Οικόπεδο φιλέτο, με θέα την Ακρόπολη και μόλις πέντε λεπτά από το κέντρο. Βοτανικός, Οδός Ορφέως. Πίσω από πρακτορεία μεταφορών, μάντρες, εργοτάξια, εγκαταλελειμμένα βυρσοδεψία και ανάμεσα σε πολλά σκουπίδια, έχουν το σπίτι τους 550 άνθρωποι. Είναι Ρομά, ως επί το πλείστον αλβανικής καταγωγής. Δεν έχουν πολλά, έχουν όμως φαντασία.
Τα σπίτια τους είναι ο ορισμός της πατέντας. Μουσαμάδες, παντζούρια, παλιές πόρτες είναι τα οικοδομικά υλικά. Το ρεύμα έρχεται από κάποια κολόνα της ΔΕΗ με ένα δίκτυο καλωδίων που περνά από σπίτι σε σπίτι σαν σχοινιά για μπουγάδα. Στο μαχαλά θα βρεις δύο μπαρ (το ένα με μπιλιάρδο), μία πλατεία, ένα τροχόσπιτο-σουβλατζίδικο, ένα σκεπαστό χώρο με τηλεόραση στη διαπασών. Στην πλατεία ο Τζίμης ο πρόεδρος έχει ρίξει τσιμέντο. Κατά τ’ άλλα χώμα και λάσπη, πολλή λάσπη. Παιδιά τρέχουν και παίζουν με ζώα του καταυλισμού: γαλοπούλες, πρόβατα αλλά και το αγαπημένο τους τσιουάουα, την Κορίνα. Μια πολιτεία χωρίς υποδομές. Το ότι αντέχουν τόσο καιρό στις δυσκολίες, δεν σημαίνει ότι δεν χρειάζονται παροχές και μάλιστα άμεσα. Ο πρόεδρος, για παράδειγμα, ζητάει επίμονα κάτι σχετικά απλό: μια βρύση στην πλατεία.
Κανείς δεν τους θέλει εδώ, στην Ορφέως. Ο καταυλισμός τους, όπως και αυτός στην Αγίου Πολυκάρπου που έχει ήδη κατεδαφιστεί, πέφτει πάνω στα σχέδια της «διπλής ανάπλασης» της περιοχής, στην κατασκευή του γηπέδου του Παναθηναϊκού με το εμπορικό κέντρο. Δουλεύουν με τα τρίκυκλα. Με αυτά μαζεύουν οτιδήποτε μεταλλικό. Καίνε καλώδια για να ανακτήσουν το χαλκό και να τον παραδώσουν σε μάντρες. Οι καπνοί πνίγουν το γειτονικό δήμο Ταύρου και οι δημότες διαμαρτύρονται. Οι αρχές απαντούν με αυτοψίες και επιχειρήσεις καθαρισμού.
Αυτό που λείπει είναι διάλογος
Ο Ρομά Αργύρης Λάτο, ο αντιδήμαρχος Καθαριότητας Ταύρου Σωτήρης Ανδρέου και οι ειδικοί επιστήμονες Καλλιόπη Λυκοβαρδή και Μαρία Βουτσίνου από το Συνήγορο του Πολίτη γνωρίζουν καλά τον καταυλισμό της Ορφέως. Η Α.V. μίλησε με τον καθένα ξεχωριστά. Και οι απαντήσεις τους «κούμπωσαν» τόσο πολύ που έγιναν συζήτηση. Αυτή την πρώτη «εικονική» κουβέντα ανοίγει ο Αργύρης:
Α.Λ. «Είμαστε στην Ελλάδα από το 1991. Στο μαχαλά έχουμε δέκα με δώδεκα χρόνια. Το νερό το κλέβουμε. Βλέπεις καμιά βρύση; Πάλι καλά που υπάρχει αυτή η μπετονιέρα εδώ και μας δίνει νερό με ασβέστη. Κοίτα τα μαλλιά μου πώς έχουν γίνει από τον ασβέστη. Ντροπή δεν είναι; Ακόμα και οι έγκυες κουβαλούν νερό με το καρότσι. Αίσχος, αν γίνει κάτι κακό και χάσει το παιδί; Ζούμε δύσκολα. Έχω τρία παιδιά. Φέρε τα παιδιά σου μια εβδομάδα εδώ να δούμε πόσο θα αντέξουν. Ο σκύλος όπου τρώει εκεί γαβγίζει. Με το ρουφιάνο, ρουφιάνος θα γίνεις. Με τον καλό άνθρωπο, καλός θα γίνεις, γιατί θα σου λέει μόνο καλά λόγια. Αν δεν ήταν ο κ. Ανδρέου εμείς θα είχαμε πεθάνει από χολέρα 50 φορές. Τουαλέτες δεν υπάρχουν. Αυτός ο άνθρωπος όσο μπόρεσε μας βοήθησε. Μακάρι να είχα ένα χώρο να κάθομαι σαν άνθρωπος, με νερό, με φως. Γουστάρω να μου έρθει λογαριασμός νερού και ΔΕΗ»
Σ.Α. «Το ότι μιλάς με τα καλύτερα λόγια για μένα με τιμά. Δεν δέχομαι εγώ σαν άνθρωπος να έχω στο σπίτι μου την πολυτέλεια να έχω να φάω ένα κομμάτι ψωμί και εσείς να μην έχετε ούτε νερό. Είδα με τα μάτια μου ένα ζευγάρι Ρομά να αρπάζει έναν κόκορα, με το σκεπάρνι να του κόβει το κεφάλι και να τον πετάει με τα πούπουλα μέσα σ’ έναν τενεκέ που έβραζε. Τα ποντίκια είναι μισό μέτρο. Τα περισσότερα παιδιά κυκλοφορούν ξυπόλητα. Δεν έχουν ούτε να ντυθούν. Έχω λάβει εντολή από το δήμαρχο Ταύρου να προσέχω ιδιαίτερα αυτό τον καταυλισμό, ανθρωπιστικά. Αλλά κι εσείς δεν μας ακούτε. Μας γράφετε στα παλιά σας τα παπούτσια. Οι ίδιοι λέτε ότι σταματήσατε να καίτε. Δεν μπορώ να σας αμφισβητήσω. Όντως από εκεί που καίγονταν στον καταυλισμό τρεις τόνοι την ημέρα, αυτή τη στιγμή καίγονται 20 κιλά την εβδομάδα. Όμως εγώ δέχομαι επιθέσεις από όλο το διοικητικό συμβούλιο και τους κατοίκους. Τι μπορώ να κάνω εγώ, όταν δεν μπορούν να επέμβουν ούτε το υπουργείο Εσωτερικών ούτε η αστυνομία;»
Α.Λ. «Ο Δήμος Ταύρου έχει δίκιο. Όντως τόσα χρόνια είχαν προβλήματα επειδή καίγαμε καλώδια για να πάρουμε το χαλκό και να τον πουλήσουμε. Είναι, όμως, 5 με 6 μήνες που δεν το κάνουμε. Ένας παλιατζής πιο δίπλα έκαιγε καλώδια χθες το βράδυ μέχρι τις τεσσεράμισι. Ήρθαν οι αστυνομικοί, τους πήγαμε εκεί για να δουν ποιος καίει και τι μου είπαν; “Ε, αυτοί είναι κεφάλαιο”. Άρα, εάν αυτοί είναι κεφάλαιο, εμείς είμαστε σίγουρα τα σκουπίδια. Πριν 2 χρόνια παντού είχε καλώδια. Κάναμε μια συμφωνία με το Δήμο Ταύρου. Να είναι καλά ο κύριος Ανδρέου. Μας βοήθησε πολύ. Ήθελε να μας φέρει νερό. Ήθελε και πέτυχε να μας φτιάξει το δρόμο. Ήταν μια λακκούβα μέσα στη λάσπη, δεν μπορούσε να περάσει ούτε πεζός ούτε αυτοκίνητο ούτε τρίκυκλο»
Σ.Α. «Δυστυχώς είμαστε οι αποδέκτες της καύσης των καλωδίων. Ο καπνός έρχεται στον Ταύρο. Οι κάτοικοι χειμώνα-καλοκαίρι δεν ανοίγουν τα παράθυρα. Είναι 100% καρκίνος. Οι επιστήμονες που ήρθαν εδώ μας έχουν πει ότι στο σημείο που καίνε τα καλώδια πρέπει, για να φύγουν οι καρκινογόνες ουσίες, να σκαφτεί το έδαφος γύρω στα 60 εκατοστά. Επιπλέον, θεωρώ ότι το 99% των ανθρώπων που ζει στον καταυλισμό πρέπει να πάσχει από ηπατίτιδα Β. Τέτοιες είναι οι συνθήκες διαβίωσης και δεν έχει σκύψει η πολιτεία επάνω τους»
Μ.Β. «Υπάρχει απροθυμία να βρεθεί κάποια λύση για πολλούς λόγους: αντιδράσεις κατοίκων, τοπικά συμφέροντα, έλλειψη ενδιαφέροντος για την αντιμετώπιση του ζητήματος. Κάποιοι ελπίζουν το πρόβλημα να εξαφανιστεί όταν και εάν αυτοί οι άνθρωποι αλλάξουν περιοχή. Όμως το πρόβλημα απλά μεταφέρεται σε μια άλλη γειτονιά. Όπως έγινε με την αποχώρηση του καταυλισμού της οδού Αγίου Πολυκάρπου. Πήγαν πρώτα σε ένα οικόπεδο που ήταν ιδιωτικό, μετά σε ένα άλλο που ήταν δημοτικό. Δεν λύνεται έτσι το πρόβλημα. Από την άλλη, μετά τις αντιδράσεις κατοίκων της περιοχής, μετά τις αντιδράσεις διεθνών οργανισμών και μη κυβερνητικών οργανώσεων και την ενασχόληση του Συνηγόρου του Πολίτη, κάποια πράγματα άρχισαν να δρομολογούνται σε επίπεδο διαδικασιών»
Α.Λ. «Δεν πιστεύω ότι θα μας βάλουν ποτέ σε σπίτια. Η μικρότερη οικογένεια εδώ έχει τρία-τέσσερα παιδιά. Αν ήμουν γείτονάς σου θα σου άρεσε να μένεις δίπλα σε μια οικογένεια με τόσα παιδιά; Να κλαίνε; Να φωνάζουν; Όταν πάμε για να βρούμε σπίτι, μας ρωτούν πόσα παιδιά έχουμε και αφού ακούσουν τον αριθμό των παιδιών λένε «α, είσαι Αλβανός, είσαι τσιγγάνος». Να το πω ρατσισμό; Δεν μπορώ, γιατί εμένα δεν μου έχουν ακόμα συμπεριφερθεί με αυτό τον τρόπο. Όμως, έχει συμβεί σε άλλους. Για να σου δώσουν σπίτι, θα πρέπει να είναι στην ερημιά»
Κ.Λ. «Πολλές φορές εμπλέκονται και αναδεικνύονται θέματα συνύπαρξης, κοινωνικής ειρήνης, κοινωνικής συνοχής, αποδοχής της διαφορετικότητας και του διαφορετικού τρόπου ζωής. Στόχος μας είναι η κινητοποίηση όλων των αρμόδιων αρχών προκειμένου να λυθεί ένα πρόβλημα που εμφανίζεται με πολύ σύνθετη μορφή, με εμπλοκή πολλών αρμόδιων αρχών που πολλές φορές ο ένας πετάει το μπαλάκι στον άλλον, το γνωστό “όχι δεν είναι δική μου ευθύνη, είναι δική σου” και ούτω καθεξής»
Σ.Α. «Ο Συνήγορος του Πολίτη πρέπει να είναι και Συνήγορος του Έλληνα Πολίτη. Υπάρχουν εδώ στον Ταύρο γυναίκες και παιδιά με καντήλες στο πρόσωπο και στα χέρια τους. Όλα αυτά είναι από τα καλώδια»
Κ.Λ. «Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν έχει ποτέ πει ότι η προστασία των δικαιωμάτων των τσιγγάνων θα πρέπει να συνδέεται με μια ανοχή της ανομίας και της παραβατικότητας. Οι αστυνομικές αρχές, σε κάθε περίπτωση, οφείλουν να κάνουν τη δουλειά τους. Είναι λίγο συνήθης η τακτική των δημάρχων να διαβάζουν τα έγγραφά μας με έναν κάπως περιοριστικό τρόπο. Κανένας βοηθός Συνήγορος δεν έχει πει ποτέ ότι, εντάξει, εδώ κάνουμε τα στραβά μάτια»
Α.Λ. «Σε μας όταν κάποιος έχει πρόβλημα με την αστυνομία ή το κράτος, τότε μας παίρνει αμπάριζα όλους. Αν υπήρχε κάποιο θεσμικό πλαίσιο, κάποιος νόμος, θα μπορούσαν οι αστυνομικοί να κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους. Έρχονται άλλοι τσιγγάνοι από μακριά, κάνουν διάφορα πράγματα και τελικά την πληρώνουμε εμείς. Καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά το όνομα, που λέτε κι εσείς οι ντόπιοι. Και βέβαια κοντά σε μας, κάποιες παρανομίες γίνονται και από Έλληνες»
Σ.Α. «Εμένα δεν με ενδιαφέρει τι γίνεται στην Ελλάδα. Με ενδιαφέρει τι γίνεται στην πόλη μου. Οι Ρομά οι οποίοι είναι εγκατεστημένοι στην οδό Ορφέως δεν είναι πρόβλημα του Δήμου Ταύρου. Είναι πρόβλημα του Δήμου Αθηναίων και της πολιτείας. Επικοινωνούμε με το Δήμο της Αθήνας. Προσπαθεί όσο μπορεί. Καθαρίζει. Εγώ δεν έχω το δικαίωμα να στείλω τα οχήματα του δήμου Ταύρου μέσα στα διοικητικά όρια της Αθήνας»
Κ.Λ. «Η υποχρέωση μετεγκατάστασης όταν υποχρεώνεσαι να εξώσεις κάποιον από το μέρος όπου ζει για πολλά χρόνια δεν είναι κάτι που το λέει ο Συνήγορος του Πολίτη ως αφηρημένη γενική αρχή. Είναι κάτι το οποίο έχει εξειδικευθεί μέσα από τη νομολογία των ευρωπαϊκών δικαστηρίων για το ζήτημα αυτό και από την ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου). Είναι μια πολύ συγκεκριμένη αρχή την οποία οφείλει να τηρεί το κράτος που την έχει υπογράψει. Από τη στιγμή που εδώ τίθεται ένα ζήτημα απαλλοτρίωσης της περιοχής για συγκεκριμένα σχέδια οικοδομικά, το κράτος όφειλε να υποδείξει έναν κατάλληλο τρόπο λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλα αυτά που λέμε: δηλαδή ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν ζήσει σε αυτό το μέρος 10 χρόνια, έχουν ουσιαστικά επικεντρώσει όλες τους τις δραστηριότητες εκεί. Δεν μπορείς να τους μετακινήσεις σ’ ένα απομακρυσμένο μέρος όπου θα πρέπει να ξεκινήσουν από την αρχή. Το ζήτημα, το οποίο κι εγώ αντιλαμβάνομαι ως δυσχέρεια, είναι ότι οι περίοικοι των περιοχών δυσανασχετούν και λένε “γιατί εδώ και όχι εκεί και όχι παραπέρα”. Αυτό όμως είναι ένα ζήτημα στο οποίο η ευθύνη έρχεται και πάλι στις κρατικές αρχές. Πρέπει να προσπαθήσουν να πείσουν ότι η συνύπαρξη είναι δυνατή, τηρώντας τους όρους υγιεινής και αξιοπρεπούς διαβίωσης και επιβάλλοντας εκεί που υπάρχει παραβατικότητα τα μέτρα που οφείλουν να επιβάλουν. Ακούγεται σχεδόν σαν ευχολόγιο, αλλά αυτό είναι το στοίχημα για τις αρμόδιες κρατικές αρχές»
Σ.Α. «Εγώ πάλι περιμένω την ανάπλαση, περιμένω το γήπεδο που λέγεται Παναθηναϊκός. Αφού κανείς από τις αρμόδιες αρχές είτε σήμερα είτε χθες δεν ενδιαφέρεται»
Κ.Λ. «Συνήθως όπου γίνονται τέτοια έργα ανάπλασης, αυτοί οι άνθρωποι εξαφανίζονται. Αυτό είναι η αυτορρύθμιση χωρίς να λύνεται το πρόβλημα. Απλώς μετακινείται. Χρειάζεται ένας συνδυασμός που θα σέβεται στοιχειώδη δικαιώματα, θα καλύπτει βασικές ανάγκες και από εκεί και μετά είναι γεγονός ότι στην παρούσα συγκυρία, την οικονομική εννοώ, δεν ξέρω κατά πόσο όλα αυτά θα εισακούγονται με έναν τρόπο αποτελεσματικό»
Η συζήτηση θα έκλεινε με αυτόν που πήρε πρώτος το λόγο.
Α.Λ. «Πες μου, ποιος τυφλός δεν θέλει μάτια; Όλοι θέλουμε ένα καλύτερο χώρο με κοντέινερ, νοικοκυρεμένο, ελεγχόμενο. Ενώ εδώ μέσα ούτε ξέρεις ποιος είμαι ούτε από πού είμαι.
Ήρθε κάποιος άνθρωπος, μου είπε, Αργύρη, μιλάμε για εσάς, αλλά δημιουργείτε πολλά προβλήματα. Όμως τα προβλήματα δεν είναι πρόσφατη ιστορία.
Πριν από λίγο καιρό ήρθε ένα νέο κορίτσι, με μηχανάκι. Μάλλον δικηγόρος ή από κάτι κρατικό. Έγραψαν σε χαρτιά κι έκαναν σχέδια. Μας είπαν για έργα. Αν γίνει αυτό που είπαν, δηλαδή κάποιο έργο για μας, τότε αυτό θα είναι καλό για όλους μας»
12°
