήματά σου, μου απαντά».
«Θυμάσαι κανένα ποίημα απ’ έξω από αυτά που έγραψες; με ρώτησε
Στήθος όμορφο,
αγαπημένο,
σε ναρκοπέδια
παράλογων σκέψεων
κι ακραίων επιθυμιών
τη σωτηρία μου σταλάζεις.
Κανένα άλλο πιο μεγάλο θυμάσαι;
Όχι, του λέω, δε θυμάμαι.
Έβγαλε από την τσέπη του ένα τσαλακωμένο χαρτάκι και διάβασε:
Δίπλα από το παράθυρο με το μωρό αγκαλιά
Μισόγυμνη καθώς ήταν,
το μωρό της πήρε αγκαλιά να το θηλάσει·
στην καρέκλα κάθισε,
δίπλα ακριβώς από το παράθυρο του κήπου.
Μικρό ζωάκι περίεργο, σαν απ’ άλλο κόσμο,
τη ρώγα της ρουφούσε με βλέμμα μετέωρο,
χαμένο σε πελάγη ευτυχίας.
Τα μάτια της σφάλισε κάνα δυο φορές για δευτερόλεπτα,
σαν να ’θελε κάτι απ’ τη σκέψη της ν’ αποδιώξει
και την αίσθηση την αλλόκοτη να ξεπεράσει.
Μωρό μου, είπε, με σιγανή φωνή, παραδομένη
και κείνο στάση δεν άλλαξε, σαν να ’ξερε
ότι τόση αποδοχή και ευτυχία δεν θα ξανανιώσει.
Αγάπη μου, είπε ψιθυριστά
και τα πόδια της άνοιξε να βολευτεί καλύτερα,
στην καρέκλα μπροστά από το παράθυρο»
Corpo Umano, Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων
Εγκαίνια: 1 Ιουνίου, ώρα 20.00. Διάρκεια: 1/06/2017 έως 17/07/2017
Στέφανος Πάσχος: Γεννήθηκε στα Γιάννενα. Ήταν καθηγητής φωτογραφίας. Σύμφωνα με αναφορές των διεθνών περιοδικών και των ειδικών της φωτογραφίας, θεωρούνταν A Greek Master. Αποφοίτησε από τη Ζωσιμαία Σχολή και σπούδασε φωτογραφία στο Παρίσι. Ιδρυτής και διευθυντής σπουδών του Τμήματος Φωτογραφίας στην Σχολή Κινηματογράφου και Τηλεόρασης Σταυράκου. Συνιδρυτής του Φωτογραφικού Κέντρου Αθηνών, του Studio Diadromi και του Image Studio. Συνεργάστηκε με τις Σχολές Ζηρίδη, με τη Leica Academy και το European School of Photography. Συμμετείχε ως προσκεκλημένος ομιλητής σε σεμινάρια και σε workshops στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Στο ενεργητικό είχε δέκα ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, δέκα διεθνείς συμμετοχές σε φεστιβάλ και είκοσι ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συμμετείχε σε δώδεκα εκδόσεις βιβλίων, ενδεικτικά: Μουσείο Μπενάκη – Coulentianos-Filolaos, Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης – Θεόδωρος Παπαγιάννης, Οδοιπορικό στα Κατεχόμενα, Chambesy Geneve – Ελβετία, Άγιον Όρος - Φωτογραφικό Λεύκωμα, Ημερολόγια FUJI FILM και CALIBRA. Ειδικός έπαινος για την έκδοση του συλλεκτικού Portofolios του Εβραϊκού Μουσείου Αθηνών.
Εργάστηκε ως διευθυντής φωτογραφίας τεσσάρων κινηματογραφικών ταινιών (δυο από αυτές, «Το Κουνούπι» του Τ. Λυκουρέση και «Παρτιτούρα» του Γ. Μαρή, βραβεύτηκαν στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης).
Για το έργο του υπάρχουν πολλές αναφορές και αφιερώματα στον ελληνικό και ξένο Τύπο (Avant-Garde, Libération, Le Contact, Le Dictionnaire des photographes aux éditions Seuil, Encyclopédie Internationale des Photographes, Revue Camera Obscura κ.α) και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης της Ελλάδας και του εξωτερικού.
Έργα του φιλοξενούνται στην Bibliotheque National De Paris , στο Centre Culturelle De Beaubourg, στη φωτογραφική συλλογή του Υπουργείου Πολιτισμού, στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, στα Φωτογραφικά Κέντρα Αθηνών και Σκοπέλου και σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ο θάνατος άφησε δυσαναπλήρωτο κενό στο καλλιτεχνικό και δημιουργικό προσκήνιο της Ελλάδας.
Γιάννης Πάσχος: Γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1954. Είναι ομότιμος καθηγητής ιχθυολογίας. Αποφοίτησε από τη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων και σπούδασε βιολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια μετεκπαιδεύτηκε στην Ουγγαρία και Νορβηγία. Το επιστημονικό του έργο είναι διεθνώς αναγνωρισμένο και περιλαμβάνει βιβλία, επιστημονικά συγγράμματα και άρθρα. To 2016 βραβεύτηκε για την προσφορά στην επιστήμη της ιχθυολογίας.
Το λογοτεχνικό του έργο περιλαμβάνει ποιήματα, συλλογές διηγημάτων, νουβέλες και δοκίμια τα οποία για χρόνια παρέμεναν αδημοσίευτα. Το 2005 εκδόθηκε το πρώτο του ποιητικό κείμενο με τίτλο «Lila Teman» από τις εκδόσεις Οδός Πανός.
Ακολούθησαν:
η ποιητική συλλογή «Ζωή εκτός ωραρίου», εκδόσεις Μελάνι (2007)
το διήγημά του «Κύριε ελέησον», εκδόσεις του Ηπειρωτικού Αγώνα (2008)
η συλλογή διηγημάτων «Μια νυξ δι’ εν έτος», εκδόσεις Μελάνι (2009) (υποψήφια για το βραβείο διηγήματος του 2010 του περιοδικού Διαβάζω)
το δοκίμιο «Ιχθύες ως σύμβολο και τεχνούργημα: απόπειρες ερμηνείας» (συλλογικό έργο), εκδόσεις της Ινδίκτου (2010)
η συλλογή διηγημάτων «Μη φεύγεις», εκδόσεις της Ινδίκτου (2013)
η συλλογή ποιημάτων «Μεγάλες διώρυγες», εκδόσεις Μελάνι (2015)
Ποιήματα, διηγήματα και κείμενά του έχουν δημοσιευθεί στα περιοδικά Οδός Πανός, Φαρφουλάς, Soul, Δρομολόγιο, Δέλεαρ, Ίαμβος, στις εφημερίδες, Καθημερινή, Ελευθεροτυπία, Πριν, Παρόν, Ηπειρωτικός Αγών και στο διαδίκτυο, poeticanet, protagon.gr, human traffic,toportal, Ψυχογραφήματα, Φρέαρ, Ποιείν.
24°
