Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, μας ξεναγεί στα εργαστήρια κατασκευής εκμαγείων, ακριβών αντιγράφων έργων του ελληνικού πολιτισμού
Πριν λίγες μέρες ψηφίστηκε ο νόμος με τον οποίο αναδιοργανώνεται η δομή και η λειτουργία του Οργανισμού Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων (ΟΔΑΠ – πρώην ΤΑΠΑ) που βρίσκεται στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη. Εκεί είναι το κεντρικό κτίριο των εργαστηρίων κατασκευής εκμαγείων, ακριβών αντιγράφων και απομιμημάτων του Οργανισμού, όπου όχι μόνο διαφυλάσσονται αλλά και συντηρούνται τα πρωτότυπα και πολύτιμα εκμαγεία από τα οποία γίνονται οι πιστές αναπαραγωγές των ελληνικών θησαυρών που διοχετεύονται στα πωλητήρια των μουσείων, σε εκθέσεις, ιδιωτικές συλλογές κ.ά.
Η υπουργός Πολιτισμού, κ. Λίνα Μενδώνη, μας έβαλε στα άδυτα αυτού του μαγικού κόσμου, ο οποίος δεν είναι επισκέψιμος για το κοινό, και μας εξήγησε τη λογική, τους σκοπούς της ύπαρξης πιστών αντιγράφων αλλά και τους νέους στόχους του Οργανισμού – και παράλληλα απάντησε και σε μερικές ερωτήσεις μας για εμβληματικά σημεία της πολιτιστικής Αθήνας.
Τα εργαστήρια που επισκεφθήκαμε είναι μία πολυώροφη πολιτεία όπου βρίσκονται συνωστισμένα τα πλάσματα μιας αιώνιας ιστορίας, κοντά το ένα στο άλλο, σχεδόν αγγίζονται, ανταλλάσσοντας βλέμματα οι Έρωτες με το Ειδώλια, οι κεφαλές του Λεωνίδα με τις Κόρες, ο Ηνίοχος με τους χρυσούς Αλέξανδρους, βυζαντινές εικόνες δίπλα σε αμφορείς, τοιχογραφίες, μακέτες των Μινωϊκών Ανακτόρων της Κνωσού ακουμπισμένες σε ράφια που τα λούζει ο αττικός ήλιος. Ζιπαρισμένη και φυλαγμένη σε διπλό αντίγραφο, μία υπέροχη ιστορία που ετοιμάζεται να ταξιδέψει παντού, αναπαράγοντας το κάλλος, ίδιο σχεδόν με το πρωτότυπο.
Οι άνθρωποι του «μουσείου» αυτού, της Εθνικής Μοντελοθήκης, ο πρόεδρος του Δ.Σ. του Οργανισμού κ. Παναγιώτης Νταής, ο γλύπτης και υπεύθυνος των εργαστηρίων κ. Στέλιος Γαβαλάς, ο συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης κ. Βασίλης Λιόλιος, η ιστορικός - μουσειολόγος με αρμοδιότητα την αναδιοργάνωση των πωλητηρίων κ. Αλεξάνδρα Χαριτάτου, μας εξήγησαν θαυμάσιες, περίπλοκες διαδικασίες αντιγραφής που συμβαίνουν εκεί. Χέρια που ξαναπλάθουν, σμιλεύουν προσεκτικά, λειαίνουν, διορθώνουν, σκουπίζουν αρχαία πρόσωπα σαν να τους σφουγγίζουν τα δάκρυά τους, χέρια που προσθέτουν ιστορία και παρελθόν.
Το κυριότερο είναι ότι τα εκμαγεία χρειάζονται για να μπορεί να γίνεται η αναπαραγωγή χωρίς να καταπονείται με κανέναν τρόπο το πρωτότυπο. Αυτό είναι και το πιο δύσκολο σημείο, η εκμάγευση από το πρωτότυπο που θέλει μεγάλη προσοχή και εμπειρία. Το σπαστό γύψινο καλούπι, κομματάκι-κομματάκι συναρμολογείται, κάτι που τώρα γίνεται με λάστιχο σιλικόνης και με 3D εκτύπωση. Το λείο μάρμαρο μετατρέπεται σε περίτεχνα επεξεργασμένο γύψο, ο γλύπτης φροντίζει να του διορθώσει τις ατέλειες της συγκόλλησης και οι συντηρητές και οι ζωγράφοι περνούν την πατίνα – δημιουργούν το «πέρασμα του χρόνου» με χρώματα ακρυλικά, με κόλλες αγιογραφίας κ.ά. Στα εργαστήρια συχνά δουλεύουν και Καλοτεχνίτες, παιδιά από τη Σχολή Καλών Τεχνών, όπως και σπουδαστές από το Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων των ΤΕΙ.
Η Μοντελοθήκη δεν σταματάει ποτέ να προσθέτει νέα εκμαγεία στη συλλογή της. Όλα μπορούν να αναπαραχθούν, κάθε μεγέθους και υλικού. Και έρχονται να προστεθούν σε αυτό τον σιωπηλό διαχρονικό κόσμο δίπλα στα έργα του πρώτου διδάξαντα, από τις αρχές του 20ού αιώνα, του Ελβετού Εμίλ Ζιγιερόν του Υιού, βοηθού του Σερ Άρθουρ Έβανς και του Ερίκου Σλήμαν.
Η συζήτηση με την υπουργό Πολιτισμού έγινε σε δύο συναντήσεις. Μια πρώτη συζήτηση στο γραφείο της στην οδό Μπουμπουλίνας και μια δεύτερη ξενάγηση την επόμενη μέρα το πρωί στα εργαστήρια του ΟΔΑΠ στον Άγιο Ιωάννη Ρέντη.
Βλέπουμε ότι είναι μία ολόκληρη διαδικασία η παραγωγή των εκμαγείων και των αντιγράφων. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για αυτό;
Οι γλύπτες και οι συντηρητές των εκμαγείων κάνουν μία ολόκληρη τέχνη. Στην ουσία, πρέπει να τους δούμε σαν καλλιτέχνες. Ο γλύπτης είναι καλλιτέχνης όχι μόνο όταν παίρνει ένα υλικό για να το σμιλεύσει αλλά και στην προσέγγισή του στο αρχαίο. Για να φτιάξεις το καλούπι και τη μήτρα, χρειάζεσαι ειδικές γνώσεις αλλά και περισσή ευαισθησία. Όλες οι αρχαιότητες δεν είναι δεκτικές αντιγράφου. Υπάρχουν βέβαια διάφορα υλικά που γίνονται οι μήτρες. Αλλά πολλές φορές η κατάσταση του υλικού είναι τέτοια που δεν σου επιτρέπει να κάνεις τίποτα – αν και η τεχνολογία το έχει ξεπεράσει. Τώρα πια έχουμε τη σάρωση και με τρισδιάστατο εκτυπωτή που σου επιτρέπει να βγάλεις αυτό που θέλεις. Παρόλα αυτά πρέπει να βλέπουμε τα πράγματα στην τεχνολογική και στην οικονομική τους διάσταση. Είναι εντελώς διαφορετική η μήτρα η οποία θα παραχθεί, επειδή η ίδια γίνεται έργο τέχνης. Και μένει, όπως μένει και στη σάρωση, το ψηφιακό αρχείο. Αλλά είμαστε πια σε μία άλλη λογική, και τα δύο αποτελούν πολιτιστική κληρονομιά.
Αποκτάει και η μήτρα τη δική της αξία;
Η μήτρα με τα χρόνια γίνεται πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και το ψηφιακό αρχείο θα είναι κάποια στιγμή πολιτιστική κληρονομιά γιατί θα έχει αποτυπώσει μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή ενός αρχαίου αντικειμένου το οποίο με τον χρόνο μπορεί να έχει φθορά. Εμείς μπορεί να μη βλέπουμε με τα μάτια μας αλλά με τα ειδικά εργαλεία και όργανα μπορείς να τη δεις.
Για να το καταλάβετε: ο Ηνίοχος των Δελφών είναι ένα από τα ωραιότερα εκμαγεία τα οποία παρήγαγε εδώ και δεκαετίες το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και νυν Οργανισμός Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων. Σήμερα δεν μπορούμε να κάνουμε την αναπαραγωγή με τον παραδοσιακό τρόπο γιατί τώρα πια βλέπουμε και το υλικό με άλλη προσέγγιση, έχουμε μάθει, έχουμε γνωρίσει, έχουμε αποκτήσει άλλες ευαισθησίες. Το άγαλμα έχει αυτόν τον πολύ ψιλό χαλκό –σε κάποια σημεία έχει λεπτύνει από τις χιλιετίες– και δεν μπορείς να το αγγίξεις.
Άρα έχουμε τη μήτρα, ήδη σεβαστό πολιτιστικό αγαθό, έχουμε το πρώτο αντικείμενο που βγήκε, το πρώτο καλούπι. Αυτό είναι το εκμαγείο και από εκεί και πέρα, όλα τα άλλα βγαίνουν με βάση αυτό, το πρώτο. Αυτό κατατίθεται και φυλάσσεται σε μία μοντελοθήκη. Να φανταστείτε, έχουμε ανάλογες περιπτώσεις στα τμήματα του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνος που είναι στο Βρετανικό Μουσείο. Τα εκμαγεία τους, τα οποία έγιναν έναν αιώνα πριν, έχουν στοιχεία τα οποία δεν σώζουν σήμερα τα πρωτότυπα διότι εντωμεταξύ μεσολάβησαν οι συντηρητές του Βρετανικού Μουσείου που δεν τους συμπεριφέρθηκαν και με τον πιο καλό τρόπο. Είναι η γνωστή ιστορία που θεώρησαν ότι η «κάπνα» του χρόνου έπρεπε να φύγει ενώ δεν έπρεπε. Θέλω να πω ότι τα ίδια τα εκμαγεία σώζουν στοιχεία της ιστορικότητας των μνημείων και φυσικά πολύτιμα στοιχεία για τον ερευνητή.
Στο τελικό αποτέλεσμα γίνεται και επεξεργασία πατιναρίσματος, σωστά;
Βεβαίως. Επεμβαίνει ο γλύπτης και διορθώνει πολλά κομμάτια. To κεφάλι, ας πούμε, του Ερμή του Πραξιτέλη βγαίνει σε πολλά κομμάτια, το πίσω μέρος, το μπροστινό κ.λπ. Εκεί λοιπόν επεμβαίνει ο γλύπτης που θα τα συγκολλήσει και θα βάλει το χέρι του για να λειάνει τις όποιες διαφορές. Και αφού αυτό στηθεί όπως είναι πρωτότυπο, μετά θα μπει στη διαδικασία του πατιναρίσματος.
Πώς γίνεται η επιλογή των κομματιών που αντιγράφονται;
Εξαρτάται από τη σπουδαιότητα του αντικειμένου. Όπως θα δείτε, τα πιο παλιά κομμάτια είναι αυτά που θεωρούνται τα masterpieces στην Αρχαιολογία. Είναι ο Ερμής του Πραξιτέλη, είναι ο Ηνίοχος, είναι συγκεκριμένα αγάλματα. Είναι πάρα πολλά και θέλουμε να τα κάνουμε ακόμα περισσότερα. Διότι, σημασία έχει να είναι σε κάθε πωλητήριο, σε κάθε περιοχή, τα αντιπροσωπευτικά αντικείμενα του είδους. Το κεφάλι του Αλέξανδρου, για παράδειγμα, μπορεί να το βρει κανείς σε όλα τα πωλητήρια, σε όλη την Ελλάδα –γιατί είναι ο Αλέξανδρος–, αλλά δεν μπορεί η Πέλλα από την οποία προέρχεται να μην έχει και τα δικά της αντικείμενα. Η Πέλλα έχει, αλλά ο στόχος μας είναι τα πωλητήρια του Οργανισμού Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων να έχουν, πέρα από τα βασικά κομμάτια που τα θέλουμε για την προβολή του Ελληνικού Πολιτισμού, είτε είναι ο αρχαίος, είτε ο βυζαντινός και ο νεότερος πολιτισμός, πρέπει να έχουν και αντίγραφα από τις συλλογές των δικών τους μουσείων, γιατί ο κάθε επισκέπτης θέλει να αγοράσει κάτι για να του θυμίζει τον χώρο και το Μουσείο που επισκέπτεται.
Τα αντίγραφα αυτά προορίζονται και για το Μουσείο της Ακρόπολης;
Όχι. Το Μουσείο της Ακρόπολης έχει δικά του εργαστήρια τα οποία όμως δεν βγάζουν ακριβή αντίγραφα. Υπάρχει η έννοια του ακριβούς αντιγράφου, και του απλού αντιγράφου. Το ακριβές αντίγραφο είναι αυτό το οποίο βγαίνει στο υλικό που επιλέγεται, γύψος για παράδειγμα, και έχει τη διάσταση και κάθε λεπτομέρεια του πρωτοτύπου και αυτό πιστοποιείται. Το απλό αντίγραφο είναι ένα το οποίο θα βγει και αυτό από ένα ακριβές αντίγραφο, είναι πολύ πιστό αλλά «απομακρύνεται» από την αρχική ιδέα και είναι ίσως πιο εμπορικό, πιο φθηνό. Από εκεί και πέρα έχουμε την έννοια του εμπνευσμένου το οποίο δεν είναι κατ’ ανάγκη ένα καινούργιο δημιούργημα. Μπορεί να είναι σε άλλη διάσταση, σε άλλο χρώμα απ’ ό,τι είναι το αυθεντικό.
Είναι πολλά. Είναι η κεφαλή του Ηνιόχου, γιατί τον Ηνίοχο τον έχουμε και ολόκληρο και μπούστο, είναι ο Αλέξανδρος, είναι η Υγεία, είναι ο Ασκληπιός, είναι θεότητες από το Δωδεκάθεο και είναι και πολλά μικρά όπως παιχνίδια, το μικρό ειδώλιο του Έρωτα της Πέλλας – είναι ένας Έρωτας που κοιμάται στο πλευρό του και έχει τεράστια δημοφιλία. Η δημοφιλία σχετίζεται και με την αισθητική και με το κόστος. Οι μεγάλες κεφαλές είναι πιο ακριβές αλλά τα πιο μικρά είναι ευπώλητα.
Υπάρχει κάποιο είδος αναγνωριστικού χάρτη των πελατών για αυτά τα έργα; Υπάρχουν συλλέκτες;
Ναι, υπάρχουν και πελάτες και συλλέκτες. Οι συλλέκτες είναι στο επίπεδο των ακριβών αντιγράφων. Οι πελάτες είναι από τους απλούς επισκέπτες των αρχαιολογικών χώρων και των μουσείων. Τώρα σκοπεύουμε να ανοίξουμε και καταστήματα μέσα στις πόλεις. Ειδικά στο κέντρο της Αθήνας πιστεύω ότι μέχρι να ανοίξει η τουριστική περίοδος θα το έχουμε κάνει.
Πολύ ωραία είδηση. Σε ποιο σημείο;
Είμαστε ακόμα στις διαπραγματεύσεις, γι’ αυτό δεν σας λέω ακόμα πού. Εκτός λοιπόν από τους τουρίστες που θέλουν να πάρουν ένα αναμνηστικό, υπάρχουν και επαγγελματίες που θέλουν να διακοσμήσουν τους χώρους τους ή και ιδιώτες. Ακόμα και από το εξωτερικό. Και αυτό είναι ένα από τα στοιχήματα που έχουμε βάλει – πελάτες από το εξωτερικό που ενδιαφέρονται για ακριβή αντίγραφα μεγάλου μεγέθους προκειμένου να διακοσμήσουν εξωτερικούς χώρους, είτε εστιατορίων, είτε ξενοδοχείων κλπ. Ο Οργανισμός λοιπόν, όπως τους έχω ζητήσει, πρέπει να αποκτήσει τέτοια υποδομή ώστε να μπορεί να κάνει ακριβές αντίγραφο που να είναι ανθεκτικό στις καιρικές συνθήκες – γιατί ο γύψος δεν είναι. Τέτοια αντίγραφα, εκτός από αυτά που είναι μεγάλων διαστάσεων, μπορεί να είναι και ανάγλυφα, και όχι μόνο αρχαία αλλά και βυζαντινά. Υπάρχουν θωράκια ολόκληρα. Ειδικά αυτά δε, μπορώ να σας πω ότι μικρός αριθμός αλλά ολοένα αυξανόμενος, προέρχεται και από τον εκκλησιαστικό χώρο.
Τα αντίγραφα προέρχονται μόνο από τον χώρο της γλυπτικής;
Όχι μόνο. Είναι αμφορείς, αγγεία, τοιχογραφίες, όπως τα Χελιδονάκια της Σαντορίνης, εικόνες, μεταλλικά, υπάρχουν πάρα πολλά είδη.
Περίπου σε τι τιμές πουλιούνται αυτά;
Υπάρχει αντίγραφο που πωλείται 15 και 20 ευρώ, υπάρχει και ένα μεγάλο μέγεθος, όπως είναι το αντίγραφο του Ερμή του Πραξιτέλη, που πωλείται 3.000 ευρώ.
Θα έλεγα ότι είναι πολύ χαμηλές τιμές. Αντίστοιχα, τέτοιου είδους τέχνεργα σε μουσεία του εξωτερικού είναι πολύ πιο ακριβά. Ο ΟΔΑΠ θα ξεκινήσει τον Μάρτιο να έχει e-shop. Δυστυχώς όλα αυτά τα χρόνια δεν είχε γίνει δυνατό γιατί ήταν αυτές οι αγκυλώσεις του θεσμικού πλαισίου. Μιλάμε για θεσμικό πλαίσιο του ’77, πώς να τα έχει προβλέψει όλα αυτά. Ο στόχος είναι μέσω του e-shop να μην το πάρει μαζί του ο επισκέπτης αλλά να του το στείλεις ή και να το παραγγείλει από εκεί που είναι. Να αυξηθούν οι πωλήσεις μεγάλων αντικειμένων.
Οι αγοραστές των μεγάλων αντιγράφων είναι Έλληνες ή ξένοι;
Συνήθως όχι. Ένα μουσείο θα πρέπει για τους δικούς του ερευνητικούς και επιστημονικούς λόγους να παραγγείλει κάτι. Εμείς κάναμε μία τέτοια παραγγελία στο μουσείο του Λούβρου γιατί ζητήσαμε να μας δώσουν δύο αντίγραφα της Νίκης της Σαμοθράκης. Ένα θα τοποθετηθεί στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης και ένα στον αρχαιολογικό χώρο της Σαμοθράκης, εκεί που βρέθηκε. Πρέπει λοιπόν, να έχει τέτοιου είδους ενδιαφέροντα. Υπάρχουν περιπτώσεις μουσείων που ζητούν αλλά είναι σπάνιες.
Η επικαιρότητα παίζει ρόλο στις επιλογές των έργων;
Θα έλεγα ότι οι επιλογές γίνονται με κριτήρια αισθητικής αλλά, ναι, και επικαιρότητας. Την εποχή της Αμφίπολης, το 2014, υπήρξε πολύ μεγάλη ζήτηση σε αντίγραφα που σχετίζονταν με τον Αλέξανδρο ή με τους τόπους της Βόρειας Ελλάδας. Από την άλλη πλευρά, τα αντίγραφα γίνονται για αισθητικούς λόγους, για εμπορικούς –ανάλογα με τη ζήτηση οργανώνεις την παραγωγή σου–, με κριτήρια τα οποία έχει το Υπουργείο Πολιτισμού, ο ΟΔΑΠΠ αλλά και οι επί μέρους εφορείες αρχαιοτήτων της πρόθεσης προβολής συγκεκριμένου ευρήματος και φυσικά, τελικά, με οικονομικά κριτήρια. Όπως ήταν και το πρώην Ταμείο, έτσι και ο Οργανισμός επιθυμεί να έχει έσοδα ώστε να τροφοδοτεί τον πολιτισμό. Μέχρι σήμερα έχουμε την ιδιαιτερότητα, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στους οργανισμούς του εξωτερικού όπου περίπου το 80% των εσόδων τους προέρχεται από παρεχόμενες υπηρεσίες, πωλητήρια, αναψυκτήρια, εστιατόρια και το 20% από τα εισιτήρια, στην Ελλάδα επειδή έμειναν πολύ πίσω αυτά τα πράγματα, έχουμε το 95% να είναι από τα εισιτήρια και το 5% μόλις από άλλα έσοδα.
Τραγικό…
Αυτό βέβαια είναι τραγικό, όπως το λέτε, από την άλλη δείχνει πόσο μεγάλες δυνατότητες υπάρχουν σε αυτό ακριβώς που θέλουμε να προωθήσουμε. Δεν είναι τυχαίο ότι το βάλαμε τώρα εμπρός αν σκεφτεί κανείς ότι ο νόμος για τον Οργανισμό, που του δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθεί με μία οικονομική και εμπορική λογική, πέρασε από τη Βουλή στις 13 Δεκεμβρίου 2020.
Μία προσωπική ερώτηση: Το αντικείμενό σας είναι συγκινητικό. Στη θέση που βρίσκεστε ποιες είναι οι δυο-τρεις συγκινήσεις που έχετε πάρει αυτό το διάστημα;
Κοιτάξτε, η πολιτική επειδή είναι η τέχνη του εφικτού σου δίνει τη δυνατότητα, πράγματα που, ως επιστήμων έχεις σκεφτεί, έχεις οραματιστεί, έχεις πει, πολύ ανθρώπινα, «μακάρι αυτό να μπορούσε να γίνει», σου δίνει τη δυνατότητα να τα κάνεις. Επομένως, αυτό και μόνο είναι μία πολύ μεγάλη συγκίνηση. Πάντοτε σκεφτόμαστε ότι πρέπει να κάνουμε τους αρχαιολογικούς χώρους προσβάσιμους – και αυτό το σκεφτόμαστε και με την επιστημονική μας ιδιότητα. Μετά από τόσα χρόνια και με τα τεράστια προβλήματα που υπήρχαν στο παλιό αναβατόριο της Ακρόπολης, μπορέσαμε και φτιάξαμε έναν υπερσύγχρονο ανελκυστήρα ο οποίος, όταν τελείωσε, δυστυχώς ήμασταν σε λοκντάουν και δεν τον έχουν δει ακόμη οι επισκέπτες. Το γεγονός ότι, μόλις ανοίξουν οι αρχαιολογικοί χώροι, άνθρωποι με αναπηρία, με προβλήματα, ή απλώς ηλικιωμένοι που δυσκολεύονταν να ανέβουν στην Ακρόπολη, θα μπορούν πλέον να την προσεγγίσουν και να τη χαρούν έτσι όπως δικαιούνται να τη δουν όλοι, μας δίνει μια τεράστια ικανοποίηση.
Σαν άνθρωπος, το ότι το αντικείμενό σας είναι ο πολιτισμός αλλά έχετε να ασχοληθείτε με τη σκληρή κριτική ή με μικροπρέπειες, πώς το αντιμετωπίζετε;
Κοιτάξτε, έχει σημασία πόσο αφοσιωμένος είσαι και πόσο πιστεύεις στον στόχο σου και ότι αυτό που κάνεις θα αφήσει εντέλει θετικό αποτύπωμα. Από εκεί και πέρα ο κάθε άνθρωπος, ο κάθε πολίτης, είναι ελεύθερος να κρίνει. Αλλά το ίδιο το έργο έρχεται να διαψεύσει τις κακοπροαίρετες και κακόπιστες κριτικές. Κάθε κριτική είναι ευπρόσδεκτη γιατί μας κάνει να βελτιωθούμε. Αλλά άλλο κριτική, άλλο πολιτική κριτική και άλλο, αν θέλετε, μία κριτική για την κριτική. Αυτό που σε μεγάλο βαθμό αντιμετωπίζουμε είναι μια στείρα αντιπολίτευση, γιατί «πρέπει να γίνεται αντιπολίτευση».
Στέλιος Γαβαλάς, γλύπτης και προϊστάμενος των εργαστηρίων
* Η πιο σημαντική αίθουσα του κτιρίου είναι η εθνική μας Μοντελοθήκη. Εδώ φυλάσσονται όλα τα πρώτα αντίγραφα που έρχονται ανά την Ελλάδα. Το κάθε μοντέλο είναι ο κανόνας από τον οποίο γίνεται η αναπαραγωγή των άλλων κομματιών. Το πρωτότυπο δεν το ξαναγγίζεις για να μην το καταπονείς.
* Τα πιο παλιά μοντέλα που έχουμε είναι τα εκμαγεία που είχε κάνει πρώτος ο Εμίλ Ζιγιερόν, ένας Ελβετός, δεξί χέρι του Έβανς και του Σλήμαν. Αυτός έθεσε τις βάσεις. Πολλά δικά του αντίγραφα υπάρχουν σε ξένα μουσεία, στο Μετροπόλιταν της Αμερικής, στο Λονδίνο, στη Ζυρίχη και σε μεγάλες συλλογές. Μία έκθεση με έργα του είχε γίνει και στη Θεσσαλονίκη.
*Ο γύψος δεν έχει συρρικνώσεις γι’ αυτό και προτιμάται από τα άλλα υλικά, για να είμαστε όσο πιο κοντά γίνεται στο αρχαίο κομμάτι. Το πιο δύσκολο σημείο στη δουλειά μας είναι η εκμάγευση από το πρωτότυπο έργο. Θέλει μεγάλη προσοχή, κατάρτιση και εμπειρία.
* Εδώ δουλεύουν και πολλοί Καλοτεχνίτες, παιδιά της Σχολής Καλών Τεχνών, όπως και γλύπτες, ζωγράφοι και συντηρητές έργων τέχνης.
* Με τα χρόνια προστίθενται συνεχώς νέα μοντέλα. Τώρα, για μία έκθεση που ετοιμάζεται να γίνει στο Κονέκτικατ των ΗΠΑ προσθέσαμε 12-13 νέα μοντέλα. Επίσης ετοιμάζεται μία έκθεση για την Αρχαία Σπάρτη οπότε μας ζητήθηκε η αναπαραγωγή αρκετών νέων μοντέλων.
Βασίλης Λιόλιος, συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης
* Παλιά, η διαδικασία γινόταν με το σπαστό γύψινο καλούπι. Κάνανε την εκμάγευση, κομματάκι-κομματάκι, σφήνα-σφήνα. Στην εξέλιξη, άρχισε να γίνεται με λάστιχο σιλικόνης και τώρα πια μπορεί να γίνει εκμάγευση με 3D εκτύπωση. Δηλαδή γίνεται η σάρωση και μετατρέπουμε το μοντέλο σε τρισδιάστατο αντικείμενο από ρητίνη και μετά γίνεται το καλούπι παραγωγής και, τέλος, ακολουθεί η πατίνα.
* Έχουμε την πατίνα μαρμάρου και την πατίνα χαλκού για τα πράσινα, όπως λέμε. Η πατίνα γίνεται με διάφορα χρώματα, κάποιοι ζωγράφοι προτιμούν ακρυλικά και κάποιοι άλλοι κόλλες αγιογραφίας. Είναι ελεύθεροι οι καλλιτέχνες να επιλέγουν το υλικό που ξέρουν καλύτερα.
* Για τις τοιχογραφίες, πηγαίνει ο καλλιτέχνης στο πρωτότυπο, το αντιγράφει σε μοντέλο το οποίο φυλάσσεται εδώ μέσα και μετά το αποτυπώνει στην επιφάνεια. Πάντα αυτό γίνεται μπροστά στο αντικείμενο. Το 3D σκάνερ τώρα πια, είναι πολύτιμο, μας λύνει τα χέρια.
* Πολύ δημοφιλή μοντέλα είναι ο Δίσκος της Φαιστού, το κεφάλι της Υγείας, τα Κυκλαδικά, ο Ηνίοχος (το κεφάλι αλλά και ολόκληρος). Ό,τι υπάρχει σε μουσείο, από κόσμημα, νόμισμα, γυάλινο αντικείμενο, άγαλμα, από το μικρότερο αντικείμενο μέχρι το μεγαλύτερο, μπορούν να γίνουν αντίγραφα.
Από τον βανδαλισμό του Athenaeum στα εγκαίνια της Εθνικής Πινακοθήκης
Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, απαντάει και σε θέματα επικαιρότητας
Για την καταστροφή του Athenaeum
«Κατ' αρχήν, η ίδια αυτή η πράξη που έγινε για μένα ήταν σοκαριστική, δεν ήταν απλός βανδαλισμός, ήταν μια μορφή τρομοκρατικής ενέργειας, άσχετο με το ότι, όπως λένε, έγινε από γυρολόγους που ήθελαν να πάρουν τα μέταλλα. Ένα παράλληλο γεγονός, αλλά πολύ μικρότερης σημασίας, έγινε στον Ακροκόρινθο όπου είχαμε κάνει ένα μεγάλο έργο φωτισμού. Κάποια στιγμή, όταν μας ειδοποίησαν ότι δεν ανάβει η Ακρόπολη, είδαμε ότι κάποιοι είχαν αφαιρέσει από τα καλώδια τα συρματάκια του χαλκού, είχαν πάρει τα σώματα, είχαν πάρει οτιδήποτε μεταλλικό και είχαν αφήσει γυαλιά και βουναλάκια από τα κομμένα καλώδια. Αλλά ακόμα κι αυτό ήταν άλλης τάξεως γιατί δεν έγινε ζημιά στο ίδιο το μνημείο. Στο Athenaeum έχουμε καταστροφή του μνημείου, απώλεια έργων τέχνης –ακόμα και την προτομή της Κάλλας πήρανε– και καταστροφή των οργάνων. Επικοινώνησα με την κυρία Άννα Κουκουράκη από την πρώτη στιγμή που δημοσιοποιήθηκε ο βανδαλισμός, της είπα ότι το υπουργείο θα βοηθήσει, θα βρούμε έναν τρόπο, γιατί πέρα από το ότι είναι ένα Ωδείο, είναι και ένα ιστορικό Ωδείο. Μου έστειλε μία επιστολή και μου περιγράφει όλη αυτή τη θλιβερή ιστορία την οποία βιώνουν. Η πρόθεση είναι να το στηρίξουμε απόλυτα. Έδωσα ήδη τη σχετική εντολή».
Για το Πωλητήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου
«Το Πωλητήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου, χάρη στους ανθρώπους του Οργανισμού, έχει αλλάξει εντελώς. Όταν ανοίξουν τα μουσεία κάντε μια βόλτα να το δείτε. Τα πωλητήρια πρέπει να είναι κάτι περισσότερο από ποιοτικά καταστήματα διότι πουλάνε τέχνη, διαφημίζουν τέχνη, προβάλλουν τον ελληνικό πολιτισμό και έχουν τεράστιες δυνατότητες επειδή έχουν εμπνευσμένα αντίγραφα, εφαρμογές, ευπώλητα, βιβλία, μολύβια, κούπες, ποτήρια, μαντήλια, φουλάρια, μικρά κοσμήματα, τα πάντα. Και καλαίσθητα. Θα ακολουθήσουν και άλλα πωλητήρια τα οποία θα ενισχυθούν μέχρι τον Απρίλιο που ξεκινάει επισήμως η τουριστική σεζόν. Με το άνοιγμα των μουσείων θα υπάρχουν πολλές εκπλήξεις».
Θα υπάρχουν και αντικείμενα σύγχρονων καλλιτεχνών;
«Θα υπάρχουν αντικείμενα σύγχρονων καλλιτεχνών εμπνευσμένα από τις συλλογές των μουσείων. Αυτό είχε ξεκινήσει και από την προηγούμενη κυβέρνηση αλλά δεν είχε ολοκληρωθεί. Εντατικοποιήσαμε τη συνεργασία του Οργανισμού με το Εικαστικό Επιμελητήριο προκειμένου να δημιουργηθούν τέτοια έργα τέχνης».
Για τα εγκαίνια της Πινακοθήκης, στις 24 Μαρτίου 2021
«Η Πινακοθήκη ανοίγει. Πηγαίνω μια φορά την εβδομάδα τους τελευταίους 18 μήνες, διότι εμείς παραλάβαμε ένα λιμνάζον εργοτάξιο. Μέσα σε 19 μήνες, χάρη σε μία μεγάλη προσπάθεια που καταβάλαμε, με τη συνεχή δική μου εποπτεία, όπου χρειαζόταν, καταφέραμε να συντονίσουμε τις υπηρεσίες και το εργοτάξιο. Όλοι οι άνθρωποι να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους: οι συνεργάτες μου, όλο το αρμόδιο προσωπικό του Υπουργείου, ο γενικός γραμματέας Γ. Διδασκάλου, το προσωπικό της Πινακοθήκης που προετοιμάζει την έκθεση, προφανώς με την κυρία Λαμπράκη».
«Το κτίριο έχει αλλάξει! Η παλιά Πινακοθήκη, αυτό το πολύ όμορφο κτίριο του μοντερνισμού ήταν της τάξεως των 9.720 τετραγωνικών μέτρων. Σήμερα η Πινακοθήκη είναι 21.000 τ.μ. Η παλιά Πινακοθήκη δεν είχε αμφιθέατρο. Σήμερα έχει ένα υπερσύγχρονο αμφιθέατρο, υπάρχουν αποθηκευτικοί χώροι που δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα από τους χώρους των μεγάλων μουσείων του εξωτερικού. Η Πινακοθήκη δεν είχε σχεδόν τίποτα ψηφιακό. Σήμερα έχει τεράστιες ψηφιακές υποδομές. Όλο το κτίριο έχει αποκτήσει μία άλλη διάσταση. Υπάρχει το πλανάρ, η σπείρα που επιτρέπει στο φως να μπαίνει παντού, ακόμα και στο υπόγειο και να δίνει την αίσθηση στον επισκέπτη ότι είναι μεν μέσα σε ένα κτίριο αλλά συγχρόνως ότι είναι μέσα στην πόλη γιατί από παντού θεάται την πόλη. Θα έχει έναν ενδιαφέροντα περιβάλλοντα χώρο γιατί προστίθενται νησίδες πρασίνου και αυτό από μόνο του είναι σημαντικό.
Έχουμε ακόμα δουλειά αλλά θα είναι έτοιμη η Πινακοθήκη να εγκαινιαστεί στις 24 Μαρτίου. Είναι στην ουσία και η πρώτη εκδήλωση του εορτασμού των 200 χρόνων από την Επανάσταση. Αυτή ήταν η απόφαση του πρωθυπουργού από τον Αύγουστο 2019! Είπαμε ότι είναι ένα εμβληματικό έργο για την Ελλάδα. Είναι το Μουσείο το οποίο ταυτίζεται με την ιστορία του νέου ελληνικού κράτους, επομένως να ξεκινήσει από εκεί ο εορτασμός. Με τα εγκαίνια θα είναι εκτεθειμένες οι μόνιμες εκθέσεις της Πινακοθήκης».
Αυτή την εβδομάδα το φωτογραφίζει η Μαρία Μαρκέζη. Ξεκίνησε φωτογραφίζοντας πρόσωπα και πολύ σύντομα τα ασπρόμαυρα πορτρέτα της ξεχώρισαν και έγιναν το σήμα κατατεθέν της. Συνέχισε δυναμικά και μπήκε στο χώρο της μόδας αποκτώντας ένα δικό της προσωπικό στυλ, με φωτογραφίες μοντέλων εν κινήσει στους δρόμους ή στα παρασκήνια. Έχει ταξιδέψει πολύ και έχει δουλέψει με μεγάλα ονόματα της μόδας και σημαντικούς Οίκους του Παρισιού. Στην Ελλάδα προσαρμόστηκε γρήγορα με τα δεδομένα και συνεργάστηκε με τους καλύτερους σχεδιαστές και στιλίστες, αποδίδοντας στο αποτέλεσμα πάντα τη δική της χροιά. Ζει στην Αθήνα και τον τελευταίο χρόνο προετοιμάζει την πρώτη της προσωπική έκθεση με υλικό από τις πιο σημαντικές και ξεχωριστές στιγμές της φωτογραφική της καριέρας.
21°
