Έξι ελληνικά πανεπιστήμια περιλαμβάνονται στα καλύτερα του κόσμου, σύμφωνα με την Παγκόσμια Αξιολόγηση Πανεπιστημίων (World University Rankings) της βρετανικής εφημερίδας «The Times» για το 2016-2017. Στην καλύτερη θέση βρίσκεται το Πανεπιστήμιο Κρήτης και ο πρύτανής του, Οδυσσέας Ζώρας, μας μιλάει για την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα.
Τελικά, έχουμε καλά πανεπιστήμια; Αν ναι, γιατί τόσοι νέοι φεύγουν για σπουδές στο εξωτερικό; Είναι το επίπεδο των σπουδών στα ελληνικά πανεπιστήμια που τους κάνει να φεύγουν ή οι προοπτικές στην αγορά εργασίας;
Η ζήτηση για ανώτατη εκπαίδευση αυξάνει παντού στον κόσμο. Ωστόσο στην Ελλάδα η ζήτηση ήταν και είναι πάρα πολύ υψηλή γιατί για ένα νέο παιδί 18 ετών δεν υπάρχουν πολλές εναλλακτικές (π.χ. άμεση απασχόληση με καλές αμοιβές), οπότε η συνέχιση των σπουδών είναι μια λύση που μεταθέτει το πρόβλημα της ανεργίας. Το επίπεδο των πανεπιστημίων στην Ελλάδα δεν είναι παντού το ίδιο: υπάρχουν καλά και λιγότερο καλά τμήματα σε όλα τα πανεπιστήμια και ενίοτε καλοί και μέτριοι διδάσκοντες στο ίδιο τμήμα. Συγκριτικές αξιολογήσεις δεν συνηθίζονται στην Ελλάδα, όπου υπάρχει η εντύπωση ότι τμήματα με τον ίδιο τίτλο παρέχουν ίδια ποιότητα σπουδών και έρευνας. Η φυγή στο εξωτερικό δεν οφείλεται σε μια μόνο αιτία. Για παράδειγμα: Νέοι που θέλουν να σπουδάσουν σε ένα κορυφαίο (και συνήθως πολύ ακριβό) πανεπιστήμιο του εξωτερικού που το όνομά του και μόνο αποτελεί διαβατήριο για μια επιτυχημένη καριέρα. Νέοι που θέλουν να σπουδάσουν σε ένα αντικείμενο υψηλής ζήτησης (π.χ. Ιατρική, Νομική) για τα οποία υπάρχουν περιορισμένες θέσεις. Συχνά σε χώρες με χαμηλότερο επίπεδο σπουδών αλλά με δίδακτρα για τους αλλοδαπούς φοιτητές. Νέοι που θέλουν να κάνουν μεταπτυχιακά σε ένα αντικείμενο που δεν υπάρχει στην Ελλάδα ή που θέλουν να έχουν την εμπειρία σπουδών σε μια άλλη χώρα. Νέοι που θέλουν να κάνουν διδακτορικό με μια καλή υποτροφία, σε ένα πανεπιστήμιο με μεγάλη ερευνητική παράδοση και με αφθονία ερευνητικών κονδυλίων. Η φοιτητική μετανάστευση δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο, συμβαίνει και στις πιο αναπτυγμένες χώρες. Ίσως το ερώτημα θα πρέπει να είναι όχι «Γιατί φεύγουν πολλοί Έλληνες φοιτητές στο εξωτερικό» αλλά «Γιατί ελάχιστοι ξένοι φοιτητές επιλέγουν τα ελληνικά πανεπιστήμια;», δηλαδή γιατί έχουμε τόσο αρνητικό ισοζύγιο στη φοιτητική μετανάστευση διεθνώς. Οι απαντήσεις εδώ είναι περίπου προφανείς και σχετίζονται με τον τρόπο εισαγωγής, την υποχρεωτική διδασκαλία στα ελληνικά, την αβεβαιότητα στη λειτουργία, τη χαμηλή χρηματοδότηση, τον χαμηλό λόγο φοιτητών/καθηγητών, τις χαμηλές επιδόσεις πολλών ΑΕΙ στην έρευνα. Το Πανεπιστήμιο Κρήτης (ΠΚ) αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς (μεταπτυχιακούς κυρίως) φοιτητές από την Ελλάδα αλλά και από το εξωτερικό που έχουν στόχο την ερευνητική σταδιοδρομία, καθώς διαθέτει σημαντικές ερευνητικές ομάδες και ένα σύστημα στενής συνεργασίας με ερευνητικούς φορείς όπως το ΙΤΕ που στελεχώνεται κατά βάση από καθηγητές του ΠΚ και τους μεταπτυχιακούς φοιτητές τους ή μεταπτυχιακούς τους ερευνητές.
Αν ήταν στο χέρι σας να αλλάξετε τρία πράγματα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, ποια θα ήταν αυτά;
Αυτονομία των πανεπιστημίων να διαμορφώσουν τη στρατηγική τους και «ανταμοιβή» με βάση το αποτέλεσμα. Παντού στην Ευρώπη (εκτός της Ελλάδας) η χρηματοδότηση στηρίζεται σε δείκτες απόδοσης ή ποιότητας (μέσος χρόνος αποφοίτησης, αριθμός μεταπτυχιακών, επίπεδο της έρευνας, προσέλκυση χρηματοδότησης από ερευνητικά προγράμματα και ιδιωτικές πηγές και άλλοι 20 περίπου δείκτες). Αυτό θα αποδυνάμωνε σε σχετικά σύντομο χρόνο τις περισσότερες κακές πρακτικές (φαβοριτισμός, ενδογαμία, αδιαφορία κ.λπ.) και θα ωθούσε σε ένα υγιή συναγωνισμό τα ελληνικά ιδρύματα. Δραστική αλλαγή του λόγου φοιτητών/διδασκόντων ώστε να εφαρμοστούν σύγχρονες μέθοδοι διδασκαλίας, αντικαθιστώντας τη μετωπική διδασκαλία με εργασίες ερευνητικού προσανατολισμού και ευέλικτα προγράμματα σπουδών.
Το Υπουργείο Παιδείας έδωσε σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο νόμου για τα μεταπτυχιακά και τα διδακτορικά. Οι προτεινόμενες αλλαγές εκτιμάτε ότι κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση ή όχι και γιατί;
Ας σημειωθεί ότι κανένας καθηγητής του ΠΚ δεν αμείβεται για τη συμμετοχή του στα μεταπτυχιακά και ότι ελάχιστα (<10%) των προγραμμάτων μας έχουν δίδακτρα. Ωστόσο θεωρούμε ότι το νομοσχέδιο είναι μια απόλυτα αρνητική εξέλιξη για τα ελληνικά πανεπιστήμια: Πρακτικά απαγορεύει τη μεταπτυχιακή εκπαίδευση απαιτώντας πλειοψηφίες 2/3 στα συλλογικά όργανα, δηλαδή δίνει δυνατότητα veto στο 1/3 της ΓΣ ή της Συγκλήτου και, αν παρ’ όλα αυτά περάσει και από εκεί, δυνατότητα veto από το υπουργείο μέσα σε 60 μέρες από την κατάθεση της αίτησης. Σε μια εποχή που σε όλο τον κόσμο τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια δίνουν μάχη για να εξασφαλίσουν μια σημαντική θέση στην εκπαίδευση προπτυχιακή και μεταπτυχιακή, μέσα από τη συγκρότηση υψηλής ποιότητας προγραμμάτων, το υπουργείο επιβάλλει την αποχή των ελληνικών ΑΕΙ από τη μάχη αυτή. Δεν υπάρχει το ανάλογο αυτής της κατάστασης πουθενά αλλού στο σύγχρονο κόσμο. Πουθενά δεν ρυθμίζεται από το Υπουργείο Παιδείας ο τρόπος συγκρότησης των μεταπτυχιακών. Επιβάλλει διατίμηση στο ύψος των διδάκτρων αδιαφορώντας πλήρως για την ποιότητα. Στο νομοσχέδιο δεν υπάρχει καμία απολύτως αναφορά στην ποιότητα. Τα προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών (ΠΜΣ) πρέπει να είναι δωρεάν ή πολύ φθηνά, ακόμη και αν δεν προσφέρουν τίποτα ουσιαστικό. Θεωρεί την πολυμορφία και τη διαφορετικότητα συνώνυμο της αναρχίας και αμφισβητεί ευθέως τα κίνητρα των Ιδρυμάτων και των καθηγητών σε όλη την Ελλάδα. Κάνει «δώρο» τη μεταπτυχιακή εκπαίδευση στα ιδιωτικά πανεπιστήμια του εξωτερικού. Συζητά για τον ενιαίο χώρο εκπαίδευσης έρευνας αλλά επιβάλλει το 75% των διδασκόντων σε ένα ΠΜΣ να προέρχεται από ένα τμήμα. Και αυτό την ώρα που η αναστολή προσλήψεων μειώνει παντού (και κυρίως στα μικρά και δυναμικά πανεπιστήμια όπως το ΠΚ) τις κρίσιμες μάζες διδασκόντων στα περισσότερα αντικείμενα.
Ανάμεσα στις προτάσεις της επιτροπής διαλόγου για την παιδεία, υπάρχει και αυτή που μιλάει για ελεύθερη είσοδο στις σχολές «χαμηλής ζήτησης». Πώς σας φαίνεται αυτή η πρόταση και τι θα προτείνατε εσείς αναφορικά με την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση;
Κάθε θέμα έχει δύο τουλάχιστον όψεις. Πράγματι σε πολλές χώρες η πρόσβαση στο πανεπιστήμιο είναι ελεύθερη εκτός από τις σχολές «υψηλής ζήτησης». Βέβαια αυτό συνοδεύεται από δραστική επιλογή (με υψηλό ποσοστό αποτυχίας) στο τέλος του πρώτου έτους, οπότε καθορίζεται πόσοι θα συνεχίσουν τις σπουδές τους στο, έστω και χαμηλής ζήτησης, τμήμα ή πρόγραμμα. Σε άλλες χώρες πάλι το κριτήριο είναι χρηματικό (δίδακτρα και στα προπτυχιακά), αλλά σε μια χώρα (όπως η Ελλάδα) όπου το 80% των αποφοίτων λυκείου είναι υποψήφιοι φοιτητές, υπάρχουν αρκετές ανησυχίες για τον τρόπο εφαρμογής μιας τέτοιας μεγάλης αλλαγής. Αν προσθέσουμε το πρόβλημα της νομιμότητας (καταλήψεις κ.λπ.) ή την ελληνική «ιδιομορφία» να μπορεί κανείς να δίνει ένα μάθημα επ’ άπειρον, δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε μια δυσλειτουργία που θα μετατρέψει αυτή την, κατά τα άλλα, καλή πρακτική σε μια χιονοστιβάδα εντάσεων. Ακόμη περισσότερο, αν το κριτήριο εισδοχής είναι ο βαθμός απολυτηρίου, ή το κριτήριο για τη συνέχιση των σπουδών οι εξετάσεις ανάμεσα στο πρώτο και το δεύτερο έτος σπουδών, η πίεση προς τους καθηγητές λυκείου και πανεπιστημίου για υψηλή βαθμολογία θα είναι αφόρητη. Και, τέλος, σε μια κοινωνία όπου η κατηγορία γίνεται πιο πιστευτή από την απολογία, ακόμη και ψευδείς κατηγορίες για χρηματισμό των βαθμολογητών θα δημιουργούσαν ένα κλίμα απόλυτης καχυποψίας και απαξίωσης που θα έπλητταν το σύνολο των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Το υπάρχον σύστημα των εισαγωγικών εξετάσεων είναι για πολλούς λόγους προβληματικό, αλλά ας σκεφτούμε πάρα πολύ καλά με τι θα το αντικαταστήσουμε. Μερικές αλλαγές παράγουν μη αντιστρεπτά αποτελέσματα.
Από τα έξι ελληνικά πανεπιστήμια που περιλαμβάνονται στα καλύτερα του κόσμου, σύμφωνα με την Παγκόσμια Αξιολόγηση Πανεπιστημίων της βρετανικής εφημερίδας «The Times», το Πανεπιστήμιο Κρήτης κατέλαβε την καλύτερη θέση. Τι ήταν αυτό που το έκανε να ξεχωρίσει;
Ένα καλό πανεπιστήμιο είναι σαν το καλό κρασί, θέλει καλή πρώτη ύλη, κατάλληλες συνθήκες και χρόνο για να ωριμάσει. Το ΠΚ πριν 30 και πλέον χρόνια δημιουργήθηκε από διακεκριμένους επιστήμονες με διεθνή αναγνώριση και γνώση των αναγκών και διαδικασιών ενός καλού πανεπιστημίου. Αν και ο Νόμος-Πλαίσιο του 1982 επέβαλε την «καθηγητοποίηση» των βοηθών και επιστημονικών συνεργατών στα ελληνικά ΑΕΙ με κλειστές διαδικασίες, το ΠΚ επειδή δεν είχε τέτοιο «φορτίο» στελεχώθηκε με ανοιχτές διαδικασίες προσελκύοντας σημαντικούς επιστήμονες από όλο τον κόσμο, συγκροτώντας πυρήνες αριστείας σε πλειάδα αντικειμένων (Θετικές Επιστήμες, Ιατρική, Ανθρωπιστικές Επιστήμες). Στη συνέχεια, και επειδή η ερευνητική αριστεία ήταν από την αρχή στόχος του ΠΚ, συγκροτήθηκαν Ινστιτούτα που αποτέλεσαν το ΕΚΕΚ (Ερευνητικό Κέντρο Κρήτης) το οποίο μετεξελίχθηκε σε ΙΤΕ και ΙΘΑΒΙΚ (Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης, μέρος του νυν ΕΛΚΕΘΕ) τα οποία με τη σειρά τους βοήθησαν την υπέρβαση των περιορισμών που έθετε το δημόσιο λογιστικό στη διαχείριση ερευνητικών κονδυλίων. Όταν η Ελλάδα άρχισε να συμμετέχει στα Προγράμματα Έρευνας της ΕΕ, το ερευνητικό προσωπικό της Κρήτης (Πανεπιστήμιο και Ερευνητικά κέντρα) βρέθηκε πολύ γρήγορα σε θέση να αντλήσει σημαντικά οφέλη όχι μόνο χρηματοδότησης αλλά και διεθνών επαφών σε τομείς αιχμής. Οι ερευνητικές ανάγκες οδήγησαν στη δημιουργία υψηλής ποιότητας μεταπτυχιακών για την άντληση και εκπαίδευση υψηλής ποιότητας συνεργατών για τα ερευνητικά προγράμματα. Με το χρόνο δημιουργήθηκε και εγκαθιδρύθηκε μια κουλτούρα υψηλής επιστημονικής απόδοσης με ένα σύστημα αλληλοτροφοδότησης και επιβράβευσης της αριστείας. Οι καλές δημοσιεύσεις οδήγησαν σε νέες διεθνείς επαφές, αυτές σε νέα προγράμματα, αυτά σε προσλήψεις νέων ερευνητών/υποψηφίων διδακτόρων και μεταδιδακτόρων, σε νέο επιστημονικό έργο και νέες δημοσιεύσεις κ.ο.κ. Το αποτέλεσμα είναι πολλά τμήματα να προσελκύουν από διεθνείς πηγές πολλαπλάσια ερευνητική χρηματοδότηση (κατά μέσο όσο διπλάσια ή τετραπλάσια) από τη συνολική μισθοδοσία του καθηγητικού προσωπικού τους και αυτό χωρίς να συνυπολογιστούν τα κονδύλια που η διαχείρισή τους γίνεται μέσω των ερευνητικών κέντρων. Η κατάταξη στο ΤΗΕ περιλαμβάνει την ποσότητα και ποιότητα του δημοσιευμένου έργου (εκεί το ΠΚ καταλαμβάνει την 146η θέση διεθνώς), την προσέλκυση χρηματοδότησης (που υποεκτιμάται στην περίπτωσή μας, όπως προαναφέρθηκε), τη διεθνή διάσταση (που υπόκειται για τα προπτυχιακά σε ελληνικούς θεσμικούς περιορισμούς) και την ποιότητα διδασκαλίας που επίσης αντανακλά πρακτικά το λόγο φοιτητών/διδασκόντων για τον οποίο το ΠΚ δεν έχει έλεγχο ούτε στον αριθμητή (ο αριθμός φοιτητών αποφασίζεται αυθαίρετα από το υπουργείο) ούτε στον παρονομαστή (ο αριθμός των καθηγητών που αποχωρούν και δεν αντικαθίστανται οδηγεί σε δραματικές μειώσεις του προσωπικού και πάλι με ευθύνη του υπουργείου).
INFO
Το Πανεπιστήμιο Κρήτης βρίσκεται μεταξύ των θέσεων 301-350. Στις θέσεις 401-500 το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, στις θέσεις 501-600 κατατάσσονται το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ενώ στις θέσεις 601-800 είναι το Πανεπιστήμιο της Πάτρας. Κορυφαίο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα αναδείχθηκε το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
22°
