«Η Τσιμισκή είναι στυγνή και μονοκόμματη, ενώ η Βουλγαροκτόνου διαθέτει τη γλύκα της υπερηφάνειας. Καθόλου παράξενο που στη Βουλγαροκτόνου μαζεύτηκαν οι ταβέρνες και τα μπαρ. Από την άλλη, οι Βυζαντινοί κατέφυγαν στα Εξάρχεια γιατί όταν κινδυνεύουν ανηφορίζουν γρήγορα προς το Στρέφη και τον Λυκαβηττό, καβαλάνε τα σύννεφα και γίνονται καπνός. Διάλεξαν τους κάθετους δρόμους, αυτούς που αγγίζουν τους λόφους κι άφησαν τους παράλληλους στους ήρωες του ’21» έγραφε ο Χρήστος Βακαλόπουλος στο βιβλίο του «Οι πτυχιούχοι»
Ανήσυχη νησίδα προστατευμένη από δύο λόφους με εκρηκτικό χαρακτήρα. Τα Εξάρχεια είναι η πιο ζωντανή, δυνατή και χαοτικά δημιουργική γειτονιά της Αθήνας που δεν κλείνει μάτι ποτέ, αμφισβητεί τα πάντα και φιλοξενεί τους αδέσποτους και διαφορετικούς τύπους που παραδρομούν από την κανονικότητα. Συζητήσεις, ξενύχτια, αντιπαραθέσεις στην πλατεία και σε ιστορικά μαγαζιά της περιοχής, όπως το Swing με τον Νick Cave να κοιτά την πλατεία από ψηλά, την Ίντριγκα, το Green Door της Καλλιδρομίου, το Ίρις, το Αn Club, το Φλοράλ στην μπλε πολυκατοικία, ο Ρούσος, ο Μπαρμπα-Γιάννης… Το πνεύμα της πλατείας μετεωρίζεται μεταξύ διαύγειας και αυτοκαταστροφικών τάσεων. Με αλληλεγγύη και ανεκτικότητα στο διαφορετικό αλλά ελάχιστη υπομονή στους παρείσακτους.
Πώς είπαμε ότι σε λένε;
Τα Εξάρχεια οφείλουν το όνομά τους σε έναν Ηπειρώτη παντοπώλη, τον Έξαρχο, που διατηρούσε το παντοπωλείο του στη συμβολή των οδών Θεμιστοκλέους και Σολωμού. Δημιουργήθηκαν σταδιακά από το 1900 στην περιοχή δυτικά της Νέαπολης κάτω από το λόφο του Στρέφη.
Μπλε Πολυκατοικία
Χαρακτηριστικό κτίσμα της πλατείας. Η μεσοπολεμική πολυκατοικία του μοντερνιστή αρχιτέκτονα Κυριακούλη Παναγιωτάκου του 1933 στη συμβολή των δρόμων Αραχώβης και Θεμιστοκλέους. Το μπλε χρώμα στις εξωτερικές επιφάνειες είχε επιλέξει ο γνωστός ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς. Ένοικοι της Μπλε πολυκατοικίας υπήρξαν μεταξύ άλλων οι Αλέξης Μινωτής και Κατίνα Παξινού, Σοφία Βέμπο και Μίμης Τραιφόρος, Δημήτρης Χορν, Δημήτρης Μυράτ, Λεωνίδας Κύρκος, Φρέντυ Γερμανός. Χωρίς το χαρακτηριστικό μπλε χρώμα της πλέον, διατηρεί την ονομασία της. Στο ισόγειο στεγαζόταν το Φλοράλ, που μετά το 2009 επαναλειτούργησε μετά από πολύχρονο pause. Απέναντι, ένας από τους παλαιότερους κινηματογράφους της Αθήνας. Το Βοξ λειτουργεί από το 1938.
Τα Εξάρχεια του Λεωνίδα Χρηστάκη
Στη Σολωμού 29 υπήρξε για πολλά χρόνια το ατελιέ του Λεωνίδα Χρηστάκη. Από το βιβλίο του «Τα Εξάρχεια δεν υπάρχουν στην ιστορία, στο χάρτη, στη ζωή» (εκδ. Τυφλόμυγα) μαθαίνουμε: Η καραμανλική οικιστική αναμόρφωση της Αθήνας στα τέλη του ’ 50 κατεδάφισε πολλά από τα θαυμάσια οικήματα στο χώρο της πλατείας και διαμόρφωσε μια νέα Πλατεία Εξαρχείων. Στήθηκε εκεί το άγαλμα του Αττίκ, αλλά καθώς ήταν από πηλό στην πρώτη βροχή έλιωσε. Στη θέση του μπήκε «το χάλκινο τρίκωλο αγγελουδωτό λαμπιόνι που ακόμη και στις μέρες μας δεινοπαθεί από τα οργισμένα γκράφιτι».
Γράφει χαρακτηριστικά:
«Η ντάγκλα άρχισε να δίνει και να παίρνει. Οι δίκες από σπασίματα, βομβισμούς και γκράφιτι μετατράπηκαν, χάρη στις φροντίδες των ασφαλιτών, σε “χρήση παραισθησιογόνων ουσιών” και τα κλεφτρόνια εξασφάλιζαν τη δόση τους από πλιάτσικα. Ο “πανικός” διέλυσε σταδιακά την ύπαρξη της σημασίας της Πλατείας Εξαρχείων και οι κλούβες και τα καρούμπαλα με τα πληρώματά τους ήταν για μια εποχή μόνιμα εγκατεστημένα πέριξ της Πλατείας... Πολλοί όμως κυκλοφορούσαν ακόμα με “ψηλά το κεφάλι”. Έγραφαν ποιήματα, διαλαλούσαν το τυπωμένο, ή το τραγουδιστικό τους “ποιητικό εμπόρευμα” – με κιθάρα ή χωρίς: Kατερίνα Γώγου, Νικόλας Άσιμος, Δημήτρης Πουλικάκος, Παύλος Σιδηρόπουλος, Ζωρζ Πιλαλί, Μπαλής…»
Ο Χρήστος Βακαλόπουλος γράφει το βιβλίο της πόλης
«Σκεφτόμαστε με τον Άλκη να γράψουμε ένα μυθιστόρημα στους δρόμους. Θα γράφαμε ένα κομμάτι στη γωνία Ιπποκράτους και Λασκάρεως κι από κάτω θα γράφαμε: η συνέχεια στη γωνία Ιπποκράτους και Κομνηνών. Όλοι οι τοίχοι της πόλης θα γέμιζαν με τα κομμάτια του μυθιστορήματος. Για μια εβδομάδα όλα τα αυτοκίνητα θα κυκλοφορούσαν από γωνία σε γωνία για να διαβάσουν τις συνέχειες». «Υπόθεση Μπεστ-Σέλλερ» (εκδ. Υπό σκέψιν)
Ο Αλέξης Σταμάτης γράφει για την πλατεία Εξαρχείων
«Στην πλατεία. Την πλατεία. Την πλατεία που είναι ένα καταταλαιπωρημένο εσωτερικό όργανο γι’ αυτή την πόλη, το οποίο κατά καιρούς τρώει διάφορες χημείες για να συνέλθει, συνέρχεται, υποτροπιάζει, ξανά θεραπεία, ξαφνικό φλας υγείας, μετάσταση, ισχυρή δόση μελφαλάνης, πτώση, χορήγηση περιφερικών αρχέγονων κυττάρων, παραγωγή λευκών, αιμοπεταλίων, ερυθρών, υπομονή, φάρμακα επί φαρμάκων, συντήρηση, ξανά υποτροπή, αλλά εκεί, στη ζωή, σε μια αέναη ανάσταση. Ενίοτε και όμορφη. Ενίοτε και δραματική. Ενίοτε και πανέμορφη. Ενίοτε και δραματολάγνα». «Χαμαιλέοντες» (εκδ. Καστανιώτη)
Λαϊκός Νεοκλασικισμός
Η νέα πόλη (Νεάπολη) άρχισε να σχηματίζεται στα μέσα του 19ου αιώνα από νησιώτες οικοδόμους, λατόμους και κτίστες που είχαν έρθει στο κέντρο της πόλης την περίοδο της ανοικοδόμησης. Τα συνήθως μονώροφα, αλλά και διώροφα με αυλές σπίτια αποτελούσαν παράδειγμα «λαϊκού» νεοκλασικισμού.
Κάτοικοι Νεάπολης και Εξαρχείων
Γνωστοί πνευματικοί άνθρωποι κατοίκησαν στην περιοχή
● Στη Νεάπολη έμεινε 13 χρόνια ο Χαρίλαος Τρικούπης στην οδό Ακαδημίας 54 και Μαυρομιχάλη.
● Στην Ασκληπιού 3 ήταν το σπίτι του Κωστή Παλαμά, όπου έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του.
● Ο σατιρικός ποιητής Γεώργιος Σουρής έμενε στην οδό Πινακωτών 15, τη σημερινή δηλαδή Χαριλάου Τρικούπη, και από το 1892 στην οδό Διδότου 33, πριν μείνει μέχρι το θάνατό του στη Ζωοδόχου Πηγής.
● Ο ζωγράφος Νικόλαος Γύζης έμενε Θεμιστοκλέους 18. Εκεί είχε και το πρώτο του εργαστήρι ζωγραφικής.
● Ο γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς έμεινε στην οδό Μαυρομιχάλη 6, ενώ το 1939 στα 76 του επέστρεψε στο σπίτι των ανηψιών του Βασίλη και Ειρηνη Χαλεπά στην οδό Δαφνομήλη 35.
● Ο Ναπολέοντας Λαπαθιώτης έμεινε στο 55 της Ζωοδόχου Πηγής και σε δικό του σπίτι στη συμβολή των οδών Οικονόμου και Κουντουριώτη όπου και αυτοκτόνησε με το περίστροφο του πατέρα του.
● Ο Κάρολος Κουν ξεκίνησε το Θέατρο Τέχνης από τη Νεάπολη. Στη συμβολή Ζαλόγγου και Ζωοδόχου Πηγής εγκαταστάθηκε με τους μαθητές του.
● Η οικογένεια της Έλλης Λαμπέτη εγκαταστάθηκε στη Νεάπολη το 1938, στην οδό Ασκληπιού 132 και Διγενή Ακρίτα, σε ένα διώροφο οίκημα ιδιοκτησίας της οικογένειας Κούκου. Σε αυτό το σπίτι έμεινε και η Λαμπέτη στα δύο πρώτα χρόνια του γάμου της με τον Μάριο Πλωρίτη μεταξύ 1950-1952, πριν μετακομίσουν στη Λυκαβηττού. Με το δεύτερο σύζυγό της τον Αμερικανό συγγραφέα Φρεντ Γουέηκμαν έμειναν στη Σίνα 42 από το 1962 ως το 1967 και αμέσως μετά στο διώροφο νεοκλασικό της Δελφών 2β μέχρι το 1978.
● Ο Μάνος Κατράκης έμενε Λασκάρεως και Ασκληπιού.
● Ο Δημήτρης Μυράτ έμενε στην Ιπποκράτους 81.
● Η Αλέκα Κατσέλη και ο Πέλος Κατσέλης άνοιξαν σχολή θεάτρου στην Ασκληπιού 56.
●Ο Σταύρος Ξαρχάκος έμενε επί χρόνια στη Θεμιστοκλέους πριν πάει Καλλιδρομίου.
● Ο Γιάννης Μιχαλόπουλος μεγάλωσε στη Ζωοδόχου Πηγής.
● Ιπποκράτους 96 έμενε ο θεατρικός επιχειρηματίας Γιώργος Χέλμης, που ήταν άντρας της Μαρίκας Κοτοπούλη.
● Η Μαρία Κάλλας, όταν ήρθε κάποτε από την Αμερική, έμενε σε σπίτι στη γωνία Χαριλάου Τρικούπη και Δερβενίων.
● Ο μουσουργός Νίκος Σκαλκώτας έμενε στην Καλλιδρομίου.
● Τα μαθητικά του χρόνια στο Ε΄ Γυμνάσιο Αρρένων έζησε ο συγγράφεας Κώστας Ταχτσής που είχε το σπίτι του στην οδό Κομνηνών.
● Στη Στουρνάρη είχε το κινηματογραφικό του στούντιο ο Φιλοποίμην Φίνος, αργότερα Φίνος Φιλμ.
● Η Μαρία Πολυδούρη κατοικούσε για ένα χρόνο Μεθώνης και Ιπποκράτους.
Από το βιβλίο του Γιάννη Καιροφύλλα «Η ωραία Νεάπολις και τα παρεξηγημένα Εξάρχεια» (εκδ. Φιλιππότη)
Η ωραία Νεάπολις και τα παρεξηγημένα Εξάρχεια
Σύμφωνα με την πολύτιμη υπεραστική αρχαιολογία του Γιάννη Καιροφύλλα στο βιβλίο «Η ωραία Νεάπολις και τα παρεξηγημένα Εξάρχεια» οι δύο περιοχές του κέντρου είναι φορτωμένες με πολλή ιστορία κι συνταρακτικά γεγονότα. Τόπος υποδοχής του φοιτητόκοσμου αλλά και κατοικίας ανθρώπων της Τέχνης όπως ο Κ. Παλαμάς και ο Γ. Χαλεπάς και της πολιτικής όπως ο Χ. Τρικούπης και Σπ. Μερκούρης.
Forza Αστεράρα
Ο Αθλητικός Όμιλος Αστέρας Εξαρχείων ιδρύθηκε το 1928 ως Πανεξαρχειακός, ο οποίος συγχωνεύτηκε µε την Υπεροχή για να δημιουργηθεί ο ΑΣΕΝ. Το 1967 έγινε ακόμη µία συγχώνευση µε τον Λευκό Αστέρα για να γεννηθεί ο Αστέρας Εξαρχείων. Έδρα της ομάδας η Αλεπότρυπα ή αλλιώς το Δημοτικό γήπεδο Κυψέλης και οι φίλοι του Αστέρα διατηρούν φιλικές σχέσεις με αυτούς της St Pauli. Μια ομάδα με έδρα τη συνοικία Sankt Pauli του Αμβούργου και ιδρύθηκε το 1910 και έχει έδρα το «θρυλικό» Millerntor - Stadion. Η ομάδα απέκτησε το σημερινό της προφίλ το 1980. Αριστεροί, αναρχικοί και ακτιβιστές στήριξαν την ομάδα η οποία απέκτησε μια κουλτούρα διαφορετική σε σχέση με αυτή των υπόλοιπων επαγγελματικών ομάδων της Γερμανίας που ταιριάζει απόλυτα με τον Αστέρα.
Καλλιδρομίου
Ο δρόμος πήρε το όνομα του από το βουνό Καλλίδρομο της Φθιώτιδας. Στη συμβολή των οδών Καλλιδρομίου, Ιουστινιανού, Οικονόμου, Δηλιγιάννη γυρίστηκε η τελευταία σκηνή της «Στέλλας» του Κακογιάννη. «Πήρα την Καλλιδρομίου απ’ την κορφή κι ήταν σαν κοιλάδα στα πόδια μου, με τα δεντράκια της από τη μια μεριά κι απ’ την άλλη. Έχει μια άνεση αυτός ο δρόμος, μια γενναιοδωρία…» Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, «Ο νεκρός αρραβωνιαστικός»
Η αγορά και τα λουκέτα
Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα (Νοέμβριος 2014) του ΙΝΕΜΥ - ΕΣΕΕ σχετικά με την καταγραφή των λουκέτων εμπορικών επιχειρήσεων σε Αθήνα και Πειραιά, η αναλογία κλειστών επιχειρήσεων στην εμπορική ζώνη Εξαρχείων έχει ως εξής:
ΑΝΟΙΧΤΕΣ 489
ΚΛΕΙΣΤΕΣ 259
ΣΥΝΟΛΟ 748
ΠΟΣΟΣΤΟ ΚΛΕΙΣΤΩΝ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 34,6
Η εμπορική αγορά των Εξαρχείων πλήττεται σε μεγαλύτερο βαθμό σε σύγκριση με τις υπόλοιπες εμπορικές ζώνες, με το ποσοστό των κλειστών επιχειρήσεων στην εν λόγω περιοχή να έχει ανέλθει στο 35%. Έχει σημασία να τονιστεί ότι πρόκειται για μια εμπορική ζώνη με ιδιαίτερη φυσιογνωμία, με χαρακτηριστική την παρουσία του κλάδου του βιβλίου, της εστίασης, αλλά και την παροχή ειδικών υπηρεσιών όπως οι γραφικές τέχνες.
Shortcuts από τα Εξάρχεια
Rewind
‘Εξαρχος›› Αγκόπ Τοκατλιάν, στιλβωτής υποδημάτων στην Πλατεία [1936-1959]›› Φαρμακείο Οικονομίδη›› Εxtra-avant-garde ›› Λεωνίδας Χρηστάκης ›› Το «Οκτάπους Πρεςς» επί της Κωλέττη και το περιοδικό «Τρύπα» με εμπνευστή τον Τέο Ρόμβο››Τρία φεγγάρια στην πλατεία ›› Οι υπερβασίες του Πητ Κουτρουμπούση›› Τα φρικ του Λάζαρου Ζήκου›› Last Drive στον Πήγασο››Witofski στην Kαλλιδρομίου›› Νικόλας Άσιμος, Panderma, Kαλλιδρομίου και Θεμιστοκλέους›› White noise στο Green Door της Καλλιδρομίου››Γενιά του Χάους στο Χημείο ››«Μήπως ξέρετε πού είναι το Decadence» σε όλους τους κάθετους της Ζωναρά ›› Μο Better στο νεοκλασικό της Κωλέττη ›› Το περιοδικό Βαβέλ από τις αδελφές Τζούδα και το λέτερινγκ της Παυλίνας›› Οι σφαίρες πέφτουν σαν το χαλάζι›› Cut ››Ο Δράκουλας των Εξαρχείων›› Οι δρόμοι του Xρήστου Βακαλόπουλου›› Γεια σου, Ασημάκη.
Fast Forward
«Καρότα καραμέλες» στη σαββατιάκη λαϊκή αγορά της Καλλιδρομίου που αρχίζει από τη Χαριλάου Τρικούπη και τελειώνει λίγο πριν από τη Σπυρίδωνος ›› Το χαρμόσυνο γεγονός της γειτονιάς ›› Ψιλή κουβέντα στο Παρασκήνιο ›› Ιστορίες στην μπάρα του Ένοικου >> H βιβλιομανία του Γιώργου Τσάκαλου στον Ναυτίλο ›› Η Οδός Πανός του Γιώργου Χρονά ›› Το υπόγειο χρυσωρυχείο του Art Nouveau ›› Η Locomotiva Cooperativa, καφέ βιβλιοπωλείο Σολωμού και Μπόταση γωνία›› Πήγαιν’ έλα στο Aλεξανδρινό›› Αλληλέγγυο εμπόριο στο Νοsostrοs στη Θεμιστοκλέους ›› Πάρκο Ναυαρίνου›› Η Σβούρα της αλληλεγγύης στη Σπύρου Τρικούπη 21 ›› Babelart Books ›› Οι εκδόσεις Futura του Μιχάλη Παπαρούνη στη Χαριλάου Τρικούπη 72›› Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης στην οδό Μάνης›› Ελεύθεροι χώροι›› Ζωντανοί άνθρωποι ›› Καλοί Τοίχοι.
Τιμές ενοικίων
Σύμφωνα με έρευνα ενοικιάσεων της Re/Max στην αγορά του Σεπτεμβρίου του 2014 στα Εξάρχεια παρατηρήθηκε μείωση των ενοικίων από 4,3 ευρώ ανά τ.μ. το 2013 σε 4 ευρώ ανά τ.μ. το 2014. Ενώ στη Νεάπολη οι τιμές παρέμειναν αμετάβλητες με 5 ευρώ ανά τ.μ.
Πωλήσεις κατοικιών
Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας για τις τάσεις στην κτηματαγορά, το διάστημα Απριλίου-Σεπτεμβρίου του 2014
σε 500 αγγελίες πώλησης κατοικιών στην περιοχή Εξάρχεια/Νεάπολη η ελάχιστη τιμή ήταν 1.148 ευρώ ανά τ.μ., η μέση τιμή 1.200 ευρώ και η μέγιστη 1.252 ευρώ.
Επιτροπή Πρωτοβουλίας Κατοίκων Εξαρχείων
Πέρα από κομματικές εντάξεις και ιδεολογίες τα Εξάρχεια ενώνουν τους κατοίκους. Μέσα από την Επιτροπή οι κάτοικοι παρεμβαίνουν για μια ζωντανή γειτονιά με αξιοπρέπεια και αλληλεγγύη. Από τις 16 Φεβρουάριου η Επιτροπή στεγάζεται στη νέα της διεύθυνση, Καλλιδρομίου 50. Μαζί και το δίκτυο αχρήματης και αλληλέγγυας οικονομίας «Συν Χρόνω». Μια Τράπεζα Χρόνου της περιοχής των Εξαρχείων με ανταλλαγές υπηρεσιών, όπως μαθήματα, εκπαίδευση και οικιακές εργασίες (6980 403447)
22°
