Guerrilla Girls. Συνέντευξη με αφορμή την εμφάνισή τους στη Στέγη
Φορούν μάσκες γορίλλα, αλλά δεν αστειεύονται. Για τις Guerrilla Girls ο αγώνας κατά των διακρίσεων έχει γίνει πια προσωπική ευθύνη και δεν σκοπεύουν να τον εγκαταλείψουν. Πάνε χρόνια άλλωστε από το 1985, όταν αποφάσισαν να τα αλλάξουν όλα στο χώρο της τέχνης. Αυτό που μάλλον δεν φαντάζονταν με τίποτα, μετά από 32 χρόνια ακτιβισμού, ήταν ότι θα έπεφταν επάνω στον Ντόναλντ Τραμπ. Μεγάλη ατυχία, αλλά μας είπαν ότι συνεχίζουν απτόητες. Δηλώνουν πανέτοιμες για νέες προκλήσεις, διαδηλώνουν στη Νέα Υόρκη μαζί με χιλιάδες άλλες γυναίκες, καταλαμβάνουν μουσεία, δουλεύουν ασταμάτητα και ονειρεύονται μία έκθεση στο MoMA όπου οι λευκοί άνδρες θα είναι επιτέλους μειοψηφία.
Μίλησα μαζί τους μέσω skype και ενώ είχα προετοιμαστεί ψυχολογικά να αντικρίσω στην οθόνη δύο μάσκες γορίλλα, προς απογοήτευσή μου τα είπαμε χωρίς κάμερα. Λογικό ήταν βέβαια, αφού οι Guerrilla Girls έχουν καταφέρει να διατηρήσουν την ανωνυμία τους κρύβοντας την ταυτότητά τους πίσω από –πολύ πετυχημένες– μάσκες. Γιατί επέλεξαν μάσκες γορίλα; Τελείως τυχαία. Σε μία από τις πρώτες συναντήσεις τους, κάποιο μέλος αντί για guerrilla, που χρησιμοποιείται ετυμολογικά για τον ορισμό του μέλους μίας ομάδας με μαχητική δράση ενάντια σε καθεστωτικές δυνάμεις, έγραψε gorilla. Η ανορθογραφία έδωσε την ιδέα στις Guerrillas Girls να φορέσουν τις συγκεκριμένες μάσκες και να κερδίσουν την ανωνυμία.
Γεννήθηκαν με αφορμή μια μεγάλη έκθεση στο ΜοΜΑ της Νέας Υόρκης, όπου οι γυναίκες καλλιτέχνιδες υποεκπροσωπούνταν κραυγαλέα. Από τότε καταγγέλλουν τον ανδροκρατούμενο κόσμο της τέχνης, στοχοποιούν το σεξισμό, το ρατσισμό και τη διαφθορά στην πολιτική, την τέχνη και την ποπ κουλτούρα. Με χιούμορ και ανατρεπτικό οπτικό υλικό, αποκαλύπτουν όλα αυτά που είναι κρυφά, όσα παραβλέπονται, την αδικία. Έχουν εμφανιστεί σε πάνω από 90 πανεπιστήμια και μουσεία, σε έντυπα και τηλεοπτικά ΜΜΕ, ενώ δημιουργούν αφίσες, αυτοκόλλητα, βιβλία και δημόσια έργα σε όλο τον κόσμο. Το μανιφέστο τους αναφέρει ξεκάθαρα το στόχο τους «Επανεφευρίσκουμε την απαγορευμένη λέξη: φεμινισμός» και η πρώτη ερώτηση που τους κάνω είναι αν τον έχουμε τόσο μεγάλη ανάγκη στις σημερινές κοινωνίες κι αν θεωρούν τους εαυτούς τους εκπροσώπους αυτού που καλείται «τρίτο κύμα» φεμινισμού. «Δεν διακρίνουμε τους εαυτούς μας σε κύματα φεμινισμού. Όταν σκεφτόμαστε το φεμινισμό μάς αρέσει να είμαστε όλες μαζί. Αυτή τη στιγμή, πάντως, η αντίσταση είναι πολύ ισχυρή και γίνεται ολοένα δυνατότερη» απαντά η Zubeida Agha.
Ξέχασα να σας πω ότι συνομίλησα με τη Frida Kahlo και τη Zubeida Agha, δύο μέλη των Guerrilla Girls που οικειοποιούνται –όπως όλα τα μέλη– ονόματα εμβληματικών γυναικών καλλιτέχνιδων για τις ανάγκες δημόσιων εμφανίσεων. Δυναμικές, με στεντόρειες φωνές και ξεκάθαρες απαντήσεις, μου μίλησαν για την επικαιρότητα, το φεμινισμό και τις δράσεις τους, και την πρώτη αμφιλεγόμενη εμπειρία τους από τον κόσμο της τέχνης στην Ελλάδα.
Μήπως οι διαμαρτυρίες στην Αμερική πυροδοτήθηκαν απλώς από τη ρητορική του Ντόναλντ Τραμπ και δεν ήταν απολύτως συνειδητές από πλευράς των γυναικών όσον αφορά τα ζητήματα διακρίσεων;
Οι αντιδραστικές πολιτικές του Ντόναλντ Τραμπ, οι αισθησιακές του δηλώσεις και το ίδιο το παράδειγμα της ζωής του έχουν δυσαρεστήσει πολλές γυναίκες σε πολλές πλευρές του φεμινιστικού φάσματος. Διαφωνούμε ότι οι συγκεντρώσεις και οι διαμαρτυρίες είναι απλώς ορμώμενες από τα άσχημα πράγματα που έχει δηλώσει ο Τραμπ. Όλοι όσοι βρέθηκαν σε αυτές τις διαδηλώσεις αναγνωρίζουν τις επιθέσεις που πρόκειται να θεσπίσει η κυβέρνησή του, την κατάργηση του νόμου για το σύστημα υγείας, την απαγόρευση της μετανάστευσης, την απέλαση των παράτυπων μεταναστών, τη διακοπή χρηματοδότησης για τη ΜΚΟ Planned Parenthood (σ.σ. ο μεγαλύτερος πάροχος υπηρεσιών αναπαραγωγικής υγείας στις Η.Π.Α. συμπεριλαμβανομένων των αμβλώσεων). Όλα αυτά διακυβεύονται και οι πολίτες το αντιλαμβάνονται. Οι αντιδράσεις δεν προκλήθηκαν απλώς από τις αηδιαστικές δηλώσεις του. Δεν ήταν μία πορεία χωρίς συνέχεια. Όταν απαγόρευσε τη μετανάστευση και η Αμερικανική Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών αντιτάχθηκε στο δικαστήριο, οι αμερικανοί πολίτες έκαναν τόσες δωρεές στην Ένωση, που τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν εκείνο το Σαββατοκύριακο ήταν πολύ περισσότερα από τα έσοδα ολόκληρων ετών. Επομένως η αντίσταση είναι πολλά περισσότερα από μια πορεία.
Φοβόμαστε ότι η ιστορία της τέχνης είναι εδώ και χρόνια η ιστορία των ανησυχιών των λευκών ανδρών. Αν η τέχνη είναι μία έκφραση εμπειριών στην κατεύθυνση του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι οι ετεροφυλόφιλοι λευκοί άνδρες έχουν μία εμπειρία που οι υπόλοιποι δεν έχουμε… Επειδή ζούμε σε έναν κόσμο που ασπάζεται τη δημοκρατία, είναι καιρός η ιστορία της τέχνης να εκφράσει τις ιδέες και τις εμπειρίες όλων. Οι άνθρωποι που βρίσκονται στην κοινότητα της τέχνης έχουν συνειδητοποιήσει ότι υπάρχει πρόβλημα στο σύστημα και ότι καλλιτέχνες διαφορετικού χρώματος, γυναίκες καλλιτέχνιδες και άνθρωποι της τρανς κοινότητας αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια που τους περιορίζουν. Οποιοσδήποτε δεν ανταποκρίνεται στο πρότυπο του straight, λευκού άνδρα απομακρύνεται. Τώρα όσον αφορά το αν πιστεύουμε ότι όποιος πηγαίνει σε ένα μουσείο διερωτάται κριτικά γι’ αυτό που βλέπει, η απάντηση είναι όχι και γι’ αυτό είναι σημαντικό να συνεχίσουμε αυτό που κάνουμε.
Αυτή η επιλογή των μουσείων γίνεται ασυνείδητα ή με σκοπιμότητα;
Από τη στιγμή που το αποτέλεσμα είναι μεροληπτικό και δημιουργεί διακρίσεις, δεν μας αφορούν οι λόγοι. Όταν ξεκινήσαμε υπήρξαν επιμελητές και έφοροι μουσείων που έλεγαν ότι οι γυναίκες και οι καλλιτέχνες διαφορετικού χρώματος απλώς δεν κάνουν δουλειές που αναδεικνύουν τα σημαντικά ζητήματα του κόσμου της τέχνης. Τώρα συνειδητοποιούμε ότι αυτό ήταν καθαρή προκατάληψη στη βάση ότι μόνο οι εμπειρίες και η έκφραση των λευκών ανδρών μπορούσαν να αναδείξουν την ποιότητα της τέχνης.
Πώς ονειρεύεστε λοιπόν τον κόσμο της τέχνης; Έχουν γίνει κάποια βήματα;
Όσον αφορά το όνειρο, όλες θα απαντούσαμε διαφορετικά, αλλά σίγουρα γίνονται βήματα. Μία αλλαγή είναι ότι οι επιμελητές δεν μας λένε πια τέτοια πράγματα. Αν για παράδειγμα το ΜοΜΑ (σ.σ. Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη) έκανε αύριο μία έκθεση με τίτλο «Διεθνής έρευνα ζωγραφικής και γλυπτικής» και συμμετείχαν μόνο τρεις μη λευκοί καλλιτέχνες, όλοι θα το παρατηρούσαν και θα έλεγαν κάτι. Αυτή είναι η αλλαγή, αλλά όσον αφορά το τι συμβαίνει στα μουσεία και στις μεγάλες γκαλερί, χώροι που οι καλλιτέχνες έχουν μεγάλη ανάγκη, οι αριθμοί παραμένουν ακόμα απογοητευτικοί. Πιστεύω ότι ο κόσμος της τέχνης υιοθέτησε μία εσφαλμένη ερμηνεία του όρου διαφορετικότητα, γιατί όλοι πιστεύουν ότι γνωρίζουν το πρόβλημα και ότι παρέχουν ίσες ευκαιρίες, αλλά οι αριθμοί δεν το δείχνουν ακόμα. Επομένως υπάρχει ακόμα περιθώριο για πολλή δουλειά με την ελπίδα ότι, αντί να γίνονται απλώς εκθέσεις για τη διαφορετικότητα, θα γίνει κάποτε στο ΜοΜΑ μία έκθεση με υπερεκπροσώπηση καλλιτεχνών διαφορετικού χρώματος και μίας ποικιλόμορφης κοινότητας. Το δικό μας όνειρο είναι σε μια έκθεση με τίτλο «Διεθνής έρευνα ζωγραφικής και γλυπτικής» οι λευκοί άνδρες να ήταν μειοψηφία.
Η απουσία γυναικών και μειονοτήτων στην τέχνη μήπως οφείλεται και στις μειωμένες ευκαιρίες που ενδεχομένως τους δίνονται να σπουδάσουν και να εξελιχθούν ως καλλιτέχνες;
Ο χώρος της τέχνης καθορίζεται σίγουρα από πολλών ειδών προνόμια, οικονομικά, εθνικά, φυλετικά, αλλά οι γυναίκες και οι μη λευκοί καλλιτέχνες πάνε σε σχολές και πανεπιστήμια εδώ και πολλά χρόνια. Είναι έτοιμοι και δεν χρειάζονται ενδυνάμωση οι ίδιοι, το πρόβλημα είναι το σύστημα και αυτό πρέπει να αλλάξει. Το να τα ρίχνουμε σε αυτούς είναι σαν απολογία ενός μεροληπτικού συστήματος.
Έχετε κάνει κάποιου είδους έρευνα ή έχετε εικόνα της κατάστασης που επικρατεί στην ελληνική σκηνή της τέχνης; Κάποιο σχόλιο για την ελληνική ή ευρωπαϊκή περίπτωση;
Zubeida: Προσεγγίζουμε αυτά τα ταξίδια σαν ευκαιρίες μάθησης. Έχουμε προσκληθεί να μιλήσουμε γι’ αυτό που κάνουμε και το βλέπουμε ως ευκαιρία να συζητήσουμε με αυτούς που ασχολούνται με την καλλιτεχνική κοινότητα στην Ελλάδα, ώστε να μας πουν τι συμβαίνει εκεί. Δεν θα έλεγα ότι έχω καταλάβει απόλυτα την ελληνική κοινότητα και τον πολιτισμό σας, αφού δεν έχω βρεθεί εκεί ώστε να έχω συνομιλήσει με τους εμπλεκόμενους. Πάντως κάναμε πρόσφατα ένα project για τη διαφορετικότητα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, το οποίο αφορούσε συλλογές και εκθέσεις σε χώρους τέχνης, και οι αριθμοί ήταν αρκετά χαμηλοί όσον αφορά τα ποσοστά διαφορετικότητας…
Frida: Δεχτήκαμε βέβαια μερικά ενδιαφέροντα σχόλια από κάποιο διακεκριμένο Έλληνα συλλέκτη, τον Δάκη Ιωάννου του ιδρύματος ΔΕΣΤΕ, ο οποίος όταν τον προσεγγίσαμε για να μας δώσει κάποια στοιχεία για το πόσες γυναίκες και μη λευκοί καλλιτέχνες υπήρχαν στη συλλογή του, αρνήθηκε να απαντήσει λέγοντας πως σε ό,τι τον αφορά, το φύλο και η εθνότητα δεν επηρεάζουν καθόλου τις επιλογές του και ότι όλα είναι θέμα ταλέντου. Στη Στέγη θα παρουσιάσουμε το έργο μας μέχρι σήμερα και θα μιλήσουμε και για κάποια από τα τελευταία projects μας. Ερχόμαστε να μοιραστούμε τις ιδέες μας με το κοινό και ελπίζουμε να προκύψει κάτι ωραίο.
Πλέον οι εκθέσεις και τα projects σας φέρουν την υπογραφή των Guerrilla Girls και δεν αποτελούν δικές σας μεμονωμένες δουλειές, σωστά;
Ακριβώς. Ήμασταν πάντα μία κολεκτίβα καλλιτεχνών, επομένως κάθε φορά που κάνουμε μία έκθεση αφορά το έργο μας ως κολεκτίβα, δεν αφορά την προσωπική μας δουλειά. Οι ταυτότητές μας είναι ανώνυμες, επομένως επικεντρωνόμαστε στη δουλειά της ομάδας.
Δεν το βλέπετε όμως ως θυσία της δικής σας καλλιτεχνικής έκφρασης;
Είναι θυσία, αλλά δες τις ανταμοιβές. Οι καλλιτέχνες κάνουν πολλά διαφορετικά πράγματα στη ζωή τους και δεν κάνουν απλώς τέχνη ώστε να την πωλούν και να την παρουσιάζουν. Αυτό είναι ένα από τα πράγματα που κάνουμε εμείς. Διαπιστώσαμε ότι υπήρχαν κάποιες αδικίες στον κόσμο που ζούμε, το μάθαμε από πρώτο χέρι και επικρίναμε το σύστημα. Το δοκιμάσαμε, δούλεψε και εξακολουθεί να δουλεύει. Οπότε συνεχίζουμε, μόνο που πλέον το έργο μας έχει γίνει κάτι σαν ευθύνη. Επίσης, ως νέες καλλιτέχνιδες ή φοιτήτριες σε σχολές Καλών Τεχνών μπουχτίσαμε στην ιδέα του καλλιτέχνη που παρουσιάζεται ως ιδιοφυΐα. Σαν να έπρεπε να γίνουμε όλοι αυτή η μοναδική προσωπικότητα, το Εγώ που παρουσιάζει απίστευτα, θεαματικά πράγματα. Εμείς θέλαμε να αλλάξουμε αυτόν το μύθο του καλλιτέχνη, δουλεύοντας ανώνυμα ως συλλογικότητα. Είναι μία εξαιρετική εξάσκηση στο αντι-Εγώ.
Επόμενα σχέδια;
Τελευταία ήμασταν πολύ απασχολημένες διαδηλώνοντας στην Αμερική, αλλά το τελευταίο project που μόλις κάναμε είναι μία ανάλυση με αφορμή τον Ντόναλντ Τραμπ, όπου αλλάξαμε τα ονόματα καθιερωμένων «μηνών μνήμης». Δημιουργήσαμε ένα πόστερ με τίτλο «Trump Announces New Commemorative Months» και το πήγαμε στο ΜοΜΑ πριν δύο βδομάδες. Ένας επίτροπος του μουσείου είναι μέλος την ομάδας μετάβασης του Τραμπ, κάτι που δεν θεωρούμε αποδεκτό. Έτσι ενταχθήκαμε στην πρωτοβουλία Occupy Museums καταλαμβάνοντας μουσειακούς χώρους για να διαμαρτυρηθούμε και αυτή τη στιγμή ετοιμάζουμε δύο νέα projects στη Νότια Αμερική και ορισμένες εκθέσεις στην Ευρώπη, δηλαδή δουλεύουμε διαρκώς.
Έχετε δεχτεί ως τώρα περίεργα τηλεφωνήματα ή απειλές από εκπροσώπους ή υποστηρικτές του Ντόναλντ Τραμπ;
Όχι, αλλά είμαστε έτοιμες, οπότε καλώς να έρθουν.
Info: Στο πλαίσιο του κύκλου «Λέξεις και Σκέψεις» θα μιλήσουν οι Guerrilla Girls. 9/3 19.00, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Λ. Συγγρού 107-109. Είσοδος ελεύθερη, τηρείται σειρά προτεραιότητας. Για λεπτομέρειες εδώ.
17°
