Η έκθεση «GR80s, η Ελλάδα του Ογδόντα στην Τεχνόπολη» άνοιξε τις πύλες της πριν μια βδομάδα κι έγινε, σε χρόνο μηδέν, talk of the town. 2 επιστημονικοί επιμελητές, 18 επιμελητές ξεχωριστών τομέων (και ανάλογος αριθμός από ειδικά περίπτερα), δεκάδες ειδικοί συνεργάτες, αναρίθμητοι άλλοι συντελεστές («ανώνυμοι» και επώνυμοι), 4.000 εκθέματα, 1.000 ξεχωριστές φωτογραφίες, 30 παράλληλες εκδηλώσεις, συνθέτουν αυτό το πανόραμα μιας δεκαετίας που για άλλους ήταν ιδανική και για άλλους καταραμένη – όλοι όμως συμφωνούν ότι τέτοια έκθεση δεν έχει ξαναγίνει.
Συνάντησα τον κ. Βασίλη Βαμβακά, επίκουρο καθηγητή στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Κοινωνιολογία της Επικοινωνίας στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ) και συνεπιμελητή της έκθεσης εδώ, στα γραφεία της A.V, και είχα μαζί του μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση. Ιδού το καταστάλαγμά της:
Η σύλληψη της ιδέας, κύριε Βαμβακά;
Η ιδέα της έκθεσης ήρθε ως συνέχεια του «Λεξικού της δεκαετίας του ’80», που είχαμε επιμεληθεί πριν περίπου επτά χρόνια με τον Παναγή Παναγιωτόπουλο. Το μεγάλο απόθεμα πληροφορίας, ερμηνείας και στοιχείων που είχε διαμορφωθεί με συλλογικό τρόπο τότε, θέλαμε να γίνει γνωστό σε μεγαλύτερο κοινό, με πιο παραστατικό –φιλικά επιστημονικό– τρόπο. Το να συνεχίσουμε την έρευνα άλλωστε, να εμβαθύνουμε σε πεδία που δεν είχαμε προλάβει, ήταν μια διαρκής εκκρεμότητα.
Ο βασικός στόχος της έκθεσης, δηλαδή η κριτική και αναστοχαστική (αλλά όχι βαρετή) επίσκεψη στο πρόσφατο παρελθόν, ακολουθεί μια διττή λογική: τη χρονολογική αποτύπωση των σημαντικότερων γεγονότων ανά πεδίο (π.χ. πολιτική, μόδα, αθλητισμός, πόλη και δημόσιος χώρος, ΜΜΕ κ.ά.) με πλήθος από στοιχεία, και τεκμήρια (φωτογραφίες, δημοσιεύματα κ.ά.).
Η δεύτερη διάσταση της έκθεσης είναι η μεταφορική, υπαινικτική ή καθαρά αναβιωτική χρήση αντικειμένων της δεκαετίας του ’80 (με εξέχον βέβαια παράδειγμα εδώ την κατασκευή ενός μεσοαστικού διαμερίσματος του 1987). Η έκθεση περιλαμβάνει και ένα ακόμη ενδιαφέρον κομμάτι που δεν εμπίπτει σε αυτό των εκθεμάτων και των αποσπασματικών οπτικοακουστικών στοιχείων, αλλά των ολοκληρωμένων προβολών: Το αμφιθέατρο του 9.84 έχει μετατραπεί σε χώρο προβολής σημαντικών ελληνικών κινηματογραφικών και τηλεοπτικών παραγωγών της εποχής.
Πόσο χρόνο πήρε η προεργασία και το στήσιμο;
Από τη μέρα της σύλληψης της ιδέας μέχρι τα εγκαίνια μεσολάβησε ουσιαστικά ένας χρόνος. Αφού συντάχτηκε ένα αναλυτικό σχέδιο για το περιεχόμενο και τους τρόπους υλοποίησης της έκθεσης (το οποίο ήταν και αυτό που ενέκρινε η Τεχνόπολη), η πραγματοποίησή της ξεκίνησε από τα τέλη της άνοιξης του 2016.
Έχουμε τρεις βασικές πηγές υλικού: α) Επίσημα αρχεία που μας δάνεισαν το υλικό τους, από την Τράπεζα της Ελλάδος μέχρι το ΕΛΙΑ β) Συστηματικούς συλλέκτες που επιχειρούν με τρόπο οργανωμένο –πολλές φορές και εκθεσιακό– τη διαφύλαξη του υλικού πολιτισμού του πρόσφατου παρελθόντος. Από συλλέκτες παιχνιδιών μέχρι συλλέκτες αυτοκινήτων και μέσων μαζικής μεταφοράς γ) Όλους αυτούς που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας να ψάξουν τις ντουλάπες, τα πατάρια, τα μπαούλα τους και να ξεθάψουν τις παλιές υλικές αναμνήσεις τους από το ’80. Πάνω από 220 άτομα μας έστειλαν ένα ή περισσότερα αντικείμενα που μαζί με τις υπόλοιπες πηγές μας συγκρότησαν ένα όγκο 4.000 περίπου στοιχείων προς χρήση στην έκθεση. Η κλίμακα της συμμετοχικότητας της έκθεσης είναι πολύ σημαντική υπόθεση. Είναι ίσως ο βασικός λόγος που μας κινητοποιούσε όλο και περισσότερο. Η επιθυμία αρκετών ανθρώπων να μετατρέψουν το ιδιωτικό βίωμα σε συλλογικό, να εκθέσουν τη δημόσια αξία όλων των προσωπικών τους αναμνήσεων, είναι τα «GR80s».
Ποια επιδίωξη είχατε σαν διοργανωτές;
Να γίνει μια έκθεση που δεν θα αφορά τους λίγους συνηθισμένους επισκέπτες εκθέσεων. Να ξανασυναντηθεί ένα διευρυμένο κοινό με βάση το ενδιαφέρον του για μια αμφιλεγόμενη όσο και καθοριστική περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Στοιχεία της δεκαετίας του ’80 που επιζούν μέχρι σήμερα;
Η περίοδος της κρίσης αναβίωσε σε μεγάλο βαθμό το λαϊκιστικό περιβάλλον της δεκαετίας του ’80. Αυτό έχει ήδη σχολιαστεί πολλαπλά. Λιγότερο φανερό και γνωστό είναι ότι η γκατζετοποίηση της καθημερινής μας ζωής ξεκινά τότε με την είσοδο της μικροτεχνολογίας στην ιδιωτική μας σφαίρα (walkman, video games κ.ά.). Εκρηκτικό μίγμα, βέβαια, αποδεικνύεται ο λαϊκισμός που σήμερα συναντά τον τεχνολογικοποιημένο δημόσιο λόγο, όλοι αυτοί που τρολάρουν - χυδαιολογούν εαυτούς και αλλήλους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κάνουν τους παλιούς αφισοκολλητές να μοιάζουν ειρηνικά παιδιά.
Αυτό που δεν ισχύει σήμερα είναι το αίσθημα προοπτικής που είχε μεγάλο τμήμα της κοινωνίας του ’80 εξαιτίας της κοινωνικής κινητικότητας που βίωνε. Ακόμη και ο πλουραλισμός που είχαν οι τότε νεανικές υποκουλτούρες έχει μειωθεί αισθητά στις μέρες μας, ή τουλάχιστον έχει μειωθεί η ταυτοτική δύναμη που αυτές οι κουλτούρες διαθέτουν. Ακόμη και ο πλουραλισμός στα ΜΜΕ δεν φαίνεται ιδιαίτερα επιθυμητός, όπως φαινόταν στα τέλη της δεκαετίας του ’80, αφού εν πολλοίς έχει ταυτιστεί με διαπλεκόμενα και σκοτεινά συμφέροντα που δεν εκφράζουν, υποτίθεται, την κοινή γνώμη, την οποία αναλαμβάνει να αντιπροσωπεύσει με επιθετικούς τόνους και μανιχαϊστικούς τρόπους το «βαθύ» ίντερνετ.
Ποιες διαφορές θα προσδιορίζατε σε σύγκριση με μια κοινή ρετρό - νοσταλγική έκθεση;
Ούτε εγώ, ούτε ο Παναγής Παναγιωτόπουλος επιθυμούμε να επιστρέψουμε στη δεκαετία του ’80, αν και δεν αποτελεί τραυματική περίοδο για μας. Δεν νοσταλγούμε το παρελθόν, δεν κρατάμε μόνο τις καλές πτυχές του. Αναδεικνύουμε το σύνολο των πραγμάτων που συνέβαιναν στην Ελλάδα τότε, τα οποία σε μεγάλο βαθμό ήταν αρνητικά. Για παράδειγμα η βία, κατασταλτική, τρομοκρατική και αθλητική που στη δεκαετία του ’80 ανθεί, γίνεται μέρος της πολιτικής και κοινωνικής κανονικότητας και με κάποιους όρους συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας. Το κομβικό σημείο πάντως της αποστράτευσης των Ελλήνων από τις κομματικές - ιδεολογικές μονομέρειες και φανατισμούς της πρώτης μεταπολίτευσης αποτελεί το δυναμικότερο γεγονός που δρομολογείται στα 80s, για το οποίο αντιλαμβάνομαι πλήρως τα νοσταλγικά αισθήματα.
Δικαιολογεί ή όχι η έκθεση το σπαρταριστό όρο «εϊτίλα»;
Έχω την εντύπωση ότι αυτός ο όρος χρησιμοποιείται με δύο τρόπους. Πρώτα, από αυτούς που θεωρούν το ’80 πηγή όλων των κακών, πολιτικών, αισθητικών, ηθικών. Αυτή η χρήση δεν αφορά την έκθεση γιατί δεν συμμεριζόμαστε μια τέτοια προσέγγιση. Ο δεύτερος τρόπος έχει να κάνει με έναν αναστοχασμό πάνω στην ίδια τη νοσταλγία της συγκεκριμένης περιόδου. Τη συνειδητοποίηση δηλαδή ότι μια εποχή που κατά κύριο λόγο έχει ταυτιστεί με την ελαφρότητα, την κατανάλωση, τη διασκέδαση, το άνοιγμα στο ποπ, δεν έχει τίποτα το πραγματικά επικό να αναδείξει, εμπεριέχει την ίδια της την αυτοϋπονόμευση σε κάθε πραγματικά σημαντική στιγμή της. Αυτή η χρήση του όρου «εϊτίλα», εάν ισχύει, μου φαίνεται ενδιαφέρουσα.
Επομένως η έκθεση δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «ταξίδι στο χρόνο», δηλαδή επιστημονική φαντασία «απ’ την ανάποδη»...
«Πίσω στο παρόν». Αυτό θα ήταν το καλύτερο σλόγκαν της έκθεσης, αλλά μάλλον θα ήταν κάπως δυσνόητο για το κοινό. Όμως αυτό συνοψίζει το στοίχημά μας.
Ποια είναι η εξήγηση της τεράστιας απήχησης που φαίνεται κιόλας ότι έχει η έκθεση, λίγες μόνο μέρες μετά τα εγκαίνιά της;
Είναι νωρίς να μιλήσουμε για επιτυχία, γιατί πραγματικά ο στόχος μας ήταν να οργανώσουμε μια έκθεση που θα προκαλούσε «μαζικό» ενδιαφέρον (ναι, μαζικό, αυτός ο τόσο παρεξηγημένος όρος), αλλά χωρίς παραχωρήσεις ευκολίας στο επίπεδο του περιεχομένου της. Θέλουμε πραγματικά να έρθει όλη η πόλη (και όχι μόνο) να τη δει. Όλοι οι συνεργάτες μας, νέοι άνθρωποι με μεγάλη όρεξη, αυταπάρνηση, επαγγελματισμό –παρά το εθελοντικό καθεστώς μέσα στο οποίο ουσιαστικά λειτουργούν– δουλεύουν μαζί μας γι’ αυτό το σκοπό. Επιτρέψτε μου εδώ την αναφορά στα ονόματά τους γιατί είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε εν είδει ανταπόδοσης της μεγάλης τους προσφοράς: Γωγώ Βουδούρη (project management), Αγγελική Ζερβού (υπεύθυνη προβολής), Ιουλιέττα Ζήνδρου (αρχιτεκτονικός σχεδιασμός), Γιώργος Μαρκατάς (υπεύθυνος συλλογών), Νικολέτα Μπαλωθιάρη (art director), Εύα Δρούτσα (επικοινωνία), Αλεξάνδρα Σκαράκη (εκδηλώσεις), Μαρία Φέρμελη (χορηγίες) και πολλοί άλλοι: η ομάδα των «GR80s».
Οι επιμελητές;
Οι επιμελητές των επιμέρους τομέων είχαν ρόλο καθοριστικό. Τα αντίστοιχα περίπτερα τα επιμελήθηκαν οι: Λεωνίδας Αντωνόπουλος, Βασίλης Βλασταράς, Μελένια Γιαννούση, Φοίβος Δεληβοριάς, Ορσαλία Ελένη Κασσαβέτη, Κώστας Κατσάπης, Λουκάς Κατσίκας, Κωστής Κορνέτης, Αλέξανδρος Ανδρέας Κύρτσης, Διονύσης Νοταράκης, Γρηγόρης Πασχαλίδης, Κυριάκος Πιερρακάκης, Λαμπρινή Ρόρη, Κώστας Ρουμανιάς, Νικόλας Σεβαστάκης, Κωστής Σταφυλάκης, Κατερίνα Σχινά, Δημήτρης Σωτηρόπουλος, Μαρία Τοπάλη, Κώστας Τσιαμπάος, Έφη Φαλίδα, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου.
Εσάς προσωπικά τι σας προκάλεσε έκπληξη από τα εκθέματα / ακροάματα / θεάματα της έκθεσης;
Πάρα πολλά, αλλά ας αναφέρω μερικά μόνο: Ποτά που έχουν φυλαχτεί άθικτα από τους ανθρώπους που τα αγόρασαν. Εμβλήματα μια λαϊκής κουλτούρας που κατάφερε να βγει από την περίοδο της αποταμίευσης και γεύτηκε έστω και λίγο τον κόσμο της κατανάλωσης, αυτόν που μέχρι πρότινος ήταν μόνο για «άλλους». Η προθυμία επισκεπτών να διαβάσουν ακόμη περισσότερα στοιχεία για τα γεγονότα που καταγράφονται στα χρονολόγια. Ευτυχώς η τεχνολογία των κινητών τηλεφώνων μάς επιτρέπει να τους δώσουμε περισσότερες πληροφορίες μέσω των περιβόητων QR codes, που πρέπει να διαφημίσουμε καλύτερα ότι διαθέτει η έκθεση. Επίσης η επιθυμία πολλών να ακούσουν τον ήχο που κάνει η μηχανή του πράσινου λεωφορείου!
18°
