Συνέντευξη με την Έλενα Τονικίδη, ψυχολόγο, εικαστικό/art-therapist και επιμελήτρια του Συμποσίου Θεραπειών μέσω Τέχνης «Ζωή και Tέχνη είναι ένα»
Ήταν το 1o Διεθνές Συμπόσιο Θεραπειών μέσω Τέχνης «Ζωή και Tέχνη είναι ένα». Ενταγμένο στο παράλληλο πρόγραμμα της 5ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, το Συμπόσιο συγκέντρωσε πλήθος κόσμου σημειώνοντας τεράστια επιτυχία. Μιλάμε με την Έλενα Τονικίδη, ψυχολόγο, εικαστικό/art-therapist και επιμελήτρια του Συμποσίου.
Ένα συμπόσιο-συνάντηση Τέχνης και Ψυχοθεραπείας. Για τους «αμύητους» οι έννοιες Τέχνη και Ψυχοθεραπεία μοιάζουν ασύνδετες. Είναι ωστόσο; Κατ’ αρχήν η έννοια μυημένου-αμύητου στην ψυχοθεραπεία μου φαντάζει υπερβολική, θα σταθώ περισσότερο στη σύνδεση που θέτει κάποιος μεταξύ ψυχοθεραπείας και τέχνης και ο λόγος είναι ότι με όποιο μοντέλο ψυχοθεραπείας και αν έχει εμπλακεί κάποιος, δεν μπορεί να θεωρηθεί μυημένος, και όποια εμπλοκή να έχει κάποιος άλλος στην τέχνη, εδώ δεν θα θεωρείται αμύητος. Αυτό από μόνο του, όπως καταλαβαίνετε, δηλώνει ότι και τα δύο γνωστικά αντικείμενα είναι ως έννοιες που μπορεί κάποιος να τις προσεγγίσει εν δυνάμει. Όσο πιο ανοικτός είναι σ’ αυτή την προσέγγιση ο συμμετέχων τόσο πιο ξεκάθαρα θα του ανοιχτούν οι δρόμοι και στα δύο γνωστικά αντικείμενα, αναγνωρίζοντας ότι τα δύο αυτά αντικείμενα έχουν μία ίδια και κοινή πορεία. Αν αποφύγουμε το άκαμπτο και στείρο σχήμα «Ψυχοθεραπεία και Τέχνη» και προσεγγίσουμε με ανοικτή ματιά και τα δύο θα διαπιστώσουμε ότι είναι το ένα και το αυτό. Ο άνθρωπος δημιουργός της δικής του αποκλειστικής τέχνης, αυτός που τη χρησιμοποιεί ως θεραπευτικό εργαλείο προς τον ίδιο τον εαυτό του.
Οργανωτικά ζητήματα, τρέξιμο, άπειρος χρόνος, άπειρες συνεννοήσεις, άπειρα τηλέφωνα, κούραση… Μια διοργάνωση του διαμετρήματος του 1ου Διεθνούς Συμποσίου Θεραπειών Μέσω Τέχνης υποθέτω πως απαίτησε πολλή προσπάθεια από μέρους σας. Θα το ξανακάνατε; Και αν ναι, γιατί; Σαφώς και θα υπάρξει συνέχεια, ήδη είμαστε στη διαδικασία, επιτρέψτε μου να πω, ενορχήστρωσης του 2ου Διεθνούς Συμποσίου Θεραπειών μέσω Τέχνης. Το γιατί φαίνεται από το αποτέλεσμα του 1ου Διεθνούς Συμποσίου Θεραπειών μέσω Τέχνης, είναι απαίτηση της κοινότητας πλέον, καθώς το εγχείρημα πέτυχε απόλυτα. Τώρα, όσον αφορά διευθετήσεις και οργανωτικές διαδικασίες προκειμένου να επιτευχθεί ο σκοπός περνάνε σε δεύτερη μοίρα καθώς θα έλεγα βρισκόμαστε όλοι σε μια διάθεση υπερδιέγερσης επίτευξης του στόχου με αποτέλεσμα να το βιώνουμε ως μία καθημερινή διεργασία που οι περισσότεροι άνθρωποι κινούν στα πλαίσια των επαγγελματικών τους δραστηριοτήτων. Οπότε η κούραση, σωματική και πνευματική, λειτουργεί, θα έλεγα, ως έναυσμα για τη διευθέτηση των απαιτήσεων μιας τέτοιας διοργάνωσης. Μπορεί να ακούγεται τρελό αυτό που είπα, αλλά δεν θα μπορούσα να περιγράψω διαφορετικά τη διάθεση, το μεράκι και το πάθος για όλο αυτό.
Ποια η ανθρωπογεωγραφία όσων παρακολούθησαν το συμπόσιο; Ήταν άνθρωποι της τέχνης; Της ψυχοθεραπείας; Έδειξαν ενδιαφέρον καλλιτέχνες της πόλης; Ήρθαν νέοι άνθρωποι, «αμύητοι» στον τομέα της τέχνης και της ψυχοθεραπείας ή οι θεατές ήταν σχετικοί με το αντικείμενο; Πόσο ενδιαφέρον δείχνει γενικά η Θεσσαλονίκη σε τέτοιες πρωτοβουλίες και πόσο απογοητεύει ή ενθαρρύνει η συμμετοχή του κόσμου τους διοργανωτές ενός τέτοιου event; Θα πρέπει να πούμε ότι μεγαλύτερο ενδιαφέρον έδειξε ο πληθυσμός εκτός Θεσσαλονίκης και λιγότερο οι Θεσσαλονικείς. Συμμετείχαν από διάφορα μέρη της Ελλάδας και το εξωτερικό, αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό για εμάς ως διοργανωτές εφόσον μας βάζει στη διαδικασία να αφουγκραστούμε την ανάγκη του πληθυσμού. Όσον αφορά στους συμμετέχοντες κι όχι μυημένους θα σημειώσω ότι από τα στοιχεία προκύπτει ότι παρακολούθησαν και από τα δύο γνωστικά πεδία. Θα έλεγα επίσης ότι είχαμε μια σχετική συμμετοχή και από καλλιτέχνες της πόλης. Στην παρούσα θα πρέπει να επισημάνω την ενθάρρυνση και την υποστήριξη σε αυτή την πρωτοβουλία του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Βυζαντινού Μουσείου, του Αρχαιολογικού Μουσείου καθώς και της ΧΑΝΘ.
Κάποια από τα συμπεράσματα του συμποσίου και των εισηγήσεων που σας «ταρακούνησαν» και θέλετε να μοιραστείτε με το ευρύτερο κοινό. Το γενικό συμπέρασμα είναι: Τέχνη= σώμα_φαντασία_ιδέα να συνυπάρχουν, μια επέκταση προς την υπέρβαση για να γίνει κανείς πιο ανθρώπινος. Αναγνωρίζοντας ότι μοιραζόμαστε κοινές παραδοχές σχετικά με τη φύση της τέχνης και την ανησυχία της έκφρασής της, τη συναισθηματική απελευθέρωση, τη φαντασία, την ομορφιά και την υπερβατικότητα, μπορούμε να δημιουργήσουμε «ζωή και τέχνη». Σε αυτό το συμπέρασμα από τον τομέα αμιγώς της τέχνης θα έλεγα την εισήγηση του Δημήτρη Αληθεινού «τέχνη στο δημόσιο χώρο και το φυσικό περιβάλλον», «Ο καλλιτέχνης ως βιωματικό υλικό», την εισήγηση του Γιώργου Τσακίρη και της Δωροθέας Κοντελετζίδου. Από τον τομέα τέχνης και ψυχολογίας, την εισήγηση του Κώστα Γεμενετζή «η ψυχανάλυση ως έργο τέχνης». Από τον τομέα τέχνης και θεραπείας σε ειδικούς πληθυσμούς το «Θήβα 102 χλ» της Νιόβης Σταυροπούλου. Από το γενικό τομέα θεραπειών μέσω τέχνης (εικαστική, μουσικοθεραπεία, χοροθεραπεία, δραματοθεραπεία): «Φεμινισμός & art therapy» από την Κωστούλα Μάκη, «Θεραπείες μέσω τεχνών παιδί και παραμύθι» της Αριστονίκης Θεοδοσίου.
Τελικά «Ζωή και Τέχνη είναι ένα»; Πόσο μπορεί να βοηθήσει έναν άνθρωπο «χτυπημένο» από την κρίση η Τέχνη; Τι έχει να προσφέρει στη ζωή του; Κατά πόσον μπορεί να του προσφέρει παραμυθία; Επιτρέψτε μου να πω ότι κρίση έχει έρθει προ πολλού (ηθική, κοινωνική κ.λ.π.), η κινητοποίηση των πολιτών για φαγητό δεν αρκεί. Φαγητό θα βρεθεί, ρούχα επίσης θα βρεθούν, τι θα γίνει όμως με τη διαιώνιση και τη φυσικοποίηση της ελεημοσύνης; Θα είμαστε εν αναμονή βαρύγδουπων δηλώσεων, εκπληκτικών μεταρρυθμιστικών σχεδίων; Θέλω μια πιο συναρπαστική εκδοχή και αυτή την δίνει η τέχνη. Ναι, η κοινότητα μπορεί να ανταποκριθεί μέσω της τέχνης σε ένα τραγικό γεγονός, με ένα αυθόρμητο συναισθηματικό ξέσπασμα. Εδώ λοιπόν στο σήμερα, πιστεύω ότι η τέχνη θα πρέπει να εισαχθεί ξανά στην αρχική της μορφή, δηλαδή σαν μια φυσική ανθρώπινη έκφραση της υπερβατικότητας, οι άνθρωποι να δημιουργήσουν «ξανά» την τέχνη προκειμένου να ξεπεράσουν τα ανθρώπινα όριά τους και να ξεφύγουν. Μια κοινή πορεία είναι καλύτερη από μια μοναχική. Η τέχνη που μοιράζεται είναι μέρος της επιβεβαίωσής μας, άλλωστε κρατούμε στα χέρια μας την ίδια την πράξη και η πράξη της παραγωγής της τέχνης είναι ούτως ή άλλως παραμορφωτική, κάτι το οποίο είναι «συνηθισμένο» ή «άσχημο» μεταμορφώνεται σε κάτι Εξαιρετικό. Κατά τη διαδικασία του μετασχηματισμού μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα αντικείμενο ομορφιάς, αυτό της εσωτερικής ισορροπίας-αυτοθεραπείας.
Ποια ανάγκη σας ώθησε να δημιουργήσετε την επιστημονική – μη κερδοσκοπική εταιρεία «Ψυχολογία – Τέχνη»; Πώς σκοπεύετε να συνεχίσετε; Ποια τα μελλοντικά σας σχέδια; Η «Ψυχολογία – Τέχνη» δημιουργήθηκε για την ευαισθητοποίηση της κοινότητας πάνω σε θέματα ψυχικής υγείας, την ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου για την προάσπιση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και φυσικά την προβολή της δημιουργικότητας των ατόμων με ψυχική διαταραχή. Ειδικός στόχος της εταιρίεας είναι η καταπολέμηση των βασικότερων «συμμάχων» της αρνητικής στάσης που επικρατεί σε σχέση με τους ψυχικά πάσχοντες: την προκατάληψη, την έλλειψη ενημέρωσης, τον στιγματισμό. Η ψυχική υγεία μέσω της τέχνης δίνει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα, της γνωριμίας με τις ευπαθείς κοινωνικά ομάδες αλλά και της κοινωνικής ενσωμάτωσής τους μέσα από την τέχνη. Η εταιρεία παρέχει ενημέρωση επαγγελματιών ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικών, γονέων και της κοινότητας γενικότερα για την προαγωγή της ψυχικής υγείας. Στους σκοπούς της εταιρείας συμπεριλαμβάνονται επίσης ο σχεδιασμός, υλοποίηση προγραμμάτων επιμόρφωσης, τα οποία παρέχονται μέσα από το Ινστιτούτο Εκπαίδευσης, που εκπροσωπείται από την εταιρεία. Ενημέρωση και εκπαίδευση σε επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας, κοινωνικών ομάδων, οργάνωση και συμμετοχή σε ημερίδες, διαλέξεις, εκθέσεις και γενικότερα σχεδιασμός διαφόρων εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε τομείς Ψυχολογίας και Τέχνης.
11°
