Ο Θανάσης Δρίτσας γράφει μια ανοιχτή επιστολή στον Αλμπέρ Καμύ, με αφορμή το ιστορικό βράδυ της 28ης Απριλίου 1955
Ο Θανάσης Δρίτσας ταξιδεύει στο χωροχρόνο μέσα από μια σκουληκότρυπα για να παρακολουθήσει μια παρουσίαση του Καμύ στην Αθήνα του 1955. Μετά την παρουσίαση παραδίδει στον φιλόσοφο-συγγραφέα μια σημαντική επιστολή από το έτος 2023.
Ο Albert Camus υπήρξε ανέκαθεν η μεγάλη μου αγάπη (ως ιδανικό μίγμα προσώπου και έργου) και έχω προφανώς ρουφήξει τα περισσότερα έργα-κείμενα του. Αν μου παρείχε μάλιστα κάποια πρωτοποριακή επιστημονική μέθοδος την δυνατότητα να έρθω σε ζωντανή επαφή με πρόσωπα που δεν ζουν σήμερα, ένα από αυτά θα ήθελα οπωσδήποτε να ήταν ο Camus.
Θα αναγκαστώ όμως να αποκαλύψω αποκλειστικά σε εσάς, τους αναγνώστες των κειμένων μου, ότι έχω καταφέρει τελευταία μετά από μακροχρόνια έρευνα να επινοήσω επιτέλους μια επιτυχή μέθοδο η οποία μου επιτρέπει να ταξιδεύω στο χρόνο μέσα από τις περίφημες σκουληκότρυπες.
Στις 28 Απριλίου του 1955, ο Albert Camus, προσκεκλημένος στην Αθήνα από το Γαλλικό Ινστιτούτο, υπήρξε το κεντρικό πρόσωπο ανταλλαγής απόψεων πάνω στο Μέλλον του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, όπου συμμετείχαν ανεπανάληπτες προσωπικότητες του ελληνικού κόσμου του πνεύματος. Τη συζήτηση κατέγραψε στο μαγνητόφωνο του τότε ο ποιητής και λόγιος Ανδρέας Εμπειρίκος.
Επέλεξα η δική μου μηχανή του χρόνου, η προσωπική μου σκουληκότρυπα να με μεταφέρει στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας εκείνο το ιστορικό βράδυ, στις 28 Απριλίου 1955.
Στη Φυσική μια σκουληκότρυπα είναι μια υποθετική τοπολογική ιδιότητα του χωροχρόνου που σχηματίζει μία σήραγγα που συνδέει δύο απομακρυσμένα σημεία του. Θα μπορούσε να αποτελεί ένα «κόψιμο δρόμου» διαμέσου του χωροχρόνου. Για μια απλή οπτική εξήγηση της σκουληκότρυπας, σκεφτείτε το χωρόχρονο να απεικονίζεται σαν μία διδιάστατη επιφάνεια. Αν αυτή η επιφάνεια καμπυλωθεί διαμέσου μιας τρίτης διάστασης, μας δίνει μια εικόνα της σκουληκότρυπας σαν μια «γέφυρα» που ενώνει δύο σημεία του χωρόχρονου. Στην πραγματικότητα αυτή η διδιάσταστη επιφάνεια είναι τετραδιάστατη (τρεις διαστάσεις χώρου και μία χρόνου) και γι’ αυτό η οπτικοποίηση της πραγματικής καμπυλότητας είναι αδύνατη. Δεν υπάρχουν παρατηρησιακά δεδομένα για σκουληκότρυπες, αλλά σε θεωρητικό επίπεδο υπάρχουν έγκυρες λύσεις των εξισώσεων που προκύπτουν από τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας που περιλαμβάνουν σκουληκότρυπες. Για να ανοίξει αυτός ο χωροχρονικός διάδρομος απαιτείται μια τεράστια ποσότητα ενέργειας προκειμένου να γεννηθεί μια αρνητική μάζα.
Για να μην πολυλογώ, προκειμένου να ανοίξω μια κατάλληλη σκουληκότρυπα και να ταξιδέψω πίσω στο χρόνο χρησιμοποίησα τις κοσμικές δονήσεις που προκαλεί ένας Κανόνας από τη Μουσική Προσφορά του JS Bach. Το ασύλληπτης δομής αυτό έργο του JS Bach είναι διεθνώς γνωστό ως Crab Canon και οι φυσικές-μαθηματικές του ιδιότητες το συνδέουν επίσης με τo περίφημο τοπολογικό ζήτημα της κορδέλας του Moebius. Επειδή δεν νομίζω ότι η πλειοψηφία των αναγνωστών θα αντιληφθεί την αξία αυτής της μεθόδου θα δηλώσω απλά ότι το έργο του Bach έγινε ουσιαστικά το κομπρεσέρ το οποίο με βοήθησε να ανοίξω την ειδική σκουληκότρυπα που με μετέφερε ατόφιο (ψυχή εν σώματι) στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας στις 28 Απριλίου του 1955. Ήμουν εκεί ακριβώς λίγα λεπτά προτού αρχίσει η συζήτηση με τον Camus. Βρήκα μία θέση πίσω-πίσω και κάθισα, είχα προνοήσει ευτυχώς να φοράω ρούχα συμβατά με τη μόδα του 1955, διαφορετικά θα με πέταγαν αμέσως έξω από την αίθουσα ως παρανοϊκό σχιζοφρενή ή είδος ανόητου ζόμπι. Είχα γράψει μάλιστα μια επιστολή για να την παραδώσω στο είδωλο μου, τον Albert Camus, μετά το τέλος της συζήτησης.
Στη συζήτηση πήραν μέρος μεγάλες προσωπικότητες της τότε ελληνικής διανόησης. Δεν πίστευα στα μάτια μου ότι έβλεπα σε λίγα μέτρα απόσταση τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, τον Ευάγγελο Παπανούτσο, τον Φαίδωνα Βεγλερή, τον Γιώργο Θεοτοκά και τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα. Τη συζήτηση συντονίζει ένας σπουδαίος ψυχίατρος, ο Άγγελος Κατακουζηνός, και τη μαγνητογραφεί ο ψυχαναλυτής και ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος.
Πού να βρεις τέτοια πνεύματα στην ελληνική ζωή του 2023, όταν δεν βρίσκεις πλέον πολίτες να μιλάνε στοιχειώδη ελληνικά! Μια ανθρωποθάλασσα από πνευματικούς ανθρώπους και από νιάτα, πολλά νιάτα, διψασμένα για μάθηση, πλημμύρισαν το Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας. Ένα βουερό ποτάμι ξεχείλισε από παντού στους δρόμους, τις σκάλες, την είσοδο και ξεχύθηκε κάτω στην οδό Σίνα. Ο κοσμοαγάπητος Albert Camus, πολύ νέος, σαράντα δύο μόλις χρόνων, Φιλόσοφος και συγγραφέας, η πλέον ελκυστική μορφή στην παγκόσμια διανόηση ήταν εκεί με τη λάμψη του, στο κέντρο του τραπεζιού. Γύρω του ένα σωρό επίσης λαμπερά ονόματα της ελληνικής διανόησης. Η συνεύρεσή τους με τον Camus, δικαιολογούσε απόλυτα εκείνον τον πρωτοφανή συναγερμό. Στην Αθήνα των ημερών μου, τέτοιες κοινωνικές κινητοποιήσεις έβρισκες μόνον σε ποδοσφαιρικούς αγώνες. Δεν θα συνέβαινε ποτέ κάτι τέτοιο (σε ημέρες 21ου αιώνα στην Αθήνα) σε σχέση με κάποιο πνευματικό γεγονός.
Η συζήτηση πάνω στο Μέλλον του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού θα μου μείνει αξέχαστη όπως και τα λόγια του Albert Camus, δεν έχασα ούτε μια από τις λέξεις που χρησιμοποίησε εκείνο το βράδυ.
Μετά το τέλος της εκδήλωσης κατάφερα με δυσκολία να πλησιάσω τον Camus, αφού κινήθηκα με αίσθημα ασφυξίας ανάμεσα στην ανθρωπομάζα των θαυμαστών του που όλοι ζητούσαν αυτόγραφο. Του παρέδωσα την επιστολή μου, με παράκληση να τη διαβάσει οπωσδήποτε, αν και γνώριζα πόσο πολύτιμος είναι ο χρόνος του. Με ρώτησε ποιος είμαι και ποια είναι η ιδιότητα μου. Του απάντησα με μια πολύ συγκρατημένη έκφραση ότι ήρθα (ειδικά για να τον ακούσω) από το μέλλον, από το έτος 2023. Ξέσπασε άμεσα τότε σε ένα πολύ αυθόρμητο γέλιο λέγοντας μου τα εξής: «Θα το διαβάσω σίγουρα και σας ευχαριστώ θερμά. Εκτιμώ πάρα πολύ το καλό χιούμορ! Έχετε σπάνιο χιούμορ!»
Έφυγα βιαστικά γλιστρώντας ανάμεσα από τον αναβρασμό του πλήθους των θαυμαστών που ήθελε να ασπαστεί τον υπέροχο Albert Camus. Βγήκα στην οδό Σίνα και χάθηκα στα σκοτάδια, έστριψα στο αμέσως επόμενο στενό κάθετο στη Σίνα. Με κάποιο τρόπο, που δεν μπορώ ακριβώς να σας περιγράψω, ενεργοποίησα πάλι (μέσα από μια πρωτότυπη ηχητική συσκευή) την αναπαραγωγή του Κανόνα του JS Bach. Άνοιξε αμέσως η σκουληκότρυπα και βούτηξα μέσα στο πέλαγος του χωροχρόνου για να επιστρέψω στην Αθήνα του 2023. Το έκανα με ένα βαθύ αίσθημα θλίψης αλλά δεν είχα βλέπετε εναλλακτικές λύσεις. Σκέφτηκα ότι ίσως επιστρέφω για πάντα σε έναν πολύ χειρότερο κόσμο για τον Ανθρωπο. Σύμφωνα βέβαια με όσα είπε ο Albert Camus κατά τη διάρκεια εκείνης της μαγευτικής και ιστορικής συζήτησης των Αθηνών του 1955. Πρέπει όμως τώρα να σας αποκαλύψω και το ακριβές περιεχόμενο της επιστολής μου προς τον Albert Camus που έχει ως εξής:
Αγαπητέ μου και μοναδικέ κ. Albert Camus,
Είναι βέβαιο ότι η υψηλότατη νοημοσύνη σας θα θεωρήσει ως υπέροχο αστείο το γεγονός ότι αυτή η επιστολή έρχεται πραγματικά στα χέρια σας από έναν άνθρωπο που ζει με το υλικό του σώμα στο έτος 2023, κατάφερε όμως με τη βοήθεια πρωτοποριακής τεχνολογίας να ταξιδέψει με ψυχή και σώμα) στο παρελθόν και να παρευρεθεί σε όλη την διάρκεια της (υπεροχής) συζήτησης που κάνατε με το υψηλού επιπέδου κοινό και την οποία διοργάνωσε το Γαλλικό Ινστιτούτο στις 28 Απριλίου του 1955 στην Αθήνα.
Είμαι θαυμαστής της γραφίδας σας, δεν υπάρχει έργο σας που να μην έχω διαβάσει στην κυριολεξία. Όλα σας τα έργα έχουν αποκτήσει μάλιστα ένα ξεχωριστό ράφι στην έντυπη βιβλιοθήκη μου. Διαθέτω επίσης όλα τα γραπτά, τα βιβλία και τις συνεντεύξεις σας σε μια (προφανώς ακατανόητη σε σας) μορφή που δεν καταλαμβάνει καθόλου υλικό χώρο και στην εποχή μου αποκαλείται ψηφιακή. Αν στην εποχή σας είχατε αυτή τη δυνατότητα νομίζω ότι πρώτον θα ήσασταν εξαιρετικά ευγνώμων στην ανάπτυξη της τεχνολογίας και δεύτερον ίσως να είχατε δημιουργήσει εκατονταπλάσιο έργο σε αριθμό βιβλίων. Παρακολούθησα χωρίς ανάσα όλη την, ιδιαίτερα γόνιμη, συζήτηση που κάνατε απόψε με αντικείμενο «Το Μέλλον του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού».
Ήθελα, με ενθουσιασμό, να επιβεβαιώσω τις περισσότερες από τις σκέψεις σας γύρω από την εξέλιξη της ιδέας της Ευρώπης αλλά και να μπω στη δυσάρεστη θέση να επιβεβαιώσω παράλληλα όλες τις ανησυχίες σας γύρω από την πορεία των ευρωπαϊκών ιδεών. Είχατε απόλυτο δίκιο να ανησυχείτε για το μέλλον της Ευρώπης.
Η Ευρώπη αγαπητέ μου Albert, θα μου επιτρέψετε τον ενικό θαυμασμού και οικειότητας, όπως ακριβώς προβλέψατε προχώρησε μεν σε μια μορφή ενοποίησης αλλά κυρίως οικονομική και λογιστική. Έχει μετατραπεί σε μια, επί της ουσίας, ένωση τραπεζικών οργανισμών η οποία ενδιαφέρεται αποκλειστικά και μόνον για την έκβαση των οικονομικών υποθέσεων των λαών της. Δεν υφίσταται πλέον ως Ευρώπη του Ανθρωπισμού και των Πολιτιστικών Αξιών. Είναι μια καθαρά λογιστική ένωση οικονομιών διαφορετικών λαών αλλά χωρίς κοινή πολιτική ή στρατιωτική ή πολιτιστική ή κοινωνική ενότητα. Αναδεικνύεστε, κυριολεκτικά μάλιστα, προφήτης όσον αφορά τις εκφρασμένες ανησυχίες σας στην Αθήνα για μια πιθανή εξέλιξη των ευρωπαϊκών ιδεών οι οποίες όμως δεν περιλαμβάνουν στις μέρες μου τον Ευρωπαίο Άνθρωπο. Δυστυχώς κυριάρχησε απόλυτα ως προτεραιότητα το χρήμα και η οικονομική αντίληψη της ζωής.
Μια επιπλέον μεγάλη σας εκφρασμένη ανησυχία εκπληρώθηκε επίσης ως προφητεία στις μέρες μου και αυτό έχει να κάνει με τον ρόλο της Γερμανίας στην Ευρώπη. Η Γερμανία έχει καταφέρει τελικά να ελέγξει πάλι την Ευρώπη με έναν διαφορετικό τρόπο, όχι ως στρατιωτική αυτή τη φορά αλλά ως κυρίαρχη οικονομική δύναμη. Και ακόμη εκείνη η έννοια της αλληλεγγύης των ευρωπαϊκών λαών για την οποία μιλήσατε στα πλαίσια της συζήτησης της Αθήνας είναι σήμερα μια μεγάλη αλλά αποτυχημένη ιδέα. Αν θυμάστε είπατε ακριβώς ότι γνωρίσατε το άκρο, ότι το ζήσατε εννοώντας το ναζισμό και τις επιπτώσεις του. Θυμήσατε στους ακροατές σας ότι υπήρξε μια αλληλεγγύη της οδύνης τότε, είτε γαλλική είτε ελληνική. Και στη συνέχεια θεωρήσατε ότι αυτή η αλληλεγγύη μπορεί να ξαναβρεθεί και πάλι αλλά όχι ως αλληλεγγύη της οδύνης. Εδώ πέσατε έξω, αγαπημένε μου Albert, η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη έχει δυστυχώς χαθεί περίεργα και απρόσμενα κατά τη διαδικασία της υποτιθέμενης ενοποίησης των ευρωπαϊκών λαών. Θα σας στεναχωρήσω πολύ νομίζω αν σας αναφέρω μια πληροφορία που έρχεται από το δικό σας μέλλον και αφορά το δικό μου παρόν: οι διεργασίες που συμβαίνουν σήμερα στον ευρωπαϊκό κόσμο μυρίζουν πάλι συνθήκες του μεσοπολέμου που εσείς βιώσατε απόλυτα.
Αλλά δεν θέλω να σας κουράσω περισσότερο. Απλά να προσθέσω επίσης ότι το μνημειώδες έργο σας με τίτλο Η πανούκλα περιέχει διαχρονικές αλήθειες, τα ανθρωπολογικά ζητήματα του έργου σας αναδύθηκαν (ίδια και απαράλλαχτα) κατά τη διάρκεια μιας πραγματικής πανδημίας που ταρακουνάει τον πλανήτη του δικού μου σήμερα, κάτι σαν τη φοβερή και τρομερή πανδημία του 1918.
Κλείνοντας την επιστολή μου ήθελα να σας εκφράσω το θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη μου για όσα έχετε προσφέρει στον Άνθρωπο και στον Πολιτισμό. Ήθελα τέλος να επιστήσω την προσοχή σας όσον αφορά τις μετακινήσεις σας με αυτοκίνητο. Να μην τρέχετε παρακαλώ. Ίσως στο απώτατο μέλλον να καταφέρουμε να συναντηθούμε και τότε θα σας ζητήσω ένα αυτόγραφο.
(α) Albert Camus και Α. Κατακουζηνός, Ε. Παπανούτσος, κ. Τσάτσος, Γ. Θεοτοκάς, Φ. Βεγλερής, Ν. Χατζηκυριάκος-Γκίκας. Το Μέλλον του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Μια συζήτηση στην Αθήνα το 1955. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
18°
